$قۆناخێکی مەترسیداری پێوەندیی کورد و عەرەب لە ئێراق$
#زوبێر رەسوڵ#
#20-11-2019#
پەیوەندیی کورد و عەرەب لە ئێراقدا سەرەڕای ئەو دۆخە سیاسی و ئەو دژایەتییەی لەنێوان ڕژێمی بەعس و هێزە سیاسییەکانی کورد هەبوو، بەڵام قەت نەگەیشتە ئەوەی ئەو دۆخە کاریگەریی هەبێت لەسەر پێوەندیە کۆمەڵایەتییەکانی هەردوو پێکهاتەی کورد و عەرەب. بە پێچەوانەوە ئەو ململانێ سیاسیەی کورد لەگەڵ ڕژێمەکانی ئێراقدا هەیبوو هەر لەسەر ئاستی سیاسی و پلانی حکومەتەکانی ئێراقدا مایەوە و نەگەیشتە ئەو ئاستەی ڕەنگدانەوەی هەبێت لەسەر پێکەوەژیانی کورد و عەرەب.
ئەمە بە ئاشکرا لە بۆنە کۆمەڵایەتییەکان و تێکەڵبوونی خێزانی و هاوسەرگیریی نێوان هەردوو پێکهاتەدا هەستی پێدەکرا. نەک هەر ئەوە، بەڵکوو پێکهاتەی عەرەب وەک قوربانی سەیری کوردیان دەکرد نەوەک زەوتکار و سەرچاوەی کێشە و نەهامەتییەکان لە ئێراقدا. لەدوای 2003 سەرەڕای ئەوەی کورد توانی بەشدار بێت لە داڕشتنەوەی دەوڵەتی نوێی ئێراق، بەڵام تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت هەم نەبووەتە هاوبەش و هەمیش نەبووەتە خەمخۆری دەوڵەتی ئێراقی نوێ.
لە دواڕۆژەکانی دەسەڵاتی نووری مالیکی، دواتریش هاتنی حەیدەر عەبادی بۆ سەر دەسەڵات لە سێپتەمبەری 2014، ئاڕاستەیەکی سیاسی لەناو پەڕڵەمان و حکومەتی بەغدا دەرکەوت کە هەرێمی کوردستان و کوردیان وەک سەرچاوەی نەهامەتییەکان بۆ ڕای گشتیی ئێراق پیشاندەدا. ئەم نوخبە سیاسیە عەرەبییە بە ئاڕاستە شیعە و سوننەکەیە تادەهات بەهێزتر دەبوو، بەتایبەت لە هەڵبژاردنەکانی 2018 ی پەڕڵەمانی ئێراق، ئەو ئاڕاستە سیاسییە بەشێکی دەنگەکانیان بە دژایەتی هەرێمی کوردستان کۆکردەوە، بەداخەوە لەو هەڵمەتەدا هەندێک لە کوردەکانی خۆشمان لە بەغدا لە ڕقی یەکتر هاوکاریی ئەو ئاڕاستەیەیان کرد لە قووڵکردنەوەی ئەو وێنەیەی کە هەرێمی کوردستان، ئێراق بە نایاسایی بۆ خزمەتی ئابووری و سیاسیی خۆی بەکاردەهێنێت. هەڵبەتە ئەم نووسینە بە هیچ جۆرێک پاساوهێنانەوە نییە بۆ بەهەدەردان و خراپ بەکارهێنانی سامانی گشتی و شاردنەوەی لە خەزێنەی دەوڵەت لە هەرێمی کوردستاندا، بەڵام بەغدا کە خۆی سەرچاوەی گەندەڵی و بەهەدەردانی سامانە، چۆن دەتوانێت دژایەتی گەندەڵی بکات؟ ئەم هەنگاوانە دەبێت بەر لە هەموو شتێک لە هەرێمی کوردستانەوە دەستپێبکەن، چونکە نوخبەی حوکمڕانی ئێستای ئێراقیش ئەوە ناخوازێت کە هەرێمی کوردستان نموونەی شەفافیەت و سەروەریی یاسا و حوکمڕانیی باش بێت، چونکە ئەوکات خەڵکی باشوور و ناوەڕاست قەت ئەو دۆخەی ئێستایان لێ قبووڵ ناکەن.
ئەوەی بابەتی سەرەکی ئەم نووسینەیە ئەوەیە کە ئێستا نەک هەر لەسەر ئاستی سیاسی، بەڵکوو لەسەر ئاستی جەماوەری و نوخبەی ڕووناکبیری ئێراقیش خەریکە ئاڕاستەیەک دەردەکەوێت کە پێیوایە کورد و هەرێمی کوردستان سەرچاوەی سەرەکیی نەهامەتییەکانی ئێراقن. ئەم ئاڕاستەیە تا ئاستێکی ئاشکرا لە خۆپیشاندانەکانی ئێراقدا هەستی پێدەکرێ ، بۆ ئەم مەبەستەش داوای گۆڕینی دەستوور و هەڵوەشاندنەوەی سیستمی سیاسی و هەرێمی کوردستانیان دەکرد، لە کاتێکدا ئاشکرایە کە کێشەکانی ئێراق چین و هۆکارەکانیشی چین.
هەر لەم هەفتەیەدا زیاتر لە نووسەرێکی ئێراقیم بینیوە کە نەک هەر هەرێمی کوردستان، بەڵکوو کورد لە ئێراقدا وەک هۆکارێکی ئەو دۆخەی ئێستای ئێراق دەبینن. بۆ نموونە یەکێک لەو نووسەرانە (ئیبراهیم ئەلزوبەیدی) یە کە لە ڕۆژنامەی (ئەلعەرەب) دەنووسێت: ئێراق دوو کێشەی هەیە: ئێران و کوردستان. هەڵبەتە نووسەر دوورتر دەڕوات و دەنووسێت: ئەگەر کوردستان و کورد نەبوونایە، سەدام حسێن ناچار نەدەبوو ڕێککەوتن لەگەڵ شای ئێران بکات و لەبەرانبەریشدا واز بهێنێت لە نیوەی شەتولعەرەب. ئەگەر ڕێککەوتنی جەزائیریش نەبووایە کە سەدام ئامادە نەبوو جێبەجێی بکات، ئەوا شەڕی ئێراق و ئێرانیش نەدەبوو. بە جۆرێک ئەو نووسەرە شەڕی 2003ی ئەمریکاش هەر دەگەڕێنێتەوە بۆ هاوکاریکردنی کورد لەگەڵ ئێران و ئەمریکا.
هەر لەو هەفتەیەدا نووسەرێکی فارس بە ئینگلیزی لە ماڵپەڕی (United World) نووسیویەتی، خەڵکی شارەکانی باشوور خەریکە تێگەیشتنێکیان بۆ درووست دەبێت کە سەدا نەوەدی داهاتی نەوتی ئەوان بۆ ڕازیکردنی کورد و سوننە سەرف دەکرێت. لە کاتێکدا ناوچەکانی خۆیان زۆر لە هەرێمی کوردستان و ناوچە سوننەنشینەکان خراپترن. دەرکەوتنی ئەو ئاڕاستەیە مەترسییەکی گەورەیە لەسەر ئاسۆی پێوەندییەکانی بەغدا و هەرێمی کوردستان، چونکە تەنیا لەسەر ئاستی سیاسی نییە و خەریکە لەسەر ئاستی جەماوەریش گەشە دەکات. هەرچەندە ئێستا نوخبەی سیاسی هەرێمی کوردستان، بەتایبەت سەرۆکایەتی حکومەت و پەڕڵەمان مەیلی زۆریان هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لەگەڵ بەغدا، بوونی عادل عەبدولمەهدیش تا ئێستا دەرفەتێکە، بەڵام لە ئەگەری هەموارکردنەوەی دستوور و یاریکردنی نوخبەی سیاسی بە پێشاندانی هەرێمی کوردستان وەک کێشە بۆ ئێراق، ئەوا لە ئاییندەدا نەک هەر کێشەی زۆر بۆ پێوەندییەکانی #هەولێر# و بەغدا درووست دەکات، بەڵکوو کێشە بۆ ئاساییشی کۆمەڵایەتی پێوەندی کورد و عەرەبیش درووست دەکات. سیاسی بەرپرس و دووربین هەرگیز لەسەر سیاسەتە شۆڤێنییەکان یاری ناکات، چونکە ئەم جۆرە سیاسەتانە ئەگەر ئێستاش سیاسییەکان بتوانن مەبەستێکی کاتی لە ڕێگایەوە بپێکن، بەڵام لە دوورمەودادا دەبێتە کێشەیەکی گەورە و فیتنەیەکی سیاسی پەلهاویشتوو کە ناتوانرێت ڕێ لە بڵاوبوونەوەی بگیرێت. تورکیا بەهۆی ئەو سیاسەتە شۆڤێنیانەی کە سەرەتای دەوڵەتی تورکیای نوێی لەسەر درووست بوو، کێشەی کوردیان وەک مەترسییەک لەسەر گشت بوارەکانی ژیان وێنا کردووە، ئەم دیدگایە بە قووڵی باڵی کێشاوە بەسەر ڕوانینی خەڵکی تورک بۆ کورد، بە جۆرێک کە کاریگەریی زۆری هەبووە لەسەر سەرنەکەوتنی پڕۆسەی ئاشتی لەسەر ئاستی سیاسی. هیوادارم سەرکردە سیاسییە عەرەبەکانی ئێراق، هەروەها نوخبەی سیاسی کوردیش هەرگیز لەسەر ئەو سیاسەتە شۆڤێنیانە کار نەکەن، چونکە خودی پرسی کورد قوربانی سەرەکی ئەو جۆرە سیاسەتانەیە تا ئێستا. [1]