ستراتیژێکی دیکە بۆ کارکردن لە بەغدا
زوبێر ڕەسوڵزوبێر ڕەسوڵ
19-11-202019-11-2020

بۆ کورد چۆنییەتیی مامەڵەکردن و دانووستاندن لەگەڵ بەغدا و ڕژێمە یەک لەدوای یەکەکانی ئێراق چ لەپێش ڕاپەڕین یان لەدوای ڕاپەڕین یەکێک بووە لە گەورەترین ئاڵنگارییەکان، بە جۆرێک تاوەکوو ڕووخاندنی بەعس لە ساڵی 2003وە کورد و بەغدا نەیانتوانی فۆرمێکی پێکەوەژیان لەگەڵ یەکدی بدۆزنەوە، ئەگینا نە ئێراق و نە ڕژێمی سەدامیش بەو دەردەی ئێستا نەدەگەیشتن. ئەمە جگە لەوەی پەیوەندییەکانی بەغدا و کورد هەمیشە کێشەی خستووەتە ناوماڵی کوردیش، بە جۆرێک بەشێکی زۆری ململانێکانی نێوان پارتی و یەکێتی لە 1984، 1991، 1996 تاوەکوو 16ی ئۆکتۆبەریش (2017) کێشە سەرەکییەکە هەر لەسەر میکانیزمی مامەڵەکردن لەگەڵ بەغدا بووە. لەدوای نەمانی ڕژێمی بەعس و پڕۆسەی نووسینەوەی دەستووریش لە 2005، کێشەکانی بەغدا و هەرێم هەر بەردەوامن. بە جۆرێک لە خولی دووەمی دەسەڵاتی مالیکیدا، واتە دوای 2010 کێشەی نێوان بەغدا و هەرێم لە چوارچێوە دەستوورییەکەش دەردەچێت. بۆیە ئەگەر دەرچوون لەناو قەفەسی ئەستەم بێت، مانەوەش لەگەڵ بەغدا بە ئەستەمترە. بە جۆرێک کێشەی گەورەی هەرێمی کوردستان تا چەند ساڵێکی دیکەش نە لەگەڵ تورکیا دەبێت و نە لەگەڵ ئێرانیش، بەڵکوو لەگەڵ بەغدا و نوخبەی حوکمڕانی تازە لە بەغدا دەبێت. بۆیە سەرکردایەتیی کورد دەبێت بەدوای میکانیزمێکی تازەدا بگەڕێت بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ بەغدا، بەتایبەت کە هەرێمی کوردستان ناتوانێت بەبێ بەغدا لە سەرپێ بوەستێت.

هەرچەندە لەو ئان و ساتەدا هەرێمی کوردستان بژاردەیەکی وای لەبەردەست نییە کە بتوانێت گوشار لەسەر بەغدا درووستبکات، زۆرجار باسی پاشەکشێ دەکرێت لە پرۆشی حوکمڕانی، بەڵام لەڕاستیدا ئەمە هەرگیز چارەسەر نییە. بە پێچەوانەوە کشانەوە لە پڕۆسەی سیاسی لە بەرژەوەندیی گرووپ و میلیشیاکانی نزیک لە ئێران دەبێت، تاوەکوو ئاستێک هەر شتێکیان بوێت بە ئاسانی دەتوانن لە ئێراقدا تێیپەڕێنن. لە لایەکی دیکە کشانەوەی کورد لە پڕۆسەی سیاسیی ئێراق دەبێتە ھۆی لاوازکردنی پێگەی حکومەتەکەی کازمی و پێگەی ئەمریکاش لە پڕۆسەی سیاسی لە ئێراقدا. ئەمە جگە لەوەی هەرێمی کوردستان ناتوانێت کۆدەنگییەک درووستبکات لەناو هێزە کوردییەکان بۆ هەڵوێست وەرگرتن و کشانەوە لە بەغدا، بەڵکوو بە پێچەوانەوە ئەوەندەی دیکە ناکۆکی دەخاتە نێو ماڵی کوردی، بەتایبەت کە بەشێک لە نوێنەرانی کورد لە بەغدا ئەستەمە بە قسەی حیزبەکانیشیان بکەن. بەڵام لە هەمانکاتدا ڕەنگە کشانەوە لە بەغدا ئەگەری ئەوەشی هەبێت کە ئەمریکییەکان هۆشیاربکاتەوە لە مەترسیی زاڵبوونی دیکتاتۆریەتی شیعەکان لە پڕۆسەی سیاسیی ئێراقدا، بەتایبەت هەژموونی گرووپە شیعییەکانی نزیک لە ئێران.

هەرێمی کوردستان گرنگە لەو گۆڕانکارییە جەوهەریانە تێبگات کە لە بوونیادی نوخبەی حوکمڕانیی ئێراقدا درووستبوون. بەتایبەت لەو خولەی پەڕڵەماندا، کە چەندین پەڕڵەمانتار و نوێنەری حزبەکانی هێناوەتە پەڕڵەمانەوە کە نوخبەیەکی سیاسیی نوێن، بە جۆرێک ئەوەندی وابەستەن بە شەقامی ئێراقی و توڕەیی گەنجان، ئەوەندە وابەستەی نوخبەی سیاسیی کۆنی دوای 2003 نین. ئەمانە هیچ بەهایەک بۆ مێژووی تێکۆشانی هاوبەشی نێوان شیعە و کورد لە ئێراقدا دانانێن. ئەم نوخبە سیاسی و پەڕڵەمانییەی ئێستا وەکوو هی 2003 نین کە بە تەلەفۆنێکی نێوان بارزانی و حەکیم، یان تاڵەبانی و مالیکی هەموو شتەکان بگەڕێننەوە شوێنی خۆی. نوخبەی سیاسیی کۆن ڕۆژبەڕۆژ تووشی داخورانی شەرعیەتی سیاسی و ناڕەزایی جەماوەری دەبێت، ئەمە بە ئاشکرا لە ڕێژەی بەشداریکردنی هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2018 دیارە کە سەرەڕای سەرپێچییەکان 44%ی تێپەڕنەکرد. دواتریش خۆپێشاندانەکانی تشرینی 2019، وێستگەیەکی گرنگ بوون لە گۆڕینی نەخشەی سیاسیی هێز لە ئێراقدا، ئەو دۆخە ئێستا خەریکە لێکەوتەکانی لە پڕۆسەی سیاسی و حوکمڕانیی ئێراقدا ڕوونتر دەردەکەون.

هەڵبەتە ئەمە جگە لەو وتارە پۆپۆلیستییەی کە نوخبەی سیاسیی نوێ ئاڕاستە دەکات و باڵی بەسەر پڕۆسەی سیاسیدا کێشاوە لە ئێراقدا. ئەم دۆخە نوخبە سیاسییە کۆنەکەی کۆت و بەند کردووە، بە جۆرێک کە نەتوانێت وەکوو پێویست وابەستەی ئەو هاوپەیمانێتییە بێت کە پێشتر و دوای 2003ش لەگەڵ کورددا هەیانبووە. بۆیە پێدەچێت لەو قۆناخەدا هەرێمی کوردستان پێویستی بە بوونیاتنانەوەی فۆڕمێکی دیکەی پەیوەندی بێت لەگەڵ شیعەکان، بەتایبەت لەناو پەڕڵەمان. بۆ ئەم مەبەستەش کورد پێویستی بەوەیە ئەو نوێنەرانەی بۆ بەغدای دەنێرێت خەڵکێکی وریا و شارەزابن لە هونەری دانووستاندن و هەروەها لە بارودۆخی سیاسی و پەیوەندیی هێزە سیاسییەکانیش لە بەغدا. بەداخەوە لەم چەند ساڵەی دواییدا، لایەنە سیاسییەکان هیچ گرنگییەکیان بە پۆستەکانی بەغدا نەدا، ئەو کەسانەی ئێستاش نوێنەری لایەنە کوردییەکانن هیچ پەیوەندی و پێگەیەکی بەهێزیان نییە لەسەر ئاستی حیزبی و هەروەها لای لایەنە عەرەبییەکانیش، تاوەکوو ئاستێک بەشێکیان ناتوانن بەباشی گفتوگۆش بە زمانی عەرەبی بکەن. ئەم خاڵە دەبێت بە هەند وەربگیرێت، چونکە هەرێمی کوردستان بەشێکی هەرە زۆری کێشە و ماف و ئەرکەکانی وابەستەی پەیوەندییەکانییەتی لەگەڵ بەغدا، چەندین پرس هەن تا چەند ساڵی دیکەش لەنێوان بەغدا و هەرێمی کوردستان هەر بە بنبەستی دەمێننەوە. لە سەرێکی دیکەوە ئێمە لەڕاستیدا نەمانتوانیوە وەکوو پێویست کەڵک لە هێزی سووننەکانیش وەرگرین کە هاوئازاری ئێمەن ئێستا لە بەغدا، چونکە ئەوانیش لەژێر گوشاری دیکتاتۆریەتی زۆرینەی شیعەکان دەناڵێنن، ئەمە لەکاتێکدایە کە بەشێکی زۆری سەرکردە سووننەکان لە هەرێمی کوردستان دەژین، خاوەن بەرژەوەندیی ئابوورین لە هەرێم.

هەڵبەتە ئەوەی لە هەمووی گرنگترە، کە کاریگەریی زۆری هەبووە هەم لەسەر پێگەی هەرێم و هەم لەسەر خراپبوونی ڕوانینی شەقامی عەرەبی بەرانبەر هەرێمی کوردستان، ئەو ململانێیانەیە کە لایەنە کوردییەکان بردوویانەتە بەغدا، سەرنجی شەقامی عەرەبیشیان خستووەتە سەر کێشەکانی خۆیان. ئەم سیاسەتە لەڕاستیدا نەک نەیتوانیوە پارتی و یەکێتی لاوازبکات، بەڵکوو تەنیا زیانی لە پێگەی هەرێم و بەرژەوەندیی چینی ناوەڕاست و خواروو داوە لە هەرێمی کوردستان. چونکە تاوەکوو ئێستا ئەو لایەنانەی کە بە حساب دژایەتیی هەژموونی پارتی و یەکێتی دەکەن، نەیان توانیوە نوێنەرانی شیعە و سوننە ڕازی بکەن کە جگە لە بڕینی کارتی مووچەی خەڵک میکانیزمێکی دیکە بەکاربهێنن بۆ گوشارخستنە سەر هەرێمی کوردستان. بۆیە لایەنە کوردییەکان هەتا ئەو دژایەتییەی یەکدی جیانەکەنەوە لە بەرژەوەندیی هەرێمی کوردستان، دۆخی کورد لە بەغدا لەمە باشتر نابێت. لەوانەیە ئەمەش پێویستی بەوەبێت کە پارتە دەسەڵاتدارەکانی هەرێم بوارێکی زۆرتر و فراوانتر بدەن بەو لایەنانەی بەرهەڵستیی دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی دەکەن، بۆ ئەوەی ئەو ململانێیە لە هەرێمی کوردستان بکەن نەک لە بەغدا. هەرێمی کوردستان دەبێت ئەوە بزانێت کە ئاییندەی پەیوەندیی هەرێم و بەغدا بەرەو قەیران دەڕوات؛ ڕۆژ لەدوای ڕۆژ بەغدا ئاستی داواکارییەکانی بەرزدەکاتەوە و دەست بۆ هەندێک دۆسیە دەبات کە سەرکردایەتیی کورد لە ڕابردوودا ئامادەنەبوو دانووستاندنیشیان لەسەر بکات. بۆیە تاوەکوو زووە هەرێم دەبێت ئامادەکاری بۆ پشتنەبەستن بە بەغدا بکات، ئەو سەردەمە تێپەڕی کە هەرێمی کوردستان بەهیوای پاڵپشتیی دارایی بەغدا بێت، نەک هەر ئەوە بەڵکوو هەر لە بنەڕەتدا لای نوخبەی نوێی سیاسی بە شیعە و سوننەوە، هەروەها شەقامی ئێراقیش، گرنگ نییە کە هەرێم لەگەڵ ئێراق دەمێنێتەوە یان نا، بەڵکوو لەوانەیە وەکوو بارگرانیش سەیری هەرێمی کوردستان بکرێت.

ئێستا شیعەکان دۆخێکی تازەیان درووستکردووە بۆ لێدان لەو کارەکتەرە سیاسییانەی کە بە ئاڕاستەی بەرژەوەندیی ئەوان کارناکەن، ئەویش بە تۆمەتبارکردنیان بەوەی هاوسۆز یان نزیکە کوردن! لەڕاستیدا ئاڕاستەکردنی ناکۆکیی نێوان لایەنە سیاسییەکان بۆ سەر ئاستی شەقام هەنگاوێکی مەترسیدارە لەسەر پێکەوەژیانی سیاسی لە ئێراقدا و دوور نییە لە دەرەنجامدا ببێتەوە هۆی ناکۆکیی نەتەوەیی نێوان کورد و عەرەب. ڕژێمی بەعس بەو هەموو شۆڤێنیەشەوە ڕێگەی نەدا کێشەی کورد و دەوڵەتی ئێراق ببێتە کێشەی نێوان دوو نەتەوە، بەڵام بەداخەوە ئێستا ئەو نوخبە سیاسییە نوێیە خەریکە ئەو کارتەش بەکاردەهێنن، ئەم جۆرە فۆرمەی مامەڵەکردنی نوخبەی حوکمڕان لە بەغدا بەرانبەر هەرێم ئەگەر بەردەوامبێت، ئەوا کێشەی کورد و بەغدا دەگەیەنێتە قۆناخێکی بنبەست کە زۆر ئەستەمە لە ئاییندەشدا لەسەر هیچ پرسێکی سەرەکی ڕێکبکەون، ئەمەش ستراتیژێکی جیاواز و ئامادەکارییەکی باشی دەوێت لەلایەن هەرێمی کوردستان کە لەمەودوا بتوانێت بەرەنگاری ئەم دۆخە تازەیە ببێتەوە. [1]