پلانی لەنێوبردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان
هێڤیدار ئەحمەدهێڤیدار ئەحمەد
17-01-202117-01-2021
بەغدا لە ڕێگەی سێ خاڵەوە کار دەکات بۆ پوچەڵکردن و لەنێوبردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان، کە هەنگاوبەهەنگاو ئەو سێ خاڵە جێبەجێ دەکات.
نوێترین هەڵوێست و قسە لەسەر مەترسییەکانی قەوارەی هەرێمی کوردستان، بەڕێز قوباد تاڵەبانیقوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە 28-12-202028-12-2020 لە بەردەم پەڕڵەمانی کوردستان گوتی. تاڵەبانی لەو کۆبوونەوەیەدا زۆر بە ڕوون و ئاشکرا لە بەردەم هەڵبژێردراوانی خەڵکی هەرێمی کوردستاندا گوتی ماڵی کوردستانی درووست نەکەین، شتێک نامینێت بە ناوی قەوارەی هەرێمی کوردستان!
سێ خاڵ بۆ لەنێوبردنی هەرێمی کوردستان
ئێراق بە پلان هەنگاوبەهەنگاو کار لەسەر لەناوبردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان دەکات، بە گوێرەی ئەو پلانەی دایڕشتووە، تەنیا هەنگاوێک و نیوی ماوە پلانەکەی بەتەواوەتی سەربکەوێت. پلانەکەش بەناوی وشککردنی سەرچاوەکانی هێز لە هەرێمی کوردستان-ئێراقە.
ئەم پلانەی ئێراق سێ خاڵی سەرەکی لە خۆدەگرێت. یەکەم: نەهێشتنی پاڵپشتی نێودەوڵەتی بۆ هەرێمی کوردستان. دووەم: درووستکردنی کێشەی دارایی بۆ هەرێمی کوردستان. سێیەم: لەتکردن و لاوازکردنی هێزی پێشمەرگە.
با زیاتر لەسەر ئەم سێ خاڵە وردبینەوە، خاڵی یەکەم: لە دوای ڕووداوەکانی 16ی ئۆکتۆبەر، پاڵپشتی نێودەوڵەتی بۆ هەرێمی کوردستان گەیشتە نزمترین ئاست، لەوکاتەدا فەرەنسا بە هەوڵ و توانای دیپلۆماسیی نێچیرڤان بارزانینێچیرڤان بارزانی، سووکانی کەشتیی هەرێمی کوردستانی گرتەدەست و لە نقومبوون ڕزگاریکرد. ئێستاش ئەو هەموو دژایەتییەی بەغدا لەبەرانبەر هەرێمی کوردستان دەیکات، لایەنی نێودەوڵەتی ڕۆڵێکی ئەوتۆی نەبینیوە بۆ نەهێشتی ئەو غەدرەی بەغدا دەیکات. پێشتر هەولێرهەولێر ببووە ترافیکی دیبلۆماسیی نێودەوڵەتی، تەنانەت شاندە دیپلۆماسییەکانی نێودەوڵەتی بۆ چەند کاژێرێک لەبەغدا دەبوون، بەڵام بۆ شەو و خەوتنەکەی دەهاتنە هەولێر.
خاڵی دووەم: درووستکردنی کێشەی دارایی بۆ هەرێمی کوردستان، حکومەتی فیدڕالی ئێراق بەبێ هیچ بنەمایەکی دەستووری و یاسایی، لە 2014ەوە خەڵکی هەرێمی کوردستان سزا دەدەن و مووچە و بودجە نانێرن، لە 2018 لە مانگی نیسانەوە مانگانە 317 ملیار دیناری نارد، لە 2019 مانگانە 453 ملیاری نارد، بەڵام لە 2020 ئەو ژمارەیە بەرزی و نزمی تێکەوت و تەنیا بۆ پێنج مانگ مووچەی نارد.
ئێستا کار لەسەر ئەوە دەکات نیوەی داهاتی هەرێمی کوردستان ببات، ئەویش لەرێگەی پڕۆژەیاسای بودجەی 2021، لە دۆسیەی نەوت 58.13٪ دەبات و نیوەی داهاتە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان دەبات، بەرانبەر پێدانی 750 ملیار دیناری مانگانە بۆ مووچە لە هەرێمی کوردستان، ئەویش بەو بڕە پارەیە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بە لێبڕینی 18٪ دەدرێت، ئەمە ئەگەر بکرێت.
بەڕێز قوباد تاڵەبانی، لە کۆبوونەوەکەی لەگەڵ پەڕڵەمانی کوردستان گوتی لەبەغدا هەبوو دەیگوت، دەبێ هەموو مەلەفی نەوتی هەرێمی کوردستان وەربگرین بە قەرزەکانەوەش، بەس بۆ ئەوەی چی دی هەرێمی کوردستان هیچ سەرچاوەیەکی داهاتی لەبەردەستدا نەمێنێت. ئەمەش نییەتەکانی ئێراق دەردەخات کە کاری جیدی دەکات بۆ جێبەجێکردنی خاڵی دووەمی پلانەکەی لەسەر هەرێمی کوردستان. هەروەها لە ئێراق دەمێکە دەهۆڵی ئەوە دەکوتن، کە دەبێ بەغدا خۆی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بدات، ئەم جارە لەرێگەی هەندێ پەڕڵەمانتارانی کوردەوە لە بەغدا ئەم هەوڵەی دا، ئەمە جگە لەوەی ئامانجیان لاوازکردنی هەرێمی کوردستانە، هاوکات کێشەی مووچەش چارەسەر ناکات، چونکە بەغدا دان بەم ژمارەیەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستاندا نانێت، ئەمەش وا دەکات کێشەکە هەر بەردەوام بێت. بۆیە تاوەکوو ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان بەرگرییەکی زۆر سەختی کردووە کە ئەم پلانە سەرنەگرێت.
بیانووی بەغدا بۆ نەدانی بودجە
بیانووەکانی لەدەست بەغدان بو سزادان و لاوازکردنی هەرێمی کوردستان لە ڕووی دارایی و ئابوورییەوە نە دەستوورییە و نە یاساییە. لایەنی ئێراقی بە ئاشکرا بە هەرێمی کوردستانی گوتووە ، هەرێمی کوردستان کێشەیەکی دەستووری و یاسایی نییە بۆ وەرگرتنی بودجە و مووچە، بەڵکوو لەبەرئەوەی هەرێمی کوردستان بە فەرمی بەشداری لە پرسەی (ئەبو مەهدی موهەندیس) نەکردووە، مووچە نادەین. لەبەرئەوەی فراکسیۆنە کوردستانییەکان لە پەڕڵەمانی ئێراق بەشدارنەبوون لە بڕیاری دەرکردنی سوپای ئەمریکا لە ئێراق، ئێمە مووچەی ئێوە نادەین، با ئەمریکا مووچەتان بۆ دابینبکات! ئەمریکا و هاوپەیمانەکانیشی بەکردەوە هیچی نەکردووە، لەبەرانبەر ئەو زوڵم و غەدرەی بەغدا بەرانبەر بە هەرێمی کوردستان دەیکات. ئەمەش دەچێتە چوارچێوەی خاڵی یەکەم، کە ئێراق هەوڵدەدات پاڵپشتی نێودەوڵەتی لە هەرێمی کوردستان کەمبکاتەوە.
ڕەنگە سبەی بڵێن لەبەرئەوەی (حسێنییە) لە هەولێر و دهۆکدهۆکیش نییە، مووچە نادەین، لەبەرئەوەی هەرێمی کوردستان بەشدارنابێت لە چلەی ئیمام حسێن لە نەجەف و کەربەلا، بودجە نادەین و لەبەرئەوەی ...هتد.
خالی سێیەم، هەموو هەوڵی ئێراق لەسەر لاوازکردنی هێزی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستانە. دەتوانین بڵێین 43٪ی هێزی ئەمنی هەرێمی کوردستان لەژێر فەرمانی سەرۆکوەزیران و سەرۆکی هەرێمی کوردستاندا نییە، ئەوان پابەندی فەرمانێکن کە لە سلێمانیسلێمانییەوە بدرێت، لە هەندێ ڕووداودا ئەمە بە کردەوە دەرکەوت، ئەمە بۆ بەغداش ڕێگە خۆش دەکات زیاتر کار لەسەر لاوازکردنی هێزی پێشمەرگە بکات.
دەرئەنجام بە سێ خاڵی سەرەکی گەیشتم، ئەویش:
هەرێمی کوردستان سێ فاکتەری بەهێزی هەیە، هەرسێ فاکتەر بوونەتە نیوە بە نیوە، واتە بۆ بەغدا زۆر ئاسان بووە بۆ لاوازکردنی هەرێمی کوردستان. سێ فاکتەرەکە، لایەنی سیاسی، دارایی، سەربازی. ئێستا لەلایەنی هێزە سیاسییەکان، هەرێمی کوردستان بەسەر دوو بەرەی سەرەکیدا دابەش بووە، بەرەیەک یەکێتی و لایەنە نزیکەکانی یەکێتی. بەرەیەکیش پارتی و لایەنەکانی نزیک لە پارتی.
لەرووی داراییەوە ئەگەر پڕۆژەیاسای بودجەی 2021 تیپەڕێندرێت، ئەوا ئەمساڵ نیوەی داهاتی هەرێمی کوردستان دەبەن و ساڵی دادێ کار لەسەر ئەوە دەکەن، کە هەموو داهاتی هەرێمی کوردستان ببەن، ڕەنگە بگوترێت، دەستوور ئەو مافە بە ئێراق نادات ئاوها مامەڵە لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکات، بەڵام ئەوەی پرسە دەستوورییەکان یەکلاییدەکاتەوە لەنێوان هەرێمەکان و ناوەند، دادگای فیدڕالییە، ئێراق ئەو دادگایەی پەکخستووەو کار ناکات. هەروەها وەک جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە بەردەم پەڕڵەمانی کوردستان گوتی لەبەغدا زۆر بە ڕوون وئاشکرا بە ئێمەیان گوت، دەبێ دەستووری ئێراق هەمواربکرێ، ئێمە لەگەڵ ئەوە نین ئەو هەموو دەسەڵاتە بە هەرێمی کوردستان دراوە!.
ئیدی کە لایەنی سیاسی دابەش بوو، درایی نیوەبوو، هێزی سەربازیش، نیوە دەبێت و لاواز دەبێت. ئەوەی ئێراق دایناوە لە پلانەکەیدا لە مانگی 6/2023 هەرێمی کوردستان نائەکتیڤ بکات.
چارەسەر چییە؟
یەکەم: هەرێمی کوردستان پێویستی بە تیمێکی سیاسی یەکگرتووی ڕاوێژکار هەیە بۆ قوناغێکی ڕاگوزەر بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەو قۆناغە سیاسیانەی ئێراق تێیدا تێدەپەڕێت، ڕاوێژ بە سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان بدەن.
دووەم: ئەم تیمە ڕاوێژکارییە کە درووست بکرێت، پێویستی بە کەسی ستراتیژیست، تاوەکوو بۆ هەر هەنگاوێک چەند ئۆپشەنێک بە دەسەڵاتی سیاسی بدەن بۆ ئەوەی بڕیاری درووست بدەن. بەتایبەت لەبابەتی (شەراکەت و پرسی دارایی لەنێوان هەرێمی کوردستان و ئێراق)
سێیەم: ئەم دوو هەنگاوەی سەرەوە لە هەرێمی کوردستان بەدیناهێت، ئەگەر ئاشتەواییەکی نیشتمانی ڕاستەقینە، بەتایبەت لەنێوان پارتی و یەکێتی نەکرێت.
چوارەم: گەڕانەوەی متمانەی خەڵک بە دەسەڵاتی سیاسی، لە ڕێگەی ئەنجامدانی چاکسازی ڕاستەقینە.
پێنجەم: لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان حکومەت تەرشیق بکرێت، بەمەش خەرجیش زیاتر کەمدەبێتەوە.
[1]