هەولێرهەولێر وەڵامی 13 پرسیاری بەغدای دایەوە
هێڤیدار ئەحمەدهێڤیدار ئەحمەد
05-02-202105-02-2021
شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتیی بەڕێز
قوباد تاڵەبانیقوباد تاڵەبانی، بۆ جاری دووەم و بۆ ماوەی چوار ڕۆژ و لە ئەنجامی چوار دانیشتنی بەرفراوان لەگەڵ لیژنەی دارایی پەڕڵەمانی ئێراق لە بەغدا کۆبووەوە، مەبەستی شاندەکە ئەم جارە وەڵامدانەوەی 13 پرسیاری لیژنەکە بوو. وەزیری نەوتی ئێراقیش سێ قۆناخی خستووەتەڕوو بۆ وەرگرتن و فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان. دیپلۆماتکارێکی گەورەی بەریتانیا لە هەولێر گوتی بەغدا خەڵکی دیکەی هەرێمی دەوێت لە بەغدا بن.
هەوڵدەدەم لە ڕێگەی ئەم وتارە زانیاری و دیدگای نوێ لەسەر ڕەوتی دانووستاندنەکانی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی 2021ی ئێراق بخەمەڕوو کە دەبێت ئیدی هەرێمی کوردستان چی بکات.
سێ سەردانەکەی بەغدا
شاندی هەرێمی کوردستان سێیەم سەردانی خۆی بۆ بەغدا ئەنجامدا، ئەمەش بە مەبەستی جێگیرکردنی بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان بووە، دوو سەردانی کۆتایی، شاندی هەرێمی کوردستان سەرۆکوەزیرانی ئێراقی نەبینیوە.
سەردانی یەکەم: لە کۆتایی ساڵی
2020 بووە و لەگەڵ حکومەتی فیدراڵیی ئێراق گەیشتنە ڕێککەوتن، کە بەرانبەر ڕادەستکردنی 250 هەزار بەرمیل نەوت لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە بەغدا 12.67%ی بودجە دوای دەرهێنانی خەرجییە سەروەرییەکان و حاکیمە، پشکی هەرێمی کوردستان بدات و ئەمە لەنێو پڕۆژە یاسای بودجە پەسندکرا.
سەردانی دووەم: لە مانگی یەکەمی
2021 بووە لەگەڵ لیژنەی دارایی پەڕڵەمانی ئێراق، لیژنەکە 13 پرسیاری دایە شاندی حکومەت و پێیان گوتووە بگەڕێنەوە هەرێمی کوردستان و وەڵامی پرسیارەکانی ئێمە لەگەڵ خۆتان بێنن و وەرنەوە.
سەردانی سێیەم: شاندی حکومەت لە سەرەتای مانگی دوو لە بەغدا بوو، وەڵامی هەر 13 پرسیارەکەی بردبوو، بەڵام بەغدا هەر هیچی نەخستە بەردەم شاندی هەرێمی کوردستان کە پشکی هەرێمی کوردستان چۆن دەبێت! بەڵام ئەوەی زانراوە، بەغدا دەیەوێت دۆسیەی نەوت کە دەستووری ئێراق لە ماددەی 111 و 112 بە هەردوو بەشی یەکەم و دووەمی ئەم ماددەیە بەوردی و بە ئاشکرا باسیکردووە کە سیاسەتی نەوت لە ئێراق چۆن دەبێت و دەبێت یاسای نەوت و غاز لە پەڕڵەمانی ئێراق دەربچێت، بەغدا ئێستا دەیەوێت لە ڕێگەی یاسای بودجەی 2021، ئەم دۆسیەیە یەکلایی بکاتەوە و هەرێمی کوردستان نەوتەکەی ڕادەستی بەغدا بکات!
13 پرسیارەکەی بەغدا چین؟
لە دووەم سەردانی شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ بەغدا کاتێک لەگەڵ لیژنەی دارایی پەڕڵەمانی ئێراق کۆبوونەوە، لیژنەکە 13 پرسیاری خستووەتە بەردەم شاندی هەرێمی کوردستان و داوای وەڵامی ئەو 13 پرسیارەیان کردووە. من لێرە 9 پرسیاری سەرەکی دەخەمەڕوو ئەویش:
1- ئایا ئەم شاندەی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەسەڵاتی بڕیاردانیان هەیە؟
2- داهاتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان چەندە؟
3- هەرێمی کوردستان نەوتی خۆی بە چەند دەفرۆشێت؟
4- گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان چۆنن؟
5- قەرزەکانی هەرێمی کوردستان چەندن؟ قەرزی کێن؟
6- ئایا دیوانی چاودێریی دارایی چ ڕۆڵێکی هەیە لە چاودێریکردنی گرێبەستە نەوتییەکان؟
7- هەرێمی کوردستان بودجەی تایبەت بە خۆی هەیە؟
8- ئەگەر بودجە نەبێت، بە چ میکانیزمێک داهات خەرج دەکەن؟
9- ژمارەی فەرمانبەر و خانەنشین و مووچەخۆران بەگشتی چەندن لە هەرێمی کوردستان؟
هەرچەندە لیژنەی دارایی پەڕڵەمانی ئێراق مافی ئەوەی نییە لەگەڵ شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان گفتوگۆ بکات و شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش هیچ پێبەندییەکی نییە بەرانبەر لیژنەی دارایی پەڕڵەمانی ئێراق ئەو وردەکارییانە بخاتەڕوو، چونکە ڕێککەوتنی لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی ئێراق کردووە و حکومەتی فیدراڵ پابەندە لە بەردەم لیژنەی دارایی ئێراق، بەڵام دیارە شاندی هەرێمی کوردستان وەکوو نیازپاکییەک ئامادەبووە لەگەڵ لیژنەی دارایی پەڕڵەمانی ئێراق زیاتر لە جارێک کۆبوونەوە بکات، کە تەنیا لە دوا سەردانیدا چوار کۆبوونەوەی فەرمیی ئەنجامداوە و کۆبوونەوەی لاوەکیش هەبووە.
هەڵوێستێکی مەترسیداری وەزیری نەوتی ئێراق
سەرباری وەڵامدانەوەی هەموو ئەو پرسیارانە و هەموو ئەو گفتۆگۆ و کۆبوونەوانە، لە بەغدا بە ئاشکرا بە هەرێمی کوردستانی گوتراوە بابەتی ڕادەستکردنی (250 هەزار بەرمیل بە سۆمۆ) کۆتایی هاتووە، تەنیا دوو ڕێگە لە بەردەم هەرێمی کوردستان هەن لە بابەتی نەوت ئەویش:
یەکەم: هەموو نەوتی هەرێمی کوردستان ڕادەستی بەغدا بکرێت
دووەم: هەموو داهاتی نەوتی هەرێمی کوردستان ڕادەستی بەغدا بکرێت
بەغدا وەکوو نەخشەڕێگەیەک باسی ئەوە دەکات کە کام لەم دوو ڕێگەیە، هەرێمی کوردستان هەڵبژێرێت. داهاتی نەوتی هەرێمی کوردستان بەسەر سێ کەرتدا دابەشدەکرێت ئەویش:
ا- نەوتی هەرێمی کوردستان بەشێکی بۆ ناوخۆ بەکاردێت
ب- دەستحەقی کۆمپانیاکانی نەوت بدرێت کە لە هەرێمی کوردستان وەبەرهێنان دەکەن
ج- ئەوەی دەمێنێتەوە دەخرێتە نێو گەنجینەی گشتی
ئەی چۆن پشکی هەرێمی کوردستان دەدەن لە بودجەی 2021؟
لیژنەی دارایی ئێراق دەستکاریی ژمارەی پڕۆژە یاسای بودجەی 2021ی کردووە کە حکومەتی فیدراڵیی ئێراق ڕەوانەی پەڕڵەمانی ئێراقی کردووە ئەویش لە 163 ترلیۆن دینارەوە کەمکراوەتەوە بۆ 127 ترلیۆن. پشکی هەرێمی کوردستانیش 12.67% دانراوە.
ئەگەر ئەم ژمارەیە دەستکاری نەکرێت، هەروەکوو خۆی کە حکومەت ناردوویەتی 163 ترلیۆن دینار بمێنێت، ئەوا پشکی هەرێمی کوردستان زیاتر لە 13 ترلیۆن دینار دەبێت. بەڵام ئەگەر کەمکرایەوە بۆ 127 ترلیۆن دینار، ئەوا ئەو ژمارەیە کەمدەبێت بۆ نزیکەی 11 ترلیۆن دینار.
ئیحسان عەبدولجەبار، وەزیری نەوتی ئێراق لەنێو لیژنەی دارایی پەڕڵەمانی ئێراق لەسەر دۆسیەی نەوتی هەرێمی کوردستان گوتی ئەگەر ئەو دۆسیەیە کەوتە دەست حکومەتی ئێراق ئەوا بە سێ قوناخ مامەڵەی لەگەڵ دەکەین کە ئەویش: قۆناخی یەکەم: دۆسیەی نەوت وەردەگرین. قۆناخی دووەم: چۆن ئەو دۆسیەیە ڕێکدەخەین، ڕەنگە هەندێک بیر هەبێت هەر دایبخەین؟ قۆناخی سێیەم: لەڕووی ئیداری و چاودێرییەوە مامەڵەی لەگەڵ دەکەین.
ئەم دۆسیەیە هێڵی سوورە
لەو ڕۆژانە لە شاری هەولێر لەگەڵ دیپلۆماتکارێکی گەورەی بەریتانیا لە ئێراق، وەکوو لیژنەی دارایی پەڕڵەمانی کوردستان کۆبووینەوە و ئەو بە ئاشکرا گوتی پەڕڵەمانتارانی بەغدا و وەزیری نەوتی ئێراق لەگەڵ ئەوەن دۆسیەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەستکاری بکرێت و دەزانین ئەمە بۆ هەرێمی کوردستان قوورسە و هەرس ناکرێت.
هەرێمی کوردستان لە مانگی یەکی
2021 بەکۆی گشتی ڕۆژانە 433 هەزار بەرمیل نەوتی فرۆشتووە و ئەم ژمارەیە لای بەغدا لە کۆمپانیای سۆمۆش تۆمارکراوە.
بەغدا نایشارێتەوە کە چیدیکە ئەوان قبووڵ ناکەن هەرێمی کوردستان دۆسیەی نەوتی خۆی بەڕێوەببات و، گوێناداتە دەستوور و یاسا و، دەڵێن هیچ ڕێگەیەکی دیکە نییە، دەبێت ئەو دۆسیەیە ڕادەستی بەغدا بکرێت.
هەرێمی کوردستان بەرانبەر بەغدا نە ئابوورییەکی بەهێزی هەیە، نە لەڕووی سیاسییەوە یەکدەنگین، ئەوەی لەدەست هەرێمی کوردستاندا ماوە و (ئێراق، تورکیا، ئێران و ئەمریکا و ....) بە چاوێک سەیری هەرێمی کوردستان دەکەن، هەبوونی دۆسیەی نەوتە، بەغدا دەیەوێت ئەو دۆسیەیەش لەدەست کورد دەربهێنێت. بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان لەوپەڕی لاوازیدا بمێنێت.
ئەم دۆسیەیەش هێڵی سوورە و هیچ لایەنێک ڕەنگە جورئەتی ئەوە نەکات دۆسیەی نەوتی کوردستان ڕادەستی بەغدا بکات.
بە هەموو شێوەیەک پاڵپشتیی بەڕێز قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان دەکەین کە ڕۆڵێکی باشی هەبووە لە دانووستاندنەکانی لەگەڵ بەغدا گێڕاوە. دیپلۆماتکارە گەورەکەی بەریتانیا بە لیژنەی دارایی پەڕڵەمانی کوردستانی وت دەبێت هەرێمی کوردستان خەڵکی گونجاو ڕەوانەی بەغدا بکات کە لە بەغدا گوێیان بۆ دەگرن و بەغداش ئەو کەسانەی دەوێت.
[1]