$مامەڵەی هێزە شیعەکان لەگەڵ بڕیارەکەی (ICC) لەبارەی نەوتی هەرێمی کوردستان$
#یاسین تەها محەمەد#
#01-04-2023#
پاش دەرچوونی بڕیاری دادگەی نێوبژیوانیی نێودەوڵەتی لە پاریس، کە سەر بە ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتییە - ICC، سەبارەت ڕاگرتنی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان بە سەربەخۆ، چ حکومەتی ئێراق و چ هێزە شیعەکانیش لەئاست قەبارەی ئەم پێشهاتە ئاهەنگیان نەگێڕا، بەڵام ئەمە بە مانای ئەوە نییە بەم هەنگاوە دڵخۆش نەبن و لە گرنگیی گەمارۆدانی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان تێنەگەن کە لە سەردەمی سەرۆکوەزیرایەتیی یەکەمی نووری مالیکییەوە (2005 - 2010) مەیدانێکی گەرمی کێشمەکێش و ڕاڤەی جیاواز و تاقیکردنەوەیەکی پراکتیکیی ناساندنی چەمکی فیدراڵیزمە نامۆکەی ئێراقە، کە تەنیا یەک هەرێمی تێدایە.
بەگشتی تێکڕای هێزە شیعەکان هەڵوێستیان لەسەر نەوت پشتیووانیکردنی باڵادەستکردنی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی ئێراق (سۆمۆ) یە بۆ فرۆشتن، نوێنەرەکانیشیان لە پەڕڵەمان زووزوو داتا و لێدوانەکانی ئەم کۆمپانیایە دەکەنە بەڵگە لەسەر ئەوەی هەرێمی کوردستان پابەندی یاسای بودجە نەبووە، یان چەندی فرۆشتووە و داهات و نرخەکەی چەند بووە. لە چوارچێوە گشتییەکەی دۆسییەکەشدا شیعەکان داوای گەڕانەوە بۆ دەستوور دەکەن، بەبێ چوونە نێو وردەکاری و بەگوێرەی ڕاڤەی خۆیان کە پێداگرە لەسەر ئەوەی دۆسیەی نەوت دۆسیەیەکی فیدراڵییە و دەبێت مەرجەعیەتەکەی وەزارەتی نەوتی فیدراڵیی ئێراق بێت، هیچ هێزێکی شیعەش هەڵوێستێکی جیاواز لەوەی نییە، بە سەدرییەکانیشەوە، بەتایبەت لە پاش دەرچوونی بڕیاری دادگەی فیدراڵی لەنێوەڕاستی شووباتی 2022 کە یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستانی بە نادەستووری ناساند و دادگەکەش بەلای ئەوانەوە لەو پرسانەی کە مەبەستیانە نزیک دەبێتەوە لە پیرۆزی.
ئێستا، کە بڕیارەکەی ICC دەرچووە، دۆخی نێوماڵی شیعە لە دۆخی چاوەڕوانی و گوێ هەڵخستنە بۆ کۆمەڵێک پێشهات کە سێبەریان بەسەر کەشی سیاسیی ئێراقەوەیە. لە ئەزموونی قەیرانی دۆلاردا تێگەیشتن ڕایەڵ و پەیوەندییە دەرەکییەکانیان لاوازە و نایانەوێت بە ئاشکرا و بە زەقی و بە گۆشەی تیژ بچنە دژایەتیی هیچ بەرژەوەندییەکی ئەمریکا و وڵاتانی ڕۆژاوا، لەوانەش ئەو کۆمپانیا نەوتییانەی لە هەرێمی کوردستان هەیانە، ناشیانەوێت خۆیان وا دەربخەن لەم دۆخەی شەڕی ئۆکراینادا ئەمان هۆکاری بەرزکردنەوەی نرخی نەوتن لە ڕێگەی ڕاگرتنی هەناردەی دەوروبەری نیو ملیۆن بەرمیل نەوتەوە، هەر لەم چوارچێوەیەشدا تەنانەت دەستبەرداری زەقکردنەوەی ئەوە بوون کە بڵێن ئیسرائیل سوودمەندی نەوتی هەرێمی کوردستانە.
لەسەر ئاستی ناوخۆی ئێراقیش گەوەرەترین ئاڵنگاریی بەردەم ماڵی شیعە هەڵبژاردنی پارێزگاکانی کۆتایی 2023 و چاودێریکردنی بەردەوامی پلان و جموجۆڵەکانی موقتەدا سەدرە کە سەرچاوەی نیگەرانی و دڵەخورتێی هەموویانە پاش ئەوەی بە کۆمەڵ ناچاریان کرد گۆشەگیر ببێ و جڵەوی ئەم خولە پێنجەم بداتە دەست چوارچێوەی هاوئاهەنگیی شیعەوە، لە دۆسیە و تەوەرەشدا پشتیووانی هەرێمی کوردستان و لانی کەم #هەولێر#یان پێویستە بۆ ئەوەی لە لایەک بۆشایی سەدری پێ پڕبکەنەوە و بۆ تێپەڕاندنی یاسا و پڕۆژەکانیان هاوئاهەنگییان هەبێت، لە لاکەی دیکە ئەگەر سەدر دەرکەوتەوە ئەوە بە تەنیا نەبن کاتێک بەرەنگاری دەبنەوە، بەتایبەت کە هێشتا هیچیان بۆ سوننەکان نەکردووە و ناڕەزایی و ڕەخنەی ئەوانیش ئەگەرێکی چاوەڕوانکراوە.
بەگوێرەی ئاماژە و پێداگیرییە ڕاگەیێندراوەکانی هێزە شیعەکان لەم خولەی پێنجەمدا خوازیاری دۆزینەوەی چارەسەری بنەڕەتین بۆ دۆسیەی نەوت و بودجە و خستنەسەرپێی پەیوەندی لەگەڵ هەرێمی کوردستان، بەڵام بەهۆی ئەوەی دۆسیەی نەوت کۆدەنگیی شیعەی پێویستە، دەترسن لە ڕیسککردن و پێدانی پاساو بە دەستی سەدرەوە کە تۆمەتباریان بکات بەوەی لەبەر بەرژەوەندیی خۆیان دەرفەتی زۆر گەورەیان بە هەرێمی کوردستان داوە و بنەماکانی دەوڵەتی ئێراقیان لاواز کردووە.
بەهۆی ئەوەش کە ئێراق کەوتووەتە ساڵی هەڵبژاردنەوە، پۆپۆلیزمی شەقام لە لایەک و ناکۆکییە ناوخۆییەکانی چوارچێوەی شیعەش ڕۆڵ و کاریگەریی گەورەیان دەبێت لە ئاڕاستەکردنی هەڵوێستی هێز و جەمسەرە جیاوازەکان و بە گوێرەی ئەزموونی ساڵانی ڕابردوو هێزە سیاسییەکانی شیعە شەقام و وێنەی خۆیان لە بەغدا و باشوور ناگۆڕنەوە بە هیچ دەستکەوتێکی دیکەی دوورمەودا، هەرچەند ستراتیژییش بێت لە چەشنی چارەسەرکردنی هەندێک لە کێشە کەڵەکەبووەکان لەگەڵ هەرێمی کوردستان و تاوەکوو ئێستاش هەر ئەم هاوکێشەیە بەرکارە.
بڕیاری ساڵی ڕابردووی دادگەی فیدراڵیی ئێراق، کە بەگوێرەی زانیارییەکان بووەتە یەکێک لە هاندەرەکانی دادگەی ICC لە پاریس و بڕیارە نوێیەکەی دەستەکەش کە شەرعیەتێکی نێودەوڵەتیی هەیە، هۆکارێکی هێندە بەهێزی داوەتە دەست بەغدا و هێزە حوکمڕانەکانی ئێستا کە بێ پێویستییان دەکات لەوەی چیدی وەکوو سەردەمی کارکردنی حسێن شەهرستانی لە دۆسیەی نەوت (2006 - 2010) شەڕی میدیایی و ململانێی گەورە بکەن و جگە لە پەڕڵەمانتارێکی دیاری عەسایب و هەندێکی دیکەی وەکوو مستەفا سەنەد و عالیە نسەیف، کەسی دیکەیان بە ئاشکرا کاردانەوەی دڵخۆشانەیان لەسەر بڕیارەکە نەبووە.
ئەم دوو بڕیارە ناوخۆیی و دەرەکییەی کە لە دوو ساڵدا دەرچوون، نەک هەر لەسەر دۆسیەی نەوتی هەرێمی کوردستان، بەڵکوو لێکەوتەی لەسەر کەرتی گازیش دەبێت کە هەرێمی کوردستان وەکوو دەرفەت دەیخستە بەردەم ئەمریکا و ئەوروپا، لەمەش گرنگتر لەسەر دەنگە فیدراڵیخوازەکانی شاری بەسرە و باشووری ئێراقیش کە خەونی ئەوەیان هەبوو دەرفەتێک هەبێت لەجیاتی پارەدارکردنی بودجەی فیدراڵی و بەغدا سامانی نەوتی شارەکە بخەنە خزمەت پڕۆژەی هەرێمی بەسرەوە، هەروەها لێکەوتەکانی درێژەش دەکێشێت بۆ سەر هەر پارێزگا و ناوچەیەکی دیکەی ئێراق لە چەشنی ئەنبار و نەینەوا کە قسەوباسی ئەوەی تێدا بکرێت گوایە پشت ئەستوور بە سامانە سرووشتییەکانی نەوت یان گاز یان هەر سامانێکی دیکە جۆرێک لە حوکمڕانیی خۆجێیی بێمنەت لە بەغدا بنیات بنێت و ئەمەش دەچێتە خزمەت ستراتیژی هێزە شیعەکانەوە کە دەمێکە وازیان لە پڕۆژەی فیدراڵیزمی نێوەڕاست و باشوور هێناوە و پاش گۆشەگیرکردنی سوننە و گەمارۆدانی دارایی هەرێمی کوردستان، پڕۆژەکەیان بووەتە هۆی بەهێزکردنی ناوەند، بەتایبەت هەر هیچ نەبێت لەڕووی دارایی و ئابوورییەوە.
[1]