پۆپۆلیزم لە شانۆدا؛ ئاییندەی بەرهەمهێنانی کاری شانۆیی
ڕێژەن جەمال
07.06.2023
هەرچەندە پۆپۆلیزم تێرمێکە توند بە سیاسەتەوە لکاوە. لەگەڵ ئەوەی تێرمی پۆپۆلیزم تا ڕادەیەک لە هونەرەوە دووربوو، بەڵام ئەمڕۆ هاوشێوەی سیاسەت، ئەو تێرمە لە هونەریشدا شوێنی خۆی گرتووە و بووەتە باسێکی گەرم بەتایبەت بۆ تێگەیشتن لەو گۆڕانە لەناکاوەی لە وەرگرانی (هونەری هاوچەرخ - contemporary art) درووستبووە. بۆ حکومەتەکان پۆپۆلیزم باشترین و ئاسانترین ڕێگەیە بۆ ڕاکێشان و خستنەژێر ڕکێفی جەماوەر. بۆ هونەرمەند و بەرهەمهێنەر و ناوەندەکانی بەرهەمهێنانیش ڕێگەیەکی حازربەدەستە بۆ ڕاکێشانی زۆرترین قازانج.
هونەر لەسەردەمی پۆپۆلیزم-دا سێ پرسیاری جەوهەریی لەگەڵ خۆیدا هەڵگرتووە؛
پۆپۆلیزم لە هونەردا ئایدۆلۆژیایە؟ یاخود جووڵانەوەیەکی نوێیە؟ یان زۆر بەسادەیی ستایلێکی کارکردنە؟
ئیریک فاسین، سۆسیۆلۆژستی فەرەنسی بۆچوونی وایە پۆپۆلیزم ڕاستەوخۆ و بەر لە هەرشتێک بۆ لێدانە لە جەماوەر، دواتریش لە ڕێگەی جەماوەرەوە هەوڵدەدات لە هونەر بدات. چونکە پۆپۆلیزم جگە لە جەماوەر، کەرەستەیەکی دیکەی نییە کە تێیدا دەستی بگاتە هونەر.
لەدیدی ئیریک فاسین-ەوە سەرەتا پۆپۆلیزم ژەهری خۆی بەنێو جەماوەردا دەڕێژێت، دواتر جەماوەر ئیشی خۆی دەکات، یاخود ڕاستتر بڵێین ئیشەکەی پۆپۆلیزم تەواو دەکات، کە لە هەنگاوی یەکەمدا لەگۆڕینی تێڕوانین بۆ هونەرەوە دەستپێدەکات، هەنگاوەکانی دواتریش داواکاریی سەیر وسەمەرەیە لە هونەرمەند بۆ شێوازی کارکردنی.
فاسین زۆر بەسادەیی پێیوایە بینەر مانا بە شانۆ دەبەخشێت، بۆیە قەلەقی فاسین هەر بە تەنیا لەوەدا نییە، نمایشەکان ئەو ڕۆڵە لە ‌بینەران بستێننەوە. بەڵکوو شەپۆلی پۆپۆلیزم سەرلەنوێ پەیوەندیی بینەر بە شانۆ و نمایشەکان دابڕێژێتەوە.
چەند دەیەیەک پێش ئێستا کارەکتەرە بەهێزەکان جێگەی سەرنجی بەرهەمهێنەرانی شانۆ بوون، تەنانەت بۆ ئەو بەرهەمهێنەرانەش کە مەبەستیان بوو هۆڵەکانی نمایش پڕبکەن لە بینەران.
کێشەی بڵاوبوونەوەی تەوژمی پۆپۆلیزم لە هونەر و بەتایبەت لە شانۆدا تەنیا لە ئاستی وتاردا کوورتنابێتەوە. بەڵکوو لەیەکەم هەنگاوی کارێکی شانۆیی کە بەرهەمهێنانییەتی دەستپێدەکات. فیلیپ فیشەر، ڕیپۆرتەری بەریتانی وردتر باس لە هاتنەناوەوەی تەوژمی پۆپۆلیزم ئەمڕۆ دۆخەکە گۆڕاوە، ئێستا پرسیاری یەکەم ئێستا بۆ بەرهەمهێنەرەکان ئەوەیە؛ کام ئەستێرەیە لەو کارە هونەرییەدایە؟ ئەوەش پرسیارێکە ڕاستەوخۆ بە فرۆشتنی ژمارەی تکتی نمایشەکەوە بەستراوەتەوە. ئێستا لە شانۆ گەورەکانی وەک وێست ئێند و برۆدوەی مەرجە ئەستێرەیەک یان دوانی سینەما و تەلەفیزیۆن لە کارێکی شانۆیدا بن.
لەڕابردوودا، لە باشووری کوردستان تێگەیشتنی پۆپۆلیستی بۆ هونەر بەهۆی ئەوەی لەسەرەتای دەرکەوتنیدا بوو، تەنیا لەو سنوورەدا قەتیس دەبوو کە داوای لە هونەرمەند دەکرد کارەکەی هاوشێوەی کارەکانی پێشووی بێت. بەڵام ئەمڕۆ دۆخەکە گۆڕاوە، ئێستا داوا لە هونەرمەندەکە دەکات کارەکەی هاوشێوەی کاری ئەو هونەرمەندە بێت کە دڵخوازی ئەوە. ئەمڕۆ شانۆ لەسەرخۆ دەبێتە قوربانیی ئەو تێگەیشتنە پۆپۆلیستییەی جەماوەر، کە داوات لێدەکات هاوشێوەی ئەو دەرهێنەرە کاربکەیت، کە لەگەڵ پێوەر و زەوقی ئەودا یەکدەگرێتەوە.
لە باشووری کوردستان بەرهەمهێنانی کارێکی شانۆیی لەنێوان دوو ڕێگەدایە؛ کەرتی گشتی یان کەرتی تایبەت. ئەوەی دووەمیان لەم ساڵانەی دوایدا هاتووەتە نێو شانۆوە، هەرزوو خواستەکانی خۆی بۆ بەرهەمهێنان سەپاندووە، کە فڕێدانی ژەهری پۆپۆلیزمە بۆنێو شانۆ.
هاتنی کەرتی تایبەت بۆ بەرهەمهێنانی شانۆ لە باشووری کوردستان ڕێک پێچەوانەی ئەو دیدەی تیۆدۆر ئۆدۆرنۆیە کە بۆ پیشەسازیی کلتور باسیدەکات و بە تێکشکێنەری ئیرادەی ئەوانەی دەبینێت کە دەیانەوێت کۆنترۆڵی بکەن.
شەپۆلی پۆپۆلیزم چەند لەنێو جەماوەرەوە بەرەو سەر تەختەی شانۆی پەلدەهاوێت، هێندەش لەسەر تەختەی شانۆوە بەرەو ناو بینەران و جەماوەر پەلدەهاوێت. ڕەنگە زیندوترین نموونەش تراژیدیای کریۆلانس-ی شەیکسپیر بێت کە لەسەر شانۆیەکی تاران و لەدەرهێنانی مستەفا کۆشکی بوو.
لەو نمایشەی مستەفا کۆشکی هەندێک لە دیالۆگ و شیعرەکانی شەیکسپیر بۆ وشەی سادە و ئاسان لەدەربڕیندا کوورتکرابووەوە، تا گەیشتبووە ئەوەی ڕۆڵی کارەکتەرێکی گرنگی وەک مینینیۆس، هاوڕێی کریۆلانس لە کارەکەدا لابرابوو. ئەوەش لەپێناو تێگەیشتنی بینەران لە نمایشەکە.
دەشێت بۆچوونێکی ستیڤن لێزەرلاندی ڕەخنەگر و دەرهێنەری شانۆ کە باس لە ڕازیکردنی بینەران لەسەر حیسابی دابەزینی ئاستی هونەریی نمایشێک، زیاتر کۆمەکمان بکات. ئەو پێی وایە کارەساتی ڕاستەقینەیە بینەران بە زەردەخەنە‌ و پێکەنینێکی پڕوپوچ ڕازی بکەیت.
لە ‌یەکێک لە ‌دیمەنەکانی فیلمێکی برایانی کۆین (جۆیل و ئیسیان کۆین) ، بە ‌ناونیشانی هۆنراوە فۆلکلۆرییەکانی بەستەر سکرەگس کە دیمەنێکە بە ‌قووڵی باس لە چۆڵکردنی شوێنی شانۆی جدی، بۆ شانۆی سادە ‌ و ساکار‌ و ئاسانبەدەست دەکات.
دیمەنەکە باس لە ‌دوو هونەرمەند دەکات کە بە عەرەبانەیەکی گەڕۆکەوە شارەوشار دەگەڕێن‌ و نمایشەکانیان پیشانی بینەران دەدەن، هاریسۆن کە هەر چوارپەلی لەدەست داوە بە ‌توانایەکی ئەفسانەیی لە ‌دەنگیدا (قەسیدەکانی شیلی، چیرۆکەکانی تەورات‌ و کارەکانی شەیکسپیر) نمایش دەکات، ئەو بەشەی ناو فیلمەکە ناونراوە تکتی ژەمەخواردن، ئەوە پیشان دەدات کە ئەو شانۆ گەڕۆکەی ئەوان هەرچەندە نمایشەکانیشی قووڵن و لە ‌ئاستێکی بەرزدان، بەڵام داهاتەکەی تەنیا بەشی یەک قاپ شۆربا دەکات، هەندێک کاتیش بینەران وەڕس دەکات و تەنانەت خەویشیان لێ دەکەوێت.
تا دێت داهاتی ئەو نمایشانە لە ‌کەمی دەدات کە هاریسۆن بۆ بینەرانی دەکات، ئێوارەیەک بەڕێوەبەری شانۆ گەڕۆکەکە کە لیام نیسۆن ڕۆڵی دەبینێت، نمایشێک دەبینێت کە مریشکێک لە ‌چەند چرکەیەکدا ئەوەی بینەران لێی داوا دەکەن جێبەجێی دەکات‌، نمایشەکانی ئەو مریشکە بینەر‌ و داهاتێکی زۆر باشیشی هەیە، بۆیە بەڕێوەبەر ئەو مریشکە لە ‌خاوەنەکەی دەکڕێت دواتریش لەسەر ڕووبارێک عەرەبانەکەی دەوەستێنێت‌ و هاریسۆن فڕێ دەداتە ناو ڕووبارەکەوە.
ئەو دیمەنەی ناو فیلمەکەی برایانی کۆین، زۆر بە ‌ڕوونی مەرگی شانۆی قووڵ و جدی و لەدەستدانی بەهاکەی لە ‌بەرانبەر شانۆی سادە پیشان دەدات، ئەگەرچی ئەدا و ئامادەبوونی هاریسۆن لە ‌ئێوارە نمایشەکانییدا بێوێنەیە‌ و خودی نمایشەکانیشی لە ‌چەندین تێکستی گرنگی مێژووەوە ئیلهامیان وەرگرتووە. کەچی بینەران پێیان باشە بەدیار نمایشی مریشکە هێلکەکەرەکەوە دابنیشن‌، چونکە ئەوەی ئەوان دەیانەوێت، مریشکەکە بە ‌زیادەوە دەیکات.
مایکڵ بلینگتۆن، لە ‌وتارێکی ڕەخنەییدا زۆر وردتر لەسەر ئەو دۆخەی کە شانۆ تێیدا بەرەو پۆپۆلیزم هەنگاو دەنێت قسە دەکات‌، بلینگتۆن پێی وایە شانۆ لە ‌ڕۆژاوا خەریکە دەکەوێتە کێبڕکێ لەگەڵ ئۆتۆمبێلی فۆردەوە، کە دیارە مەبەستی بلینگتۆن لەوەیە چۆن شانۆ دەستبەرداری دیوە قووڵەکەی خۆی دەبێت‌ و کار بۆ ڕازیکردنی بینەرەکانی دەکات.
پۆپۆلیزم لە شانۆدا هونەری ژمارەیە. وتارەکەشی بریتییە لە پرسیاری: چۆنتان دەوێت؟ ئێمە ئەمڕۆ لە بەردەم شەپۆلێکی ترسناکداین کە هێزی خۆی لە کۆکردنەوەی جەماوەرێکی زۆردا دەبینێتەوە. هاوشێوەی ئەو پانتاییەی لە سیاسەتدا هەیەتی بۆ کۆکردنەوەی زۆرترین جەماوەر، ئەمڕۆش لە شانۆدا پۆپۆلیزم هێزی خۆی لە کۆکردنەوەی جەماوەردا دەبینێت.
ڕاکێشانی ئەستێرەکانی سۆشیەڵمیدیا بۆ نێو کارە هونەرییەکان، بەتایبەت ئەوانەی فرۆشیاری وتاری ئاست نزمن، هیچ نییە جگە لەهەوڵدان بۆ قایمکردنی پایەکانی پۆپۆلیزم لە هونەردا.[1]