ڕۆژاواى کوردستان مەرجەکانى گفتوگۆ لەگەڵ تورکیا ئاشکرادەکات
شارپرێس - کەنداڵ جودى
14-06-202314-06-2023
بەدران چیا کورد یەکێک لەسەرکردە دیار و باڵاکانى ڕۆژاواى کوردستان ڕایدەگەیەنێت، ئەوان وەک ئیدارەی خۆسەر ئاگاداری ئەو مەترسیانەن کە تورکیا بۆیان درووستدەکات و ئەو مەرجانەش ئاشکرادەکات کە ئەوان وەک ڕۆژاواى کوردستان هەیانە بۆ گفتوگۆ لەگەڵ حکومەتەکەى ڕەجەب تەیب ئەردۆغان.
بەدران چیا کورد هاوسەرۆکی وەزارەتی پەیوەندییەکانی دەرەوەى ئیدارەى خۆسەر لەدیدارێکى تایبەتدا کە کەنداڵ جودى پەیامنێرى شارپرێس لەڕۆژاواى کوردستان لەگەڵیدا ئەنجامداوە چەند زانیاریەکى گرنگ سەبارەت بەپەیوەندییەکانیان ئاشکرادەکات پەیوەست بەتورکیاو هەروەها بەحکوومەتى سووریاش، هەروەک دەڵێت: دواى چونەوەسەر کارى ئەردۆغان، بەوردی چاودێریی دۆخەکە دەکەین.
پێیوایە، سیاسەتی تورکیا و خودى ڕەجەب تەیب ئەردۆغان بەرانبەر بەئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا هیچ گۆڕانکارییەکی ئەووتۆی بەسەردا نایەت، چونکە تورکیا هەموو هەوڵێک دەدات بۆ جێبەجێکردنی پیلانەکەى ئەویش لەناوبردن و تێکدانى ئەم ئەزموونەى ڕۆژاواى کوردستانە لەسەر خاکى سووریا.
هەروەک لەم دیدارەدا جەختیش لەوەدەکاتەوە، ئیدارەی خۆسەر و هەسەدەش هیچ مەترسییەک بۆ سەر ئاساییشی تورکیا درووستناکەن، بۆیە ئێمە هەمیشە هەوڵدەدەین پەیوەندییەکانمان لەگەڵ دراوسێکانمان چ تورکیا یان سووریا باش بێت.
دەقى دیدارەکە...
شارپرێس: بەڕێز بەدران، پێش هەموو شتێک ئەردۆغان لەهەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیادا سەرکەوتەوە، ئێوە ئەمە چۆن هەڵدەسەنگێنن و نیشانەکانی ئەمە چی دەبێت لەسەر بارودۆخی ئێستای تورکیا؟
چیا کورد: ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی تورکیاو هاوپەیمانییەکانی نێوان هێزە سیاسییەکانی تورکیا، ڕاستییەک نیشاندەدەن کە مەسەلە دینی و ئیسلامی و نەتەوەپەرستییەکانى تورکیا سەرلەنوێ لەسەر حسابی دیموکراسی و عیلمانییەت گەشە دەکات، ئەردۆغان چەندین زوڵم و ستەمى لە تورکیا بەکارهێنا بۆ سەرکەوتن لەهەڵبژاردنەکاندا، لەوانە پەنابەرانی سووریا و دۆسیەی کورد، جگەلەوەش ئەردۆغان هێزە ڕادیکاڵەکانی ناسیۆنالیستی و ئایینی وەک هودا پاری کردە هاوپەیمانی خۆی کە ئەمەش لە تورکیا زۆر مەترسیدارەو لەداهاتودا کاریگەریی زۆری لەسەر ناوخۆی تورکیا دەبێت.
ئەردۆغان لە بانگەشەی هەڵبژاردنەکانییدا بۆ دەستەبەرکردنی سەرکەوتنەکانی دەسەڵات، دامەزراوەکانی دەوڵەتی وەک میدیا بەکارهێنا، هەروەها ئەردۆغان پڕۆسەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ سووریاو فایلی گەڕانەوەی پەنابەرانی بەکارهێنا. ئیتر باسی ئەوەناکەم، پرسی پەنابەران و کوردانی کردە خاڵی سەرەکی پڕوپاگەندەی هەڵبژاردنەکەی. بەمەش ئەردۆغان دەنگی ناسیۆنالیست و ئایینیەکانی تورکیای بەدەستهێنا، چونکە بەشێکی زۆری کۆمەڵگە لە تورکیا بەهەموو نەتەوەکانییەوە بەستراوەتەوە بەئایین و ئەمەش ئەوەیە کە ئاکەپە ساڵانێکە کاری لەسەردەکات.
بەشێکی زۆری کۆمەڵگەی تورکیا دەنگیان بەئۆپۆزسیۆندا، ئەمەش ئەوە دەردەخات کە نیوەی کۆمەڵگەی تورکیا هاوپەیمانی ناسیۆنالیستی ئیسلامی ڕەتدەکەنەوە. بەمەش چەندین حاڵەتی پەیوەندیدار بەئازادی و دیموکراسی لە تورکیا ئاشکرادەبێت کە سیستەمی سەرۆکایەتی لە تورکیا چەوساندنەوەى درووستکردووە، هەروەها گۆشەگیریی سیاسی بەرانبەر کورد و هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن دەکرێت.
بێگومان تورکیا ڕووبەڕووی چەندین ئاستەنگی سیاسی و ئابووری دەبێتەوەو پێنج ساڵ حوکمڕانی ئەردۆغان باشنابێت، بەتایبەتی کە زۆرێک لەحاڵەتەکانی نێوان تورکیاو وڵاتانی ڕۆژاوا هێشتا بابەتی ململانێیە. جگەلەوەش کاریگەریی شەڕی نێوان ڕووسیاو ئۆکرانیا لەسەر گۆڕەپانی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی ڕێگەدەدات گۆڕانکاریی لە تورکیاشدا ڕووبدات.
شارپرێس: سەرکەوتنی ئەردۆغان لەهەڵبژاردنەکاندا چ کاریگەرییەکی لەسەر باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا دەبێت و چ ستراتیژێک لە دژی سووریا و بەتایبەت دۆسیەی کورد بەکاردەهێنێت؟
چیا کورد: سیاسەتی تورکیا بەرانبەر بەئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا گۆڕانکارییەکی ئەوتۆی بەسەردا نایەت، چونکە ئەردۆغان بەپاڵپشتی کوتلە ناسیۆنالیست و ئیسلامییەکان بوو بەسەرۆک، بۆیە ئەم دوو بیرۆکەیە (ناسیۆنالیزم و ئیسلامیى) لە پڕۆژەی ئیدارەی خۆسەردا بوونیان نییە، هەمیشەش تورکیاو ئەردۆغان ڕۆژاواى کوردستان و ئەم ئەزموونە وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر بوونی خۆیان دەبینن، لەبەرئەوە تورکیا هەموو هەوڵەکانی خۆی بۆ شکستپێهێنانی ئەم پڕۆژەیەی ئیدارەی خۆسەر لەسەر بەشێک لەخاکی سووریا دەخاتەگەڕ.
جگە لەوەش ئەردۆغان هەوڵدەدات درێژە بەپڕۆژەکەی بدات لەسووریا، کە بریتییە لەگۆڕینی دیمۆگرافیای ئەو ناوچانەی داگیریکردون و پاڵپشتی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانە لەئەنجامدانی پڕۆژەی داگیرکاری و فراوانکردنیان لە ناوچەکەدا، نەک تەنیا لەسووریا، بەڵکوو لە ئێراقیش ئەمە بوونى هەیە.
ئێمە وەک ئیدارەی خۆسەر ئەو مەترسیانە دەزانین کە ڕژێمی تورکیا بۆمان درووستدەکات، پێشتریش چەندینجار ڕامانگەیاندوە کە ئامادەین بۆ گفتوگۆ لەگەڵ تورکیا، بەڵام بەو مەرجەی لە عەفرین و سەرێکانی و گرێ سپی بکشێتەوە، چاوەڕوانین هاوپەیمانەکانمان هەوڵبدەن تورکیا مەبەستەکانی بگۆڕێت و هەڕەشەکانی لە دژی ناوچەکانمان ڕابگرێت.
لەلایەکی ترەوە تێڕوانینی داگیرکاری لە تورکیا بۆ دۆسیەی کورد جیاوازنییە لەگەڵ تێڕوانینی ئەوان بۆ خۆبەڕێوەبەری، بەواتایەکی تر تورکیا دوژمنایەتی ئەو کوردانە دەکات کە داوای مافە ڕەواکانی خۆیان دەکەن، بۆیە بەردەوامدەبێت لەشەڕی خۆی لە دژی کورد چ سەربازی بێت یان پەیوەندیی و سیاسی.
لەنێوان ئەو دەسەڵاتانەی کە خاکی کوردستانیان بەهەر چوار پارچەوە کۆنترۆڵکردووە، سیاسەتی هاوبەش لە دژی کورد هەیە و ئەو دەسەڵاتانە پێیانوایە سەرکەوتنی دۆسیەی کورد لەهەر دەوڵەتێکدا کاریگەریی لەسەر دۆخی کورد لە دەوڵەتانی دراوسێشدا دەبێت. بۆیە ئەم ڕژێم و دەوڵەتانە هەموو هەوڵێکیان بۆ تێکشکاندنی سەرکەوتنی کورد لەسووریا یان لەهەر دەوڵەتێکی تردا بێت دەخەنەگەڕ.
شارپرێس: با بچینە سەر تەوەرێکی تر، کاریگەریی سەرکەوتنی ئەردۆغان چی دەبێت لەسەر پڕۆسەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ دیمەشق، ئایا بەردەوامدەبێت لەگەڕاندنەوەی پەیوەندییەکان، یان دەستبەرداری کەیسەکانی پێشوی دەبێت؟
چیا کورد: پرسی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان سووریا و تورکیا پێش هەڵبژاردن بەزۆر سەپێنرا و لەو چوارچێوەیەشدا زۆرێک لەکۆبوونەوە سیاسییەکان دوای زنجیرەیەک کۆبوونەوەی ئەمنی ڕویاندا. مەبەست لەمەش سوودوەرگرتنە لەهەڵبژاردنەکان و کاریگەریی لەسەر بیروڕای دەنگدەر بەتایبەت لەبابەتی گەڕانەوەی ئاوارەکانی سووریا بۆ وڵاتەکەیان.
داواکارییەکانی سووریا لەو کۆبوونەوانەدا بەهێزو ڕەوابوون، بەڵام لایەنی تورکیا بەهێواشی نزیکدەبۆوە بۆ دڵنیابوون لەبەردەوامیی ئەو کۆبوونەوانە، بەڵام دوای سەرکەوتنی ئەردۆغان لەهەڵبژاردنەکاندا دەبینین کە پڕۆسەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکان جیاواز دەبێت. بەواتایەکی تر تورکیا مەرجەکانی سووریا بۆ کشانەوە لەخاکی سووریا لە ڕووی سەربازییەوە قبووڵناکات و تورکیا داواکارییەکانى زیاتر دەکات لەسەر مێزى گفتوگۆ.
پڕۆسەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکانی سووریا و تورکیا جیاوازنییە لەگەڵ پڕۆسەی ئاستانە، لەنێو ئەو دەوڵەتانەی کە بەشدارییان لەئاستانەدا کردووە، نموونەیەک هەیە بۆ چارەسەرکردنی ململانێکانی سووریا بەپێی بەرژەوەندییەکانی ڕووسیاو تورکیاو ئێران، بەڵام ئەمە دژی سیاسەتی ڕۆژاواو نێودەوڵەتییە کە پەیوەندی بەسووریا و ناوچەکەوە هەیە، بۆیە ئێمە وا گریمانە دەکەین کە کۆبوونەوەی هەرچوار لایەنی (سووریا، تورکیا، ڕووسیا و ئێران) بەردەوامدەبێت، بەڵام ئەنجامێکی گەورەی نابێت، بەڵام دەکرێت لەسەر دوژمنایەتی ئیدارەی خۆسەر ڕێکبکەون و فشاربخەنەسەر هێزەکانی ئەمریکا بۆ ئەوەی سووریا بەجێبهێڵێت.
شارپرێس: بەڕێز بەدران، ئەو پرسیارەی کە پێویستە لەئێستادا گەلی کورد لە ڕۆژاوای کوردستان بیکات، دوای گەڕانەوەی دیمەشق بۆ ناو کۆمکاری عەرەبی، ئایا دەرفەتێک هەیە تورکیا هێرشێکی نوێ بۆ سەر ڕۆژاوای کوردستان دەستپێبکات؟
چیا کورد: تورکیا لەهەڕەشە و هێرشکردنەسەر ناوچەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا ناوەستێت و هەمیشە هەوڵدەدات ڕەزامەندی ئەمریکاو ڕۆژاواو ڕووسیا وەربگرێت بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە سەربازیەکانى، بەڵام بەگوێرەى پێشهاتە سیاسییەکانی جیهان و گەڕانەوەی حکومەتی دیمەشق بۆ کۆمکاری عەرەبی، دەبینین دەرفەتەکانی تورکیا بۆ هێرشێکی دیکە دژی ناوچەکە کەمبۆتەوە.
لەلایەکی ترەوە گەڕانەوەی حکومەتی دیمەشق بۆ کۆمکاری عەرەبی هێشتا دەستپێشخەری سەبارەت بەچارەسەری سیاسی و ئامادەکردنی بەرنامە لەو چوارچێوەیەدا پێشکەشدەکەن، ئەمەش ڕێگە بەتورکیا دەدات جارێکی دیکە بگەڕێتەوە سەر حیساباتەکانی.
ئیتر باسی ئەوە ناکەین کە تورکیا هەوڵی گەڕاندنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی لەگەڵ دەوڵەتانی عەرەبی دەدات و دۆخی ئابووری تورکیا پێویستی بەپارەی عەرەبی هەیە بۆ ئەوەی دووبارە گەشە بکاتەوە، لەو چوارچێوەیەشدا سعودیەو ئیمارات هەنگاویان ناوەو هاوبەشە وەبەرهێنانەکانیان بەتورکیاوە گرێداوە.
ئێمە وەک ئیدارەی خۆسەر، مەترسی ئەوەمان لەسەرە کە ڕێککەوتنی ئەمنی (ڕێککەوتنی ئیدەنای) لە چوارچێوەی ئەو گفتوگۆ چوار قۆڵییەدا کە لە چوارچێوەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکانی سووریا و تورکیادا بەڕێوەدەچن، بەرەوپێشبردنی ڕێککەوتنی ئەمنی (رێککەوتنی ئەدەنە) مان لەسەرە. گومانی تێدانییە کە هەر پێشکەوتنێک لەم هاوپەیمانییەدا شەرعی نییە و ئەم هاوپەیمانییە دژی هەموو گەلی سووریا دەبێت لەتەواوی خاکی سووریادا، نەک تەنیا دژی کورد یان دژی ناوچەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا.
شارپرێس: دوا پرسیار، ئایا ئیدارەی خۆسەر هیچ بژاردەیەکی لەبەردەستدایە بۆ کەمکردنەوە یان سوککردنی سیاسەتە دوژمنکارانەی تورکیا بەرانبەر بەخۆی؟
چیا کورد: ئیدارەی خۆسەر و هەسەدە هیچ مەترسییەک بۆ سەر ئاساییشی تورکیا درووستناکەن، بۆیە هەمیشە هەوڵدەدەین پەیوەندییەکان لەگەڵ تورکیا یان هەر دەوڵەتێکی دراوسێی تەنانەت سووریاش باشتر بکەین.
لەدوایین دەستپێشخەریمان کە لە18ى نیساندا ڕامانگەیاند، ئامادەیی خۆمان وەک ئیدارەی خۆسەر نیشانداوە لە ڕێگەی دیالۆگ لەگەڵ هەموویان بەتورکیاشەوە کۆببینەوە و دانووستان بکەین، بەڵام حاڵەتی جدی و گرنگی ململانێ لەنێوان ئێمە و تورکیادا هەیه، وەک داگیرکردنی عەفرین و کۆچی خەڵکەکەیی و درێژەدان بەگۆڕانی دیمۆگرافی و هەروەها داگیرکردنی سەرێکانی و گرێ سپی و پشتیووانی گرووپە تیرۆریستییەکان کە تاوانی جەنگ دژی کورد و عەرەب لە ناوچەکە ئەنجامدەدەن.
جگە لەوەش ئەو دەوڵەت و هێزانەی دەیانەوێت سەقامگیریی لە ناوچەکەدا هەبێت، دەتوانن ڕۆڵێکی باش بگێڕن لەکەمکردنەوەی زمانی دوژمنکارانە بەرانبەر بەئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، بەڵام ئاماژەکانی تورکیا دوای هەڵبژاردنەکان ئەوە دەردەخەن کە تورکیا لەشێوازی پێشوی دژایەتیکردنی مافەکانی کورد لەهەر ناوچەیەکدا بەردەوامدەبێت.
شارپرێس: بەڕێز بەدران چیا کورد، هاوسەرۆکی بەشی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، سوپاس بۆ ئەم دەرفەتە.
چیا کورد: زۆر سوپاس بۆ شارپرێس.[1]