ناونیشانی بابەت: ئەردۆغان و پۆتن: کۆتایی هاوسەرگیرییەکی ناچاری
ئامادەکردن: داهۆ سالمداهۆ سالم

دوای ئەوەی ڕژێمی سووریا بە پاڵپشتی ڕووسیا بڕیاریدا، دواین پێگەی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا لە پارێزگای ئیدلیب و ڕۆژاوای حەلەب کۆنترۆڵ بکاتەوە، تورکیا کە بەپێی ڕێکەوتنی “سوچی” دووانزە خاڵی چاودێری لەو ناوچانە بوونیادناوە، هەوڵی ئەوەیدا پێش بە سوپای سووریا بگرێت، بەڵام ڕووسیا و سووریا بێ گوێدانە هەڵوێستی تورکیا بەردەوام بوون لە پێشڕەوی و چەندین ناوچەیان لەو گرووپە چەکدارانەی سووریا پاککردەوە کە تورکیا پاڵپشتی لێدەکردن.
“گرنگی شارۆچکەی”سەراقیب”
دوای ئەوەی ڕژێمی سووریا چەند ناوچەیەکی لە پارێزگای حەلەب و پارێزگای ئیدلیب لە چەکدارە ئۆپۆزیسیۆنەکان پاککردەوە، لەوانە شارۆچکەی مەعەڕڕەت نەعمان و کەفەرنەبل و نەیرەب، توانی بگاتە شارۆچکەی سەراقیب لە باشووری خۆرهەڵاتی ئیدلیب و بەمەش توانی هەردوو ڕێگەی سیتراتیژی M5 و M4 کۆنترۆڵ بکاتەوە کە یەکەمیان حەلەب بە دیمەشقی پایتەخت دەبەستێتەوە و دووەمیان حەلەب بە پارێزگای لازقییە و دەریای ناوەڕاست.
“دوو ڕۆژ گۆمەکەی شڵەقاند”
دووای ئەوەی هێزەکانی دیمەشق گەیشتنە سەراقیب لەنێوان حەلەب و ئیدلیب، تەرازووی هێز بە شێوەیەکی بەرچاو لە بەرژەوندی ئەسەد گۆڕا و تەواوی ڕێگا نێودەوڵەتییەکان کەوتنەوە دەست دیمەشق.
ئەم پێشهاتە بوو بەهۆی گۆشەگیرکردنی گرووپە ئۆپۆزیسیونەکانی سەربە تورکیا. بۆیە لە هەفتەی ڕابووردووە چەکدارانی ئۆپۆزیسیۆن بە پاڵپشتی تورکیا جارێکی تر لە دژەهێرشێکدا دەستیان بەسەر شارەدێی “نەیرەب”دا گرتەوە و پاشان لە دوو ڕۆژی ڕابووردوودا نزیک بوونەوە لە کۆنترۆڵکردنەوەی شارۆچکەی سیتراتیژی سەراقب، ئەمەش بەلای ڕووسەکان و سووریاوە دەسکەوتێک بوو نەدەبوو لێگەڕێن جارێکی تر لەدەست بچێت لەبەر ئەو گرنگیەی لەسەرەوە باسمان کرد.
هەر بۆیە شەوی ڕابووردوو ڕەوشی سەربازی پەرەسەندنێکی مەترسیداری بەخۆوە بینی و لە هێرشێکی ئاسمانی “کە دەوترێت لەلایەن حکومەتی سووریاوە ئەنجام دراوە” بەڵام ئەوە نهێنییەکی ئاشکرایە کەوا هێزی ئاسمانی سووریا ئەو توانایەی نییە و ئەو پەلامارە لەلایەن ڕووسیاوە ئەنجام دراوە” و ژمارەی کوژراوانی سوپای تورکیا بەشێوەیەکی بێ پێشینە بەرزبووە.
“چیای زاوییە”
ئەوەی جێی ڕامانە هێرشەکەی شەوی ڕابووردووی ڕووسیا و سووریا بۆ سەر هێزەکانی تورکیا لە قۆڵێکەوە ئەنجامدراوە کە لە ڕووداوەکانی ئەم دوواییەی ئیدلیب دا تا ئەندازەیەک ئارام بووە ئەویش ناوچەی چیای زاویە یە کە دەکەوێتە ڕۆژاوای ئاوای ئیدلیب لەکاتێکدا پەلامارەکانی ئەسەد لەم دوواییانە و پێشڕەووییەکانی لە بەرەکانی ڕۆژهەڵاتی ئیدلیبەوە بوو، بەڵام دووای هەڕەشەکانی ئەردۆگان لە دژی ئەسەد و دانانی وادەیەک بۆ کشانەوە لەو ناوچانەی بەم دوواییانە لەلایەن دیمەشقەوە دەستیبەسەرداگیرابوو. وادەکەش کۆتای مانگی شوبات/فێبرایەر بوو کە تەنیا 48 کاتژمێری مابوو. جموجوڵ و لەشکرکێشییەکانی تورکیا لە سنووری ناوچەی زاویە چڕبوو بووەوە کە بەپێی لێکدانەوەی سەربازی ئەوەی لێدەخوێنرایەوە کەوا سوپای تورکیا لە پشتەوە و لەو میحوەرەوە ڕێگاکانی پارێزگای حەما و لازقییە و دەریای ناوەڕاست کۆنترۆڵ بکات و بەو جۆرە جڵەوی دۆخەکە لەڕووی سەربازییەوە وەربگرێتەوە، بەڵام دیارە ڕووسەکان بە تێگەیشتن لەمەرامەکانی سوپای تورکیا و پێش کۆتایهاتنی وادە دیاریکراوەکەی ئەردۆگان لە ڕێگەی هێرشەکەی شەوی ڕابووردووە دەستپێشخەرییان کردووە و پلانی تورکیایان پوچەڵکردۆتەوە.
“ژمارەی کوژراوەکان”
هەرچەندە ئەوەی بڵاوکراوەتەوە لەمەڕ کوژراوانی سوپای تورکیا لە هێرشەکەی شەوی 27 لەسەر 28 ی 2 دا، ئامارەکان باس لە کوژرانی 30 تا 35 سەربازدەکەن، ئەمەش ئاماری ئەو ئاژانسانەیەی نزیک لە ئەنکەرەن، بەڵام بەپێی ڕاپۆرتی پێگە ئەلیکترۆنییەکانی News week و ڕوانگەی سووری، ژمارەی کوژراوانی سوپای تورکیا 100 سەربازی تێپەڕاندووە و بریندارانیش بە جۆرێک بووە، لە نەخۆشخانەکانی پارێزگای هاتای کە هاوسنووری پارێزگای ئیدلیبی سووریایە بانگەوازی خوێن بەخشین کراوە. بۆیە کەمکردنەوەی ئاماری قوربانییەکان لەلایەن دەزگاکانی ڕاگەیاندنی تورکیا و ئاژانسەکانی نزیک لەوان بە مەبەستی زیاتر شەرمەزارنەبوونی ئەردۆگانە.
“هەلومەرجی سیاسی پەرەسەندنەکان”
هەر لەسەرەتای ئەوەی بە “بەهاری عەرەبی” ناسرا لە ساڵی 2011 دا، یەکێک لەو وڵاتانەی زۆر بەزەقی و بەئاشکرا پاڵپشتی ئۆپۆزیسیۆنی سووریایان کرد و هەوڵی ڕووخانی ڕژێمی ئەسەدیان دا، تورکیا و حکومەتی ئاکپارتی بوو. بەڵام دەورانی شەڕی ناوخۆی سووریا هەوراز و نشێوی زۆری بەخۆوە بینی. قۆناغی جیاجیا لە بارودۆخی سەربازی نێوان ئەسەد و ئۆپۆزیسیۆن ڕویاندا. تاکوو دوواجار لە ساڵی 2015 دا ڕووسەکان بە کرداری لە بەرژەوەندی دیمەشق دەستیان وەردایە ڕەوشەکە و لەوە بەدووا خەونی ڕووخانی ئەسەد لەباربرا و بەشێوەیەکی دراماتیکی هاوکێشەی هێز گۆڕانی بەسەردا هات لەبەرژەوندی دیمەشق.
“تورکیا.. لە وتاری ڕووخانی ئەسەدەوە بۆ دژایەتی کورد”
دووای هاتنەناوەوەی مۆسکۆ بۆ سەر شانۆی ڕووداوەکانی سووریا و ڕزگارکردنی ڕژێمی ئەسەد، ڕۆژ لەدووای ڕۆژ ئۆپۆزیسیۆنی سووریا و گرووپەکانی سەربە تورکیا لە پاشەکشێدا بوون هەر لە شکستەکانیان لەسەر دەستی ئێران و حیزبوڵا لە پارێزگای حیمس و دەوروبەری دیمەشقی پایتەخت و پاشان ڕۆژهەڵاتی حەلەب و تا دەگاتە باشووری وڵات لە پارێزگای دەرعا هەرەسیان هێنا.
دوای بێهیوابوونی تورکیا لە گۆڕینی ڕژێم لە دیمەشق، کەوتە دژایەتی کردنی ئەو قەوارە کوردییەی لە باکووری سووریا و ڕۆژاوای کوردستان کە وەک دیفاکتۆ هاتبوونە ئاراوە. بۆیە ئا لێرەوە جۆرێک لە پەیوەندی و لێکتێگەیشتن لەنێوان ڕووسیا و تورکیا چێبوون. ئەو لێکتێگەیشتنانەش لەسەر حیسابی کانتۆنەکانی ڕۆژاوای کوردستان و ناوچەکانی بندەستی گرووپە ئۆپۆزیسیۆنەکانی دژبەسووریا بوو. لەم چوارچێوەیەدا چەندین ڕێکەوتنی گۆڕینەوەی خاک لەنێوان مۆسکۆ و ئەنکەرەدا ئەنجامدار، کە ڕووسەکان گڵۆپی سەوزییان بۆ سوپای تورکیا هەڵدەکرد کە دەستبەسەر ناوچەیەکی خاکی سووریا بگرن و لەبەرانبەردا تورکیا لە ناوچەیەکی دی پاشەکشەی بە ئۆپۆزیسیۆن دەکرد.
گرنگترین قۆناغەکانی ئەو پڕۆسەی ئاڵوگۆڕی خاکە سێ کۆنتراکت بوون ئەوانیش” ئۆپراسیۆنی قەڵغانی فورات” لە ناوچەکانی جەرابلس و عزاز” بۆ ئەوەی کوردەکان نەتوانن کانتۆنی کۆبانێ و ئەفرین بە یەکەوە ببەستنەوە، ئۆپراسیۆنی “چڵە زەیتوون” بۆ داگیرکردنی ئەفرین و دوواینیان ئۆپراسیۆنی “کانی ئاشتی” بوو بۆ کە تورکیا دەستی بەسەر هەردوو شارۆچکەی “گرێ سپیگرێ سپی و سەرێکانیسەرێکانی”دا گرت. هەموو ئەو دەسوەردان و ئۆپراسیۆنانەی تورکیا پێشتر ڕەزامەندی ڕووسیای لەسەر بووە ئەوەش بەر ئەنجامی بەرژەوەندی هاوبەشی نێوانیان.
“کۆتای هاوسەر گیری ناچاری”
هەرچەندە لەدووای ساڵی 2016 وە تورکیا لە دۆستەکانی ناتۆ و ئەمەریکا دوورتر دەکەوتەوە و لەبەرانبەردا لەگەڵ ڕووسیا و ئێران کۆک و تەبا دەبوو، بەڵام ئەوەی ئاشکرا بوو کەوا ئەم پەیوەندییەی نێوانیان کاتی و قۆناغبەندییە و دوواجار ئەوان هەرەکە و پاڵپشتی لەبەرەیەکی دژبەیەک دەکەن کە ڕژێمی سووریا و ئۆپۆزیسیۆنی دژبە و ڕژێمەیە. ئەوەشی وای لە ئەنکەرە دەکرد لەگەڵ ئەو دوو نەیارە مێژووییەی خۆیدا ڕێکەوتن بکات فۆبیای کورد بوو.
بۆیە کۆتای ئەو هاوسەرگیریە ڕوون بوو، کە دواجار و دووای سووتانی کارتەکانی دەستی ئەنکەرە و لە دووا قۆناغدا هەڵدەوەشێتەوە. ئەوجا یان دەبێت بەتەواوی دەستبەرداری پاشماوەکانی ئۆپۆزیسیۆن بێت یان دەبێت ڕووبەڕووی ڕووسیا ببێتەوە.
هەرچەندە بۆ سڕینی عارەقەی شەرمەزاری و شاردنەوەی دووا قۆناغی شکستەکەی ئەردۆگان بە هەڕەشە و فشارەکانی دەیویست ڕووسەکان قایل بە چارەسەر ئاشتیانە و گفتوگۆبکات بەڵام نە ئەسەد و نە پوتین ئەو عارەقەی شەرمەزارییەی ئەردۆگانیان نەسڕی و تا ئێستاش سوورن لەسەر چارەسەری سەربازی لەدوواین پێگەی ئۆپۆزیسیۆن لە ئیدلیب. [1]