قەرەیلان: 14ی تەمووز سەرچاوەی هێزو هەوێنی دامەزراندن و بەرەوپێشچوونی بزووتنەوەی گەریلایە
#12-07-2023#
ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەری پەکەکە موراد قەرەیلان بەرخودانی ڕۆژووی مردنی گەورەی 14ی تەمووزی وەک هەوێنی گەریلاکانی کوردستان پێناسە کرد و وتی: بەرخودانی فیدایی ئێستا بەرزترین ئاستی گیانی 14ی تەمووزە.
ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەری پەکەکە موراد قەرەیلان بە بۆنەی ساڵیادی ڕۆژووی مردنی گەورەی 14ی تەمووز وتارێکی بڵاوکردەوەو ڕایگەیاند: بەرخودانی ڕۆژووی مردنی گەورەی 14ی تەمووز بەرجستەبوونی هەڵوێستی ئایدۆلۆژیک-فەلسەفی ڕێبەر ئاپۆیە، کۆمەڵگەی کوردستان بەهۆی سیاسەت و کردەوەی قڕکردنی بێبەزەییانەوە ببووە کۆمەڵگەیەکی بەو جۆرە کە لە هەموو ڕوویەکەوە لەناوچووبوو و ئازاری مەرگی چەشتبوو. کۆمەڵگە سست و لاواز ببوو، لە لێواری لەناوچووندابوو.
قەرەیلان دەشڵێت: هەر بۆیە بەرخودانی ڕۆژووی مردنی گەورەی 14ی تەمووز بەرخودانێکی مێژووییە. لە گیانبازی بزووتنەوەی ئاپۆییدا بەرزترین ئاستە کە هێڵەکە دیاری دەکات، ئەو هەڵوێستەیە کە لە دژوارترین هەلومەرجدا ڕێگە و ڕێبازی سەرکەوتن دەستنیشان دەکات، دەریخست کە لە بێدەرفەتی و بێ تواناییدا چۆن دەتوانرێت بدۆزرێتەوە، سەرکەوتن چۆن دەخوڵقێنرێت.
دەقی وتارەکەى موراد قەرەیلان بەمجۆرەیە:
“بەر لە هەموو شتێک لە ساڵیادی 41ەمیندا خۆڕاگرانی پێشەنگی ڕۆژووی مردنی گەورەی 14ی تەمووز م.خەیری دورموش، کەمال پیر، عاکیف یەڵماز و عەلی چیچەک بە ڕێز و پێزانینەوە بە بیردێنمەوە. لە بەردەم یادی ئەوان بە ڕێزەوە بەژنی خۆم دەچەمێنمەوە و بەڵێن دووبارە دەکەینەوە کە لەسەر هێڵی ئەوان تا کۆتایی بەردەوام بین و خاوەنداری لە یادی ئەوان بکەین.
بەرخودانی ڕۆژووی مردنی گەورەی 14ی تەمووز بەرجستەبوونی هەڵوێستی ئایدۆلۆژیک-فەلسەفی ڕێبەر ئاپۆیە، کۆمەڵگەی کوردستان بەهۆی سیاسەت و کردەوەی قڕکردنی بێبەزەییانەوە ببووە کۆمەڵگەیەکی بەو جۆرە کە لە هەموو ڕوویەکەوە لەناوچووبوو و ئازاری مەرگی چەشتبوو. کۆمەڵگە سست و لاواز ببوو، لە لێواری لەناوچووندابوو. بۆ ئەوەی کۆمەڵگە سەرلەنوێ هەڵسێتەسەرپێ، گیانی بەبەردا بکرێتەوە و بەرەو بەرخودان ئاڕاستە بکرێت، تەنیا بە گیانبازییەکی گەورە، بە هەڵوێستێکی خۆبەختکردن و ئازایەتی گەورە بە پێشەنگایەتی پێشەنگان دەکرا. ڕێبەر ئاپۆ ئەوەی لە هەنگاوی سەرەتاییدا بینی، بە درووستی دەستنیشآنی کرد، قووڵبوونەوە و پەروەردەی گرووپی سەرەتای لەو چوارچێوەدا بەڕێوەبرد. بێگومان ئەوەی لە کەسایەتی خۆیدا پێکهێنا و هەنگاوی بۆنا. هەر بۆیە لەناو بزووتنەوەکەماندا ئەوەی بە هەستی گیانبازی جوڵایەوە، یەکەم کەس خودی ڕێبەر ئاپۆیە. ئەو هەڵوێستەی ڕێبەرمان، ئەو گیان و قووڵبوونەوەیەی بە گرووپەکەی بەخشی، گرووپی بنچینەیی بوونیادنا.
بەرخودانی 14ی تەمووز هەڵوێستی سەرکەوتنی ئافڕاند
بزووتنەوەی ئاپۆیی کە قووڵبوونەوە و ئایدۆلۆژیای خۆی بە هەڵوێست و هەستی گیانبازی لەم چوارچێوەدا پێکهێنا، قۆناغی بەپارتیبوونیشی بەم جۆرە دەستپێکرد. ڕاستی ئەو هەڵوێستە کە لە حەقی قەرارەوە دەستی پێ کرد؛ بە مەزڵوم دۆغانەوە کە لەناو دژوارترین هەلومەرجدا بێ دوودڵی چالاکی گیانبازی ئەنجامدا، خۆی گەیاندە زیندانی؛ فەرهاد کوورتای، مەحمود زەنگین، ئەشرەف ئانیک و نەجمی ئۆنەر و خۆین سووتاند، ئەمەبوو. دوای چالاکی فەرهادەکان، هاوڕێ خەیری دورموش کاتێک دەچوو بۆ دادگا تووشی هاوڕێ کەمال پیر بوو پێی وت، ‘چی بکەین کەمال؟’ هەڤاڵ کەمال پیریش وتبووی ‘دەبێت خوێنی خۆمان بڕێژین’. بەم مامەڵەیە هەڵوێست و گیانی فیداکاری بە شێوەیەکی باڵا دەستنیشان کرا. هەر بۆیە بەرخودانی ڕۆژووی مردنی گەورەی 14ی تەمووز بەرخودانێکی مێژووییە. لە گیانبازی بزووتنەوەی ئاپۆییدا بەرزترین ئاستە کە هێڵەکە دیاری دەکات. ئەو هەڵوێستەیە کە لە دژوارترین هەلومەرجدا ڕێگە و ڕێبازی سەرکەوتن دەستنیشان دەکات. دەریخست کە لە بێدەرفەتی و بێ تواناییدا چۆن دەتوانرێت بدۆزرێتەوە، سەرکەوتن چۆن دەخوڵقێنرێت.
ئەو هەڵوێستە شکۆمەندانەیەی پشتی بە گیانی فیدایی بەرز کە لە حەقییەکان و مەزڵومەکان و بەرخودانی 14ی تەمووز ئافرێنراوە، مزگێنی سەرکەوتنی پەکەکەیدا، ڕێگەی سەرکەوتنی نیشاندا. ڕێنمایی و بەرچاوڕوونی ئەم بزووتنەوەیەیە کە دژواری چۆن گۆڕدرا بۆ سەرکەوتن، ئاستەنگ و تەنگ و چەڵمە چۆن بە سەرکەوتن لابران، لەم قۆناغەدا بە ڕوونی دەستنیشان کران.
هاوڕێ خەیری، کەمال و مەزڵوم لەدەرەوە بە پراتیک و بەشداربوونی خۆیان لە پڕۆسەی تێکۆشاندا، پشتیوانترین هاوڕێکانی ڕێبەر ئاپۆ بوون. سەرباری ئەوەی لە پراتیکیشدا گەورەترین خزمەتیان کرد ئەو هاوڕێ پێشەنگانەمان لە قۆناغی زینداندا مامەڵەی ڕەخنەلەخۆگرتنیان گرتەبەر و ڕوویان کردە بەرخودان لە زیندان. هاوڕێ خەیری لە قسەکانیدا لە دادگا وتی، ‘لەناو ڕیزەکانی ڕزگاریدا چەندین ساڵ لەپێناو ڕزگاری نەتەوەیی گەلی کوردستاندا تێکۆشاوە. هەرگیز بەدوای شتێکی کەسیەوە نەبووم. لەبەر ئەوەی زیاترمن نەکرد، با لەسەر کێلی قەبرەکەم بنووسن ئەم مرۆڤە بە قەرزاری ڕۆیشت’. هەروەها لە دادگا کاتێک دادوەر لە کەمال پیری پرسی ‘ئێوە سوپای گەلتان دامەزراندووە’، هاوڕێ کەمال پیر وتی، ‘زۆر دەمانویست سوپای ڕزگاری گەلی کوردستان دابمەزرێنین، بەڵام نەمانتوانی؛ ئەگەر سوپای گەل دابمەزرابایە ئێستا ژمارەمان لێرە زۆر کەمتر دەبوو، بەڵام دەنگمان بەرزتر دەبوو’. ئەو قسانە ئەو ڕاستیدانەش بن کە هاوڕێیانی پێشەنگمان باسیان لێکردووە، لە هەمان کات ڕەخنە لەخۆگرتتنی ڕاستۆیانەیە بەرانبەر ڕێبەرایەتیم گەل و تێکۆشان. خۆی لە خۆیدا لەسەر بنەمای ئەو مامەڵەکردنە، لە زیندانی ئامەد کە گەورەترین قەڵای ستەمبوو بە هەڵوێستی خۆی، بە چالاکی مێژوویی گەورەترین پشتگیریان لە ڕێبەرایەتی کرد. لەناو ئەو هەلومەرجانەدا کە لە بەردەم گەڕانەوە بۆ وڵات و بەرەوپێشبردنی تێکۆشان ئاستەنگی زۆر لەئاردابوون، ئەقڵیەتی پاکتاوگەری زیادبوون، ئەو هاوارە لە زیندانی ئامەدەوە بەرزبووەوە، ئەو هەنگاوە مێژوویی بوو، گرنگترین و بەهێزترین هەنگاو کە دەستی ڕێبەر ئاپۆ و شۆڕشگێڕانی بەهێزکرد.
سەرچاوەی سەرەکی هێز لە دژی 12ی ئەیلول بەرخودانی زیندان بوو
لە 12ی ئەیلولی 1982 کودەتای سەربازی-فاشیست باڵادەستی خۆی لە تورکیا و کوردستان پێکهێنا و لەتەواوی وڵاتەکەدا بێدەنگی مەرگئاسای سەپاندبوو. لە دۆخێکی بەو جۆرەدا بەرێکەوتن بەرەو وڵات، ڕۆیشتن بۆ چیاکان کە کەس نەیدەناسی، بە بێ گیانبازی و هەستی خۆبەختکردن ئەستەم بوو. خۆی لە خۆیدا زۆر کەس لەو بابەتانەدا لاوازبوون و ڕێگەی و شێوازی جیاجیایان گرتەبەر، بەڵام گەورەترین سەرچاوە کە بووە هۆی ئەوەی بزووتنەوەکە سەربخات، هاواری بەرخودانی زیندانی ئامەد، گیانی فیدایی بەرخودانی 14ی تەمووز بوو. ئەو ڕۆحە لە هەموو کادر و لایەنگراندا هەستێکی بەو جۆرەی خوڵقاند؛ ‘ئەو هاوڕێیانە لەناو دژوارترین هەلومەرجدا بەم جۆرە بە ڕۆژووی مەرگ خۆیان بەخت کرد. ئێمەش وەک هاوڕێیان ئەوان لەدەرەوە دەبێت بەرانبەر هەموو جۆرە دژوارییەک بوەستینەوە و تێکۆشانمان بەڕێوەببەین، پێویست بێت دەبێت ئێمە گیانمان ببەخشین’. هەر بۆیە بەرخودانی زیندانی ئامەد کە بە مەزڵوم دۆغانەوە دەستی پێ کرد، بە فەرهادەکانەوە باڵای کرد و بە بەرخودانی 14ی تەمووزەوە گەیشتە بەرزترین ئاست، بووە سەرچاوەی سەرەکی هێز.
هەوێنی دامەزراندنی گەریلا و بەرەپوێشچوونی بزووتنەوەی گەریلا لە کوردستان، ئەم ڕۆحی بەرخودانەبوو کە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە دەستنیشان کرا. ئەو کاتە کارێکی ئاسان نەبوو کە کادرانی خوێندەوار، کە لە شارەکان دەمانەوە، ژیان لە دەشت و جیاکانیان کەم دەناسی، هیچ ئەزموونێکیان نەبوو و گۆڕەپانەکانی بۆتان، گارزان و ئەوانی دیکەی وڵاتەکەیان نەدەناسی، ڕووبکەنە ئەو ناوچانە، لەرێگەی نەخشە و کۆمباس (جەمسەرنوێن) بکەونەڕێ. ئێستا ئاسانە، ئێستا لە هەموو شوێنێکی کوردستان شوێنپێی گەریلا هەیە و کۆمەڵگە ناسراوە، ئەو کات شتێکی بەم جۆرە نەبوو. نە چیاکان ناسرابوو، نە کۆمەڵگە. زۆرینەی کادرەکان لەشارەکانی کوردستان دەمانەوە و تێدەکۆشان. شتێکی ئاسایی نەبوو کە لە بۆتان، گارزان، لە ناوچەکانی ناوەڕاستی کوردستان جێگیرببن، مرۆڤەکانی ئەوێ بناسن، پەیوەندی خۆیانیان لەگەڵ دابنێن، چیا، هەرێم، وڵاتی خۆیان بناسن. تەنیا ئەو مرۆڤانەی هەستی گیانبازییان بەرزبوو و بڕوایان پتەو بوو، بەخۆشەویستی گەورەوە بەرەو ئامانجەکەیان ڕێیان دەکرد، دەیانتوانی ئەوە بکەن. هەوڵە ئایدۆلۆژیکیەکانی ڕێبەرایەتی و گیانی بەرخودانی زیندانی ئامەد بناغەی ئەوەیە. ڕۆحی بەرخودانی زیندانی ئامەد ڕێگەی لە بەردەم چارەسەری کردەوە و ڕێنوێنی ‘ئێمە چۆن دەتوانین دژوارییەکان نەهێڵین؛ چۆن دەتوانین بە ئیرادەیەکی بەرز و پێداگرانەی ئەستەمەکان بێنینەدی’ خستەڕوو. هەر بۆیە لە بناغەی گەڕانەوە بۆ وڵاتدا، دواتریش لە بناغەی قەڵەمبازی 15ی تەباخدا ئەو ڕاستییە هەیە، لە بە پێشەنگایەتی فەرماندە قارەمانەکانمان عەگیدەکان، ئەرداڵەکان، بەدرانەکان، گوزلکلو عەلیەکان، ئەمین تاشتانەکان و ساری عومەرەکان ئەنجامدرا.
قەڵەمبازی 15ی تەباخیش هەڵمەتێکە بە گیانی فیدایی گەورە بە ئەنجام گەیشت. بەم جۆرە قەرەقۆڵی چەندەرمیەی دهێ لە ماوەی خولەک و نیوێکدا کۆنتڕۆڵکرا. هێرش بۆ سەر ناوچەیەکی لەو جۆرە و لە ماوەیەکی کوورتدا کۆنتڕۆڵکردنی، تەنیا بەبوێری بەرز، بێ ترس و بە گیانبازی دەکرا. مرۆڤ دەتوانێت بڵێت کە ئەو ڕۆحی هێرش و بەرخودانە لەناو گەریلادا گۆڕدرا بۆ ڕێبازێک، دواتریش بووە گیانی ڕزگاربوون لە هەموو دژوارییەکانی تێکۆشان. گەریلا کاتێک لەو چوارچێوەدا قووڵبووەوە، هەموو دژوار و تەنگ و چەڵەمەکانی بەردەمی لابرد و ئیرادەی بەرخودان و سەرکەوتنی وەرگرت.[1]