ناونیشانی بابەت: ئەفسانە لە دیدی فەیلەسوفی فەرەنسی کلۆد لیڤی شتراوس
ئامادەکردن و نووسین: #ئەردەڵان عەبدوڵڵا#

هەتاوەکوو ئێستاش هەر کە باسی فەلسەفەی بوونیاتگەریی بکەین، یەکسەر مەلی هزرمان بۆ چەند ناوێک دەڕوات، یەکێکیش لەو ناوانە فەیلەسوفی فەرەنسی Claude Lévi-Straussکلۆد لێڤی شتراوس ئەم پیاوە لە جیهاندا کۆمەڵێک نازناوی هەیە لەوانە: شێخی بوونیاتگەراکان، یان سەرمەشقی بوونیاتگەراکان هۆکاری ئەمەش بۆ کاروبەرهەمەکانی دەگەڕێتەوە، کە لەم بوارەدا نووسیویەتی، بەتایبەتیی لە ڕووی ئەنترۆپۆلۆژیاوە. کلۆد لیفی شتراوس یەکێکە لە فەیلەسوفە ناودارەکانی فەرەنسا و جیهان. لە ساڵی 1908 لەدایک بووە و لە ساڵی 2009 کۆچی دواییکردووە. شتراوس چ لە بواری کۆمەڵنناسی و فەلسەفیدا، ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبووە، بەتایبەتیی لە کۆتاییەکانی سەدەی بیستەم، یەکێک بوو لەو ناوانەی کە لەناو بازنەی فکر و فەلسەفی جیهاندا پێگەی تایبەتیی خۆی هەبوو. خاوەنی کۆمەڵێک پەڕتووکی گرنگە لەوانە: تەوتەویزم لەمڕۆدا، ئەنترۆپۆلۆژیای بوونیاتگەری، ڕەگەزومێژوو جگە لە کۆمەڵێک پەڕتووکی گرنگی تر لە بارەی ئەفسانەوە.
یەکێکیش لە پەڕتووکە گرنگەکانی ئەفسانە و مانایە کە لە ساڵی 1978 دا بە زمانی ئینگلیزی نووسیویەتی. ئەم پەڕتووکەش لەلایەن برای وەرگێڕمان سەلاح حەسەن پاڵەوان کراوە بە کوردی و دەزگای جەمال عیرفان چاپی کردووە. دیارە وەرگێڕانی پەڕتووکەکانی شتراوس کارێکی ئاسان نییە، بەڵام بە حوکمی ئەوەی کاک سەلاح ماوەیەکی زۆرە لە بواری فەلسەفە و ئەفسانەدا کار دەکات، بۆیە باش توانیویەتی دەقەکە بە خوێنەری کوردی بگەیەنێت. جگە لەوەش پەڕتووکەکەی لە زمانی ئینگلیزییەوە کردووە بە کوردی، واتە لە زمانی یەکەمەوە وەریگێڕاوە بۆ سەر زمانی کوردی.
لێرەدا هەوڵ دەدەم تیشکێک بخەمە سەر ئەم پەڕتووکە گرنگە و کەمێک بە خوێنەری کوردی بناسێنم.
=KTML_Bold=ناوەرۆکی پەڕتووکەکە=KTML_End=
شتراوس یەکێکە لەو فەیلەسوفانەی کە گرنگی باشی بە ئەفسانەکان و ڕۆڵیان لە ناوکۆمەڵگە داوە، هەر بۆیە ماوەیەکی زۆر خەریکی لێکۆڵینەوەو پشکنین بوو لە ئەفسانەکانی جیهان، ئەم پەڕتووکەش بەرهەمی ئەو چەند ساڵەی لێکۆڵینەوەیەتی. لەم پەڕتووکەدا خوێندنەوەی خۆی بۆ ئەفسانەکان، ماناکان و پەیوەندییان، هەروەها پەیوەندی ئەفسانە بە زمان و هونەر بەگشتی و موزیک بەتایبەتیی و مێژوو باسکردووە. لە هەمانکاتیشدا ڕۆڵی ئەفسانەکان بەسەر کەسایەتی تاک دەرخستووە .
=KTML_Bold=وەکو وەرگێڕیش دەڵێت=KTML_End=:
نووسەر لەم پەڕتووکەدا هەوڵ دەدات لە کەناردا بمێنێتەوە، لەوێوە بگەڕێت بە دوای ڕێچکەیەک و لەوێوە بڕێک زانیاری بخاتە زەینی خوێنەرەوە، ئەو دەزانێت خوێنەر بەم کەمە زانیارییە تینوێتی ناشکێت و ناتوانێت هەموو درز و کەلێنەکانی بیری ئەفسانەیی دابڕاو لە ناخی مرۆڤ پڕ بکاتەوە، بەڵام هەوڵ دەدات. ل 12
هەروەها نووسەر دوو بابەتی زۆر گرنگی تریشی باسکردووە، ئەوانیش قسەکردن لە بارەی ئەو گەلانەی کە زمانی نووسینیان نییە، کە زۆرجار بە ناڕەوا بە گەلانی سەرەتایی زۆرجاریش دواکەوتوو، وەحشی وەسفکراون، بەڵام شتراوس دژی ئەم بۆچوونە دەوەستێتەوە. هەروەها شتراوس بەوە ناسراوە، کە خاوەنی پڕەنسیپێکی تایبەتە لە بواری پێناسەکردنی کەلتوور دا، لەمەشدا تێڕوانیینەکانی زۆر هومانیست و نا غەرەبزادەییە، چونکە غەربزادەکان هەمیشە ڕۆژاوا بە سەنتەر دادەنێن و نکووڵی لە کەلتووری نەتەوەکانی غەیرە ئەوروپی دەکەن، شتراوس دژی ئەمەشە، هەر بۆیە ئەم فەیلەسوفە بۆچوونەکانی لای من مایەی ڕێزو خۆشەویستین.
=KTML_Bold=ئەفسانە=KTML_End=
نووسەر لەم پەڕتووکەیدا بە چڕی باسی ئەفسانە و ڕۆڵی بەسەر مرۆڤ و کۆمەڵگەوە دەکات. لە پێشەکی پەڕتووکەکەیدا دەڵێت: ئەفسانەکان لای مرۆڤ بیرۆکەکان بەجێ دەهێڵن، بەبێ ئەوەی مرۆڤ خۆی هەست بەمە بکات ل21
دەشڵێت: ئەفسانە دەبێت لە هەموو لایەکەوە بناسرێتەوە، مانای بوونیادی ئەفسانە لە زنجیرەی یەکبەدوایەکی ڕووداوەکاندا خۆی حەشار نەداوە، بەڵکوو لە کۆی گشتی هەموو ڕووداوەکان جێگەی تێگەیشتنە، ، ، ئەفسانە کەم تا زۆر دەبێت وەک تۆنای ئۆکسترایەک بخوێنرێتەوە، نەک خوێندنەوەی پارچەپارچە، بەڵکوو دەبێت هەمووی پێکەوە بناسرێت ، ، ل87
دواتریش هەر ئەمەش وا دەکات نووسەر قسەی زیاتر لە بارەی پەیوەندی و نزیکایەتی ئەفسانە و موزیک بکات.
=KTML_Bold=پەیوەندی موزیک و ئەفسانە=KTML_End=
بابەتێکی گرنگی تر کە نووسەر قسەی لە بارەوە دەکات، پەیوەندیی و نزیکایەتی نێوان ئەفسانە و موزیکە. بەتایبەتیی لە ڕووی تێگەیشتن و خوێندنەوەوە، نووسەر پێی وایە ئەم دووانە زۆر لە یەکترییەوە نزیکن. شتراوس دەڵێت: لەنێوان ئەفسانە و موزیکدا نەک یەک پەیوەندی هەیە، بەڵکوو دوو پەیوەندی جیاواز هەیە: یەکێکیان پەیوەندی نزیکایەتیی، هاوسێیەتی Contiguity، ئەوی تریان هاوشێوەیەتییە Similarty هەروەها ئەوەشم بۆ ئاشکرا بوو کە ئەم دوو پەیوەندییە لە بناغەدا یەکن، بەڵام لەسەرەتای کارمدا لەم شتە بێ ئاگا بووم. ل 86
خاڵێکی سەرنجراکێشی تریش بەلای منەوە، پەیوەندی بە خوێندنەوەی دەقی ئەفسانەیی و موزیکەوە هەیە.
شتراوس دەڵێت: ئەفسانە لە چەپەوە بۆ ڕاست ناخوێنرێتەوە، بەڵکوو دەبێت وەکوو نۆتای ئوکسترایەک لە سەرەوە بۆ خوارەوە بخوێنرێتەوە، تەنیا بەمشێوەیە دەتوانین بەتەواوەتی لە مانای ئەفسانەکە بگەین. ل 88
=KTML_Bold=پەیوەندی ئەفسانە و موزیک و زمان=KTML_End=
بابەتێکی گرنگی تر پەیوەندی ئەفسانەیە بە زمانەوە، ئەمەش پانتایی باش لە پەڕتووکەکە داگیر دەکات و نووسەر بەوپەڕی زانستییەوە هەوڵی شرۆڤەکردنی ئەم بابەتەی داوە. بەتایبەتیی پەیوەندی نێوان زمان و ئەفسانە و موزیک زۆر بەجوانی باسی دەکات. شتراوس پێی وایە: موزیک و ئەفسانە هەردووکیان لە زمانەوە سەرچاوەیان گرتووە، بەڵام لە چەند ڕێڕەوێکی جیاواز و پارچەپارچەوە گۆڕانیان بەسەردا هاتووە، لە حاڵەتێکدا موزیک جەخت لەسەر لایەنی دەنگ دەکات کە ڕەگی لە زماندایە، کەچی میتۆلۆژیا جەخت لەسەر لایەنی هەست دەکاتەوە، کە ئەویش لەنێو زماندا ڕەگی داکوتاوەو لێی جیا نابێتەوە. لە موزیکدا ڕەگەزی زاڵ دەنگە و لە ئەفسانەدا ڕەگەزی زاڵ مانایە، ، ل101-102
دواتریش دەڵێت: کاتێک زانیم کە موزیک و ئەفسانە هەروەک دوو خوشکن و لە زمانەوە سەرچاوەیان گرتووە و هەریەکەشیان بەلایەکدا ڕۆیشتووە، ل103
=KTML_Bold=زانست و ئەفسانە=KTML_End=
شتراوس بە پێچەوانەی بەشێکی زۆری فەیلەسوفان و کۆمەڵنناسانەوە پێی وایە کە زانست و ئەفسانە دژی یەکتر نین، شتراوس دەڵێت: لە ڕاستیدا زانست و ئەفسانەکان لە یەکتری جیا نین، تەنیا ئەم بارەی ئێستای نێو زانستە کە ئەو توانایەمان پێ دەبەخشێت تا ئەوەی لە ئەفسانەدا هەیە لێی تێبگەین، ل 50
دواتریش هۆکاری ئەم بۆچوونە دەخاتەڕوو و دەڵێت: لە ڕاستیدا ئەم دابڕانە لە سەدەی حەڤدەیەم و هەژدەیەم ڕووی دا، ئەوکاتە لەگەڵ بیکۆن، دیکارت، نیوتن و کەسانی تر ڕووی دا، بۆ زانست پێویست بوو بە شێوەیەکی پتەو پایەکانی خۆی دابکوتێت بۆ ئەوەی سەخت بێت لە ڕووبەروبوونەوە بەرانبەر بە بیرکردنەوەی کۆنی وەکوو بیرکردنەوەی ئەفسانەیی و جادووگەری ، ، ل 33
=KTML_Bold=بیرکردنەوەی زانستی=KTML_End=
بابەتێکی گرنگی تر کە شتراوس قسەی زۆری لە بارەوە دەکات مەسەلەی زانست و بیرکردنەوەی زانستە، لە هەمانکاتیشدا پەیوەندی بە ئەفسانەوە. نووسەر پێی وایە ئەفسانە جۆرێکە لە ڕێکوپێکی، زانستیش بەهەمانشێوە. شتراوس دەڵێت: هەموو دەستکەوتە عەقڵییەکانی ڕەگەزی مرۆڤ بەو جۆرەی لە سەرانسەری جیهاندا پارێزراوە، هەمیشە سەر بەیەک شتی هاوبەش بوون و ئەو شتەش پیشاندەری جۆرێک لە ڕێکوپێکی بووە.ل34
دواتریش لەبارەی کامڵی زانستەوە دەڵێت:
من ناتوانم مەزندەی ئەوە بکەم ڕۆژێک دێت، زانست دەبێتە زانستێکی کامڵ و دەگاتە هەموو شتێک، هەمیشە گرفتی نوێ دەردەکەون، زانست هەرگیز ناتوانێت هەموو وەڵامەکان بداتەوە، ئەوەی دەتوانین هەوڵی ئەنجامی بددەین، ئەوەیە زۆر بەهێواشی ژمارە و جۆرایەتی وەڵامەکان زیاد بکەین، ل 36
باشترین بەڵگەش بۆ ئەم قسەیەی شتراوس، ڤایرۆسی کۆرۆنایە، بینیمان مرۆڤایەتی ماوەی ساڵێکە خەریکە بەم ڤایرۆسەوەو هێشتاش زانست نەیتوانیوە بەشێوەیەکی تەواوەتی بەسەر ئەم ڤایرۆسەدا زاڵ بێت، جێگەی ئاماژەیە شتراوس ئەم قسەیەی پێش 43 ساڵ کردووە، هێشتا ئەم ڤایرۆسە پەیدا نەبووە، بەڵام ئەو وەکوو فەیلەسوفێک زانیویەتی کە ئەو قسانەی دەکرێت بە ناوی زاڵبوونی مرۆڤ بەسەر سرووشتدا، یان زاڵبوونی زانست بەسەر کێشەکان، قسەیەکی ڕاست و درووست نییە.
=KTML_Bold=مانا واتای چییە=KTML_End=؟
هەر لە ناونیشانی پەڕتووکەکەوە دیارە کە مانا پانتایی باش لەم پەڕتووکە داگیر دەکات، نووسەر هەوڵ دەدات کە پێناسەیەکی تایبەت بە مانا بکات، لە هەمانکاتیشدا پەیوەندی لەگەڵ: ئەفسانەدا دەردەخات. نووسەر دەڵێت وشەی مانا واتە توانای هەر جۆرێک لە زانیاری بکرێت بۆ زمانی هەمەچەشن وەربگێڕدرێت، مەبەستم لە زمانی هەمەچەشن فەڕەنسی یان ئەڵمانی نییە، بەڵکوو مەبەستم وشەی جیاواز لە ئاستی جیاواز ل33
=KTML_Bold=کەلتوور=KTML_End=
وەکو لە پێشیشدا ئاماژەم پێدا، شتراوس یەکێکە لەو فەیلەسوفانەی کە گرنگییەکی زۆری بە کەلتوورەکانی جیهان داوە، بگرە ئەو توانی پێناسەیەکی نوێ بۆ کەلتوور دابنێت کە دەتوانین بڵێین تاڕادەیەکی زۆر هومانیست بوو، هەروەها چیتر تەنیا کەلتووری ئەوروپی بە سەنتەر دانانێت، بگرە بەچاوی ڕێزەوە سەیری کەلتووری جیهان دەکات. لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە، دان بە بوونی جیاوازی کەلتوورەکانی جیهان دادەنێت و بەکارێکی باشیشی دادەنێت.
شتراوس دەڵێت: تۆ ناتوانیت یەک جار هەموو توانا عەقڵییەکانی هەموو مرۆڤایەتی گەشە پێ بددەیت، دەتوانیت کەڵک لە بەشێکی بچووکی وەربگریت و ئەم بەشەش بە پێی کەلتوور یەکسان نییە، ، ،
دواتریش دەڵێت: بڕوا ناکەم کەلتوورەکان بە شێوەیەکی سیستماتیک یان بە میتۆدی تایبەت هەوڵی ئەوەیان دابێت خۆیان لە یەکتری جیابکەنەوە، لەراستیدا ئەوەیە لە ماوەی سەدان هەزار ساڵ گرووپگەلی مرۆیی بچووک لە گۆشە و جێگەکانی جیهان بە دابڕاوی لەسەر ئەم زەوییە دەژیان، بۆیە ئاسایی بووە تایبەتمەندییە تایبەتییەکانی خۆیان گەشە پێ بددەن و لە یەکتری جیاواز بن ، ئەمە شتێک نەبوو بەدەستی ئەنقەست کرابێت، بەڵکوو ئەوەی ڕووی دا دەرئەنجامی ئەو بارودۆخە بوو کە بۆ ماوەیەکی زۆر دوورودرێژ بەربڵاوبوو بوو.ل45
پاشانیش باسی خاڵێکی گرنگی تر دەکات کە ئەویش پەیوەندی بە ڕەسەنایەتی کەلتوورەکان هەیە، لەمبارەیەوە دەڵێت: لەپێناوی ئەوەی کەلتوورێک ڕەسەنیی خۆی بپارێزێت و لە هەمانکاتیشدا بەرهەمهێنەری شتێکیش بێت، دەبێت کەلتوور و تاکەکانی ئەو کەلتوورە بڕوایان بە ڕەسەنی خۆیان هەبێت، تەنانەت تا ئەو ڕادەیەش بڕوایان بە باڵادەستی کەلتوورەکەی خۆیان هەبێت بەسەر کەلتوورەکانی تردا، ل46
هەرچەندە تەفسیری خراپیش بۆ ئەم قسەیە دەکرا، گوایە شتراوس هانی فاشیزم بددات، بەڵام لەو باوەڕەدا نیم کە شتراوس مەبەستی هاندانی فاشیزم بێت، چونکە ئەو دژی زاڵبوونی یەک کەلتوور بووە بەسەر جیهاندا، شتراوس دژی ئەم بۆچوونەش دەوەستێتەوەو دەڵێت: من بڕوا ناکەم ئەمە ڕوو بدات، چونکە ئارەزووە ناچوونیەکەکان هەمیشە لە ئارادان و کاری خۆیان دەکەن، لە لایەکەوە بەرەو یەکشێوەیی و لە لایەکی ترەوە بەرەو جیاوازی نوێ دەڕۆن. تا زیاتر شارستانییەکان بەرەو یەکشێوەیی بڕۆن، ئەوە زیاتر خاڵە ناوخۆییە جیاوازەکان ئاشکراتر دەبن، ئەوەی لە ئاستێکدا بەدەست دێت، یەکسەر لە ئاستێکی تردا لەناودەبرێت.ل 46
=KTML_Bold=نەتەوە سەرەتاییەکان=KTML_End=
بەشێکی زۆری کۆمەڵناس و فەیلەسوفەکانی ئەوروپا بە چاوێکی کەمەوە سەیری ئەو گەلانەیان دەکرد کە زمانی نووسینیان نییە، ئەمانەیان بە نەتەوەی سەرەتایی زۆرجاریش بە دواکەوتوو یان وەحشی وەسف دەکرد، لێ شتراوس بەشێوەیەکی زانستیانە دژی ئەم بۆچوونانە دەوەستێتەوە.
شتراوس دەڵێت: شێوازی بیرکردنەوەی لەنێوان ئەو خەڵکانەی کە ئێمە هەمیشە بە هەڵە پێیان دەلێێن سەرەتایی یان ئەو نەتەوانەی نووسینیان نەزانییوە یان بێ نووسین بوون، چونکە من بڕوام وایە لە ڕاستیدا ئەمە ئەو فاکتەرەیە ئێمە لەوان جیا دەکاتەوە، بەدوو شێوازی جیاواز لێکدراوەتەوە، بە بڕوای من هەردوو شێوازەکە بەهەمان ڕادەی چوونیەک هەڵەن. ل 37
=KTML_Bold=نووسەر=KTML_End=
پاشانیش باس لە ڕۆڵ و کاریگەریی نووسەر دەکات بەسەر خوێنەرەوە، لەمبارەیەوە دەڵێت:
هەر نووسەرێک، بەهەر شێوەیەکی تایبەت کە بیردەکاتەوە یان دەنووسێت، ڕوانینێکی نوێ بە ڕووی مرۆڤدا دەکاتەوە. ل20
=KTML_Bold=دوا قسە=KTML_End=
بە دڵنیاییەوە ئەم پەڕتووکە هەرچەندە لە ڕووی قەبارەوە بچووکە، بەڵام لە ڕووی مانای فەلسەفی و فکرییەوە، زۆر گەورەیە و بە یەکێکیش لە پەڕتووکە گرنگەکانی شتراوس دادەنرێت، لە هەمانکاتیشدا ئەم پەڕتووکە ئاشنایەتیمان دەکات بە بەشێک لە بیرکردنەوەی ئەم فەیلەسوفە.
لێرەدا جێگەی خۆیەتی دەست خۆشی لە کاک سەلاح پاڵەوان بکەین بۆ وەرگێڕانی ئەم دەقە فەلسەفییە گرنگە و هیوای کاری باشتری بۆ دەخوازین.
=KTML_Bold=سەرچاوە:=KTML_End=
کلۆد لیڤی شتراوس. ئەفسانە و مانا. لە ئینگلیزییەوە: سەلاح حەسەن پاڵەوان. دەزگای ڕۆشنبیری جەمال عیرفان. چاپی یەکەم.#سلێمانی#. 2020
[1]
=KTML_Bold=ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژەپێکراو نووسراوە کوردیپێدیا دەستکاری ڕێنووسی نەکردووە=KTML_End=