ناونیشان: جینۆسایدی کوردانی ئێزدی وەک بەشێک لە ئەنفالی کورد
نووسەر: د. ئادەم بێدارئادەم بێدار
ڕۆژی دەرچوون: 07-08-202307-08-2023
ڕۆژی 03-08-201403-08-2014 ڕۆژێکی دیکەی کارەساتبارە لە مێژووی کورد و کوردی ئێزدیدا، لەو ڕۆژەدا داعشداعش شاڵاوێکی کۆمەڵکوژی ڕێکخراوی ئەنجامدا، هێرشێکی بەرفراوانی کردە سەر شارۆچکەی شنگالشنگال و لە چەند ڕۆژێکدا گەورەترین تاوانی دژی کوردانی ئێزدی ئەنجامدا، کوشتنی بەکۆمەڵی گەنج و پیاو، ڕفاندن و بە سەبایاکردنی کچ و ژنان و دەستدرێژیکردنە سەریان، منداڵانیان ڕفاند و لە سەربازگەکانی بەناو ئەشبالی خیلافەتدا ڕاهێنان لەسەر سەربڕین و خۆتەقاندنەوە، ژمارەیەکی ئێجگار زۆریش ئاوارە بوون و بەشێکیان لە ڕێگا و بەهۆی گەرما و نەبوونی خواردن و خواردنەوە گیانیان لەدەستدا.
داعش بۆچی کوردانی ئێزدیی جینۆساید کرد؟
پێش هێرشکردنە سەر شنگال، داعش ناوچەی دیکەی کۆنترۆڵ کردبوو، لەو ناوچانە ئایینی جیاواز هەبوون، بەتایبەت لە موسڵ، کە کرستیانێکی زۆر دەژیان، بەڵام داعش دەستی بەسەر ماڵ و موڵکەکانیاندا گرت و شاربەدەری کردن، لەگەڵ ئەوەش کەسیانی نەکردە کۆیلە، بەڵکوو ڕێگەی دان شارەکە جێبهێڵن، بەڵام کە شنگالی داگیرکرد، بەشێوەیەکی دیکە بوو، داعش لەوێ قێزەونترین تاوانی سەردەمی ئەنجامدا دژی کوردانی ئێزدی، بەڵام بۆچی؟
ئەگەر بەدوای وەڵامی ڕواڵەتیدا بگەڕێین، ئەوە لای داعش خۆی وەڵامەکەمان دەست دەکەوێت، داعش لە ڕێگەی یەکێک لە کەناڵە فەرمییەکانی خۆی بەناوی گۆڤاری دابق کە زمانحاڵی فەرمی بوو، شەرعیەتی دا بە سەبایاکردنی کچ و ژنی کوردی ئێزدی، ئەوان لە ڕێگەی بابەتێکیان کە لە ژمارە چواری ڕۆژی 12-10-201412-10-2014ی گۆڤارەکەدا بڵاویان کردەوە بە ناونیشانی زیندووکردنەوەی کۆیلایەتی پێش هاتنی کۆتایی دیدی خۆیان بۆ هۆکاری مامەڵەیان لەگەڵ کوردانی ئێزدی خستبووە ڕوو. لەو نووسینەی دابقدا هاتبوو: قوتابییانی زانست (لەناو ڕیزەکانیان) توێژینەوە و لێکۆڵینەوەیان کردووە لەسەر وەسفکردنی بابەتی ئێزدییەکان پێش ئەوەی بچینە ناوچەکانیان لە شنگال.
داعش لەو بابەتەدا ئێزدییەکان بە شەیتانپەرست تۆمەتبار دەکات و سەر و ماڵیان حەڵاڵ دەکات، هاوکات لە ڕاگەیێندراوەکانیشیاندا هێرشکردنە سەر شنگال بە غەزوەی شنگال ناوزەد کرد.
لە ڕوواڵەتدا، ئەگەر بە سادەیی لەو بابەتە بڕوانین، تاکە هۆکار ڕەهەندە ئایینییەکەیە، بە دیدی داعش؛ کوردانی ئێزدی هەڵگەڕاوە – مورەتەدن، لەبەرئەوە دەبێ بکوژرێن و سەر و ماڵیان حەڵاڵە بۆ بەناو موجاهیدەکان، بەڵام ئایا داعش بە هەمانشێوە مامەڵەی لەگەڵ هەموو ئەوانەدا کردووە کە بە هەڵگەڕاوە – مورتەدی داناون؟
لە وەڵامدا نەخێر، ئەگەر بەوردی سەیری ئەدەبیاتی داعش بکەین، دەبینین ئەوان هەموو ئەندامانی هێزەکانی ئێراقیان بە هەڵگەڕاوە داناوە، بەردەوامیش لەژێر ئەو ناونیشانەوە هەوڵیانداوە شەرعیەت بدەنە کردە خۆکوژییەکان و هێرشکردنە سەر ناوچەکانیان، بەڵام هیچ کاتێک کچ و ژن و منداڵی ئەو خەڵکانەی کە ئەندامی هێزەکانی پۆلیس و ئاساییش و سوپای ئێراقی بوون، نەیکردوونەتە کۆیلە و سەبایا، بەڵکوو بەپێی ڕاگەیێندراوە فەرمییەکان، تاوەکوو ئێستا دەرکەوتووە تەنیا کوردانی ئێزدی بە کۆیلە کردوون، ئەمەش پرسیار دەخاتە سەر تێگەیشتنە ڕواڵەتییەکە و گومانی گەورە دەخاتە سەری!
کەواتە ئەی بۆچی داعش ئەم کارەی دژ بە کوردانی ئێزدی کرد؟
بەبۆچوونی من، هۆکارە سەرەکییەکە کوردبوونە ئینجا ئێزدیبوون، ئەمەش لەبەر ئەو هۆکارانەی خوارەوە:
• بەکۆیلەنەکردنی هەڵگەڕاوەکانی نەتەوەکانی دیکە:
لەناو هەموو ئەوانەی بە هەڵگەڕاوە ئەژماری کردوون، داعش ئەمەی تەنیا بەرانبەر کوردانی ئێزدیی کردووە، بەرانبەر عەرەب و تورکمانەکانی نەکردووە.
• سڕینەوەی کوردی موسڵمان:
داعش هەموو هێزی خۆی بۆ سڕینەوەی بە هەرێمی کوردستان و هێزی پێشمەرگە تاقیکردەوە، ژمارەیەک پێشمەرگەی کوردی موسڵمانی سەربڕی، ئەگەر بابەتەکە تەنیا بەهۆی جیاوازی ئایینییەوە بوایە، دەبوو ئەو پێشمەرگانە نەکوژێت، چونکە موسڵمان بوون!
• نەتەوەپەرستی داعش:
داعش تەنیا ڕووە ئایینییە تووندژئاژۆکەی دەرخستووە، بەڵام ڕووە نەتەوەپەرستییەکەی هیچی کەمتر نییە لە ڕووە ئایینییەکەی، ئەوان هەمیشە نەژادی عەرەب بە باشترین نەژاد دەزانن، تەنیا عەرەبیش بە شایستەی خەلافەت دەزانن، زمانی عەرەبییش بە باشترین زمان دەزانن و پێیانوایە دەبێت هەموو موسڵمانێک خزمەتی بکات، بەمەش لەژێر پەردەی ئایینەوە عەرەبچێتی دەکەن.
• حزووری بەهێزی بەعسبەعسچێتی لەنێو داعش:
پەیوەندیی نێوان داعش و حیزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراکی یەکێکی دیکەیە لە هۆکارەکان، ئەگەرچی هەندێک کەس و لایەن بوونی پەیوەندییەکی لەو شێوەیە ڕەتدەکەنەوە، بەڵام لەراستیدا پەیوەندییەکی بەهێز لەنێوانیاندا هەیە ، ئەو بەهێزییەش لەو خاڵانە ڕەنگدەداتەوە:
- هەردوولا خزمەت بە عرووبە دەکەن.
- ئەمریکا و ئێران بە دوژمنی هاوبەشی خۆیان دەزانن.
- باوەڕیان بە بوونی وڵاتێکی یەکگرتووی بەهێز هەیە.
- خزمەتی زۆری بەعس بەشێوازی تێگەیشتنی ئایینی داعش کە خۆی لە هەڵمەتەکانی باوەڕی الحملات الإيمانيةدا دەبینێتەوە.
- حزووری بەهێزی گەورە ئەفسەرانی سوپای ئێراقی سەردەمی بەعس، ئەمەش پێویستی بەهەڵوەستە لەسەر کردنە.
پەیوەندیی نێوان داعش و بەعس:
دوای کۆنترۆڵکردنی ئێراق لە ساڵی 2003، پۆل بریمەر، حاکمی ئەوکاتی ئێراق، بە بڕیارێک سوپای ئێراقی هەڵوەشاندەوە، بەمەش زیاتر لە 250 هەزار سەرباز بێکار بوون و لە ڕێگەی ڕێکخراوە بەناو جیهادییە تووندئاژۆکان پەنایان بردە بەر تۆڵە. دەستکەوتنی ئامارێکی ورد لەو بارەوە زەحمەتە، لە ئابی 2015 ڕۆژنامەی هائارتسی ئیسرائیلی ژمارەی ئەو ئەفسەرانەی سوپای بەعس و ئەندامانەی دەزگای هەواڵگری بەعس لەناو داعشدا ئاشکرا کرد کە لەنێوان 100 بۆ 160 کەس دەبن.
چەند کەسێک لەناو داعش هاتوونەتە دەرەوە و شایەتی ئەوەیان داوە بەعسییەکان ڕۆڵێکی زۆر گرنگ و ڕێکخراویان بینیوە لەنێویاندا، لەوانە کەسێک بەناوی ئەبو ئەحمەد لە 28-03-201428-03-2014 بەدواوە دەستی بە بڵاوکردنەوەی دانپێدانانەکەی کرد لەو ڕووەوە.
پێشتر ئەندامانی حیزبی بەعس – باڵی عیزەت دووری، لە لێدوانی ڕۆژنامەڤانییاندا ئەوەیان ئاشکرا کردبوو کە ئەفسەرانی سوپای ئێراقی پێشوو لەپاڵ موجاهیدەکان و ڕۆڵەکانی عەشیرەتەکان شەڕ دەکەن بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکان. ئەبو حارس ناوی ئەو سەرکردەیەی بەعسە لە باڵەکەی عیزەت دووری لە لێدوانێکی ڕۆژمانەڤانیدا دانی بە بوونی ئەو پەیوەندییەدا ناوە، هۆکاری هاوئاهەنگیی لەگەڵ ئەبوبەکر بەغدای بۆ دوژمنی هاوبەشیان دەگەرێنێتەوە کە ئەمریکا و ئێرانن.
گەورە پیاوانی بەعس بەشێکی دیار بوون لە بەرهەڵستی چەکداری هێزەکانی ئەمریکا، ئەوان ڕۆڵێکی کاریگەریان دەبینی لە دژایەتیکردنی هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانانیان لە دوای 2003، بەڵام بەهۆی ئەو زەبرانەی بەریان کەوت بەتایبەت لەدرووستکردنی هێزەکانی سەحوە لەلایەن ئەمریکاوە، لە هەمان کات بەهۆی چوونە ناو پڕۆسەی سیاسی بەشێکی دیکەی عەرەبی سوننە، ئیدی هێدی هێدی نائومێدی دایگرتن و لە 2007ەوە بوونێکی ئەوتۆیان لەسەر گۆڕەپانەکە نەما، بەمەیش هەمیشە چاوەڕێی هەڵێکیان دەکرد بۆ ئەوەی بەهێزەوە بگەڕێنەوە سەر گۆڕەپانەکە، بێگومان داعشیش دەرفەتێکی زێڕین بوو بۆ ئەوان تا ئامانجەکانیان لەو ڕێگایەوە بپێکن.
ئەو ڕۆڵە گەورەی ئەفسەرێکی سوپای ئێراقی سەردەمی بەعس بەناوی حاجی بەکر، لەناو داعشدا گێڕاویەتی، سەمیر عەبد محەمەد خلێفاوی ناسراو بە حاجی بەکر عەقیدێکی سوپای ئێراقی سەردەمی بەعس بووە عەڕابی داعش و دەستی ڕاستی خەلیفەکەیان ئەبوبەکر بەغدای.
بەهۆی هەڵوەشاندنەوەی سوپای ئێراقی پێشوو لەلایەن پۆل بریمەرەوە، حاجی بەکر دوای بێکاربوونی بەرەو توندئاژۆیی هەنگاوی ناوە، لە 2006 دیداری لەگەڵ ئەبو موسعەب زەرقاوی هەبووە پاشانیش لەنێوان (2006 – 2008) لەلایەن ئەمریکییەکانەوە خراوەت بەندیخانەو بەشێک لەسەرچاوەکان دەڵێن لە بەندیخانەی بۆکا بەند کراوە، دیارە هەر لەو کاتەشەوە پەیوەندی بەهێزی لەگەڵ سەرانی تووندئاژۆکان درووست کردووە.
حاجی بەکر، وەک سەرچاوە ڕۆژنامەڤانییەکان ئاماژەی بۆ دەکەن، لە بنەمادا کەسێکی نەتەوەیی بووە، بەهۆی ڕووبەڕووبوونەوەیەکی لەگەڵ گرووپە چەکدارەکان لە سەرەتای 2014 لە سووریا لەناو ماڵةکەی کوژراوە. ڕۆژنامەی دێرشبیگڵی ئەڵمانی دوای دانوستاندنی لەگەڵ ئەو گرووپە چەکدارەی حاجی بەکری کوشتووە کۆمەڵێک بەڵگەنامە و دەستنووسی دەستکەوتووە و بڵاویکردوونەتەوە، بەڵگەنامەکان دووپاتی دەکەنەوە ئەو ئەفسەرەی پێشووی سوپای ئێراقی سەردەمی بەعس عەڕابی درووستکردنی داعش بووە.
کەسێکی دیکەی بەهێزی نێو داعش (عەبدوڵڵا قەرداش) ە، ئەو کە بە (ئەبو ئیبراهیم هاشمی قوڕەشی) لەلایەن داعشەوە ناسێندراوە، ناوی خۆی (محەمەد سەعید عەبدولڕەحمان مەولا) یەو بە حاجی عەبدوڵڵاش ناسراوە، لەدایکبووی شارەدێی محەلەبیەیە لە تەلەعفەری پارێزگای نەینەوا لە ساڵی 1976، ئەو سەرکردەیەی داعش دەرچووی بەشی (زانستەکانی قورئان) ی کۆلێژی پەروەردەی زانکۆی موسڵی لە ساڵی 2000 بە پلەی باشترین تەواوکردووە، دوای تەواوکردنی کۆلێژ لە دەوروبەری بەغدا بۆ ماوەی دوو ساڵ (2000 – 2002) لە سەردەمی دەسەڵاتی بەعس سەرباز بووە.
حاجی عەبدوڵلا، پێش داعش بەیعەتی بە (ئەبو عەلی ئەنباری) داوە و چووەتە ناو ڕێکخراوەکەی ئەبوو موسعەب زەرقاوی، دوای ئەوەی ئەبو عومەر بەغدای، لە ساڵی 2007 دەوڵةتەکەی ڕادەگەینێت، حاجی عەبدوڵڵا دەکرێتە لێڤەگەڕی شەرعی دەوڵەتەکە. کاتێکیش ساڵی 2008 لەلایەن هێزێکی ئەمریکیەوە دەستبەسەر دەکرێت دەخرێتە بەندیخانەی بۆکا. دوای دەرچوونیشی لەبەندیخانە، پەیوەندی بە ئەبووبەکر بەغداییەوە دەکات و دەبێتە کەسێکی زۆر نزیک و متمانەپێکراوی بەغدای و بە قازی دەوڵەت دەستنیشان دەکرێت. دواتر وەک مامۆستاش لە پەیمانگەی داعش لە موسڵ وانەی بە قوتابییەکان داوە.
لە 07-08-201907-08-2019 ئاژانسی هەواڵی ئەعماقی داعش ڕایگەیاند: (عەبدوڵلا قەرداش) واتە حاجی عەبدوڵڵا لەلایەن ئەبووبەکر بەغداییەوە وەک جێنشینی خۆی دیاریکراوە، دواتریش دوای کوژرانی بەغدای وەک خەلیفەی داعش ڕاگەیێندراوە.
عەبدوڵڵا قەرداش بە یەکێک لە گەورە مونەزیرە هزرییەکانی داعش و بە ئەندازیاری بەسەبایاکردنی کچ و ژنانی کوردی ئێزدی دادەندرێت، کاتێکیش لەلایەن هێزێکی تایبەتیی ئەمریکییەوە لە کردەوەیەکی تایبەتدا لەناو شوێنی مانەوەی لە ناوچەی (أطمة) ی ئیدلیب دەورەدرا و لە ئەنجامی تەقینەوەیەک کوژرا، میدیا لەناوبردنی ئەندازیاری بەسەبایاکردنی کچ و ژنانی کوردی ئێزدییان ڕاگەیاند.
کەواتە لەپاڵ ئەو ئامادەییە گەورەیەی ئەفسەرانی بەعس لەناو داعش هەیان بووە، هەردوو بەعسییەکە ڕۆڵێکی دیاریان هەبووە لەن�