ناونیشان: ئەم مەرگى بەکۆمەڵە ڕابگرن
نووسەر: #عارف قوربانی#
ڕۆژی دەرچوون: #14-08-2023#

هەرێمى کوردستان لە زۆر لایەنەوە گڵۆڵەى کەوتووەتە لێژیى، مەترسییەکانى هەر ئەو گوشار و پیلانگێڕییانە نین کە بەغدا لەلایەک و تاران و ئەنقەرە لەلایەکى دیکەوە خستوویانەتە سەرى، ئەوانە بەشێکى کێشەکانن و دەتوانرێت وا وێنابکرێت کە مەترسیی دەرەکین و لەدەرەوەى دەسەڵاتى هەرێمدان. بەڵام ئەوەى لەناو ماڵى کورد خۆى دەگوزەرێت و لە دەسەڵاتى دەسەڵاتدارانى کورد خۆیاندایە، ئەگەر مەترسییەکانى لەسەر کوردستان لە هەڕەشە دەرەکییەکان زیاتر نەبێت، کەمتر نیین، چونکە دواجار ئەوەى زەمینە بۆ کاریگەریى مەترسییە دەرەکییەکانیش خۆش دەکات، هەر دۆخى ناو ماڵى کورد خۆیەتى.

ناکۆکى سیاسى و ناتەبایى هێزە پێکهێنەرەکانى حکومەت، نەمانى پەڕڵەمان و گرفتى دامەزراوە حوکمڕانییەکانی، مەترسى ڕاستەقینەن لەسەر ئێستا و داهاتووى ئەوەى پێى دەگوترێت قەوارەى کوردى. ئەگەرچى نوقڵانەیەکى خراپە، بەڵام پێناچێت خەمێکى ڕاستەقینە هەبێت بۆ دۆزینەوەى چارەسەر بۆیان. بۆیە ئەگەرێکى چاوەڕوانکراوە کورد بەشێوە گشتییەکەى وەک نەتەوە، وەک قەزیەکەى لەمەوداى نزیک و دووردا تووشى پاشەکشەی زۆر بکرێتەوە.

لەپاڵ ئەم مەترسی و هەڕەشە جۆراوجۆرانەى هەر ڕۆژێک لەلایەکەوە سەردەردێنن، کێشەگەلێکى دیکەش هەن خەریکە دەبن بە هەڕەشە لەسەر ژیانى تاک بە تاکى هاووڵاتییان و دواجاریش مەرگێکى بەکۆمەڵ بۆ خەڵکى کوردستان و کەس بیر لە چارەسەرکردنیان ناکاتەوە. ئەمەیان ڕاگرتنى ئاسانە و بەشێکیان پەیوەندى بە هۆشیارى و پەیوەندى بە هەستى خۆ بەبەرپرسیار زانینەوە هەیە کە بەداخەوە لەناو ئێمەى کورددا ئەم هەستە زۆر لاوازە.

تەماشا بکەن ڕۆژانە چەند هەواڵ لە میدیاکانى کوردستان بڵاودەکرێنەوە بەهۆى کێشەى کۆمەڵایەتییەوە لە فڵان شار و لە فیسار شارۆچکە و لە فڵانە گوند ئەوەندە کەس کوژران. ڕۆژانە چەند هەواڵى مەرگى خەڵک دەبیستن بەهۆى ڕووداوى هاتوچووەوە، گوێبیستى مەرگى چەند کەس دەبن بەهۆى مەلەوانییەوە؟ لەکاتێکدا ڕێگریى لەم ڕووداوانە ئاسانە، ئەگەر هەستى بەرپرسیارێتى هەبێت لە بەرانبەر ئەم ژمارە زۆرەى مەرگى تاکى کورد، دۆزینەوەى چارەسەر بۆیان ڕێگەیەکى هێندە سەخت نییە.

هەرێمى کوردستان زیاتر لە سێ ساڵ لە شەڕى ڕووبەڕوودا بوو لەگەڵ #داعش#، ئامارى ساڵانەى ئەوانەى بە ڕووداوى ئۆتۆمبێل دەبنە قوربانى، زیاترە لەو ژمارەیەى لە شەڕى داعشدا شەهید بوون. ژمارەى ئەوانەى لە شەڕى عەشایەرى و کێشەى کۆمەڵایەتى دەکوژرێن، ئامارى مەترسیدارن. ژمارەى ئەوانەى لە گەشتى سەیران و مەلەوانیدا دەمرن زیاترە لەو کوردانەى لە دەریای ئیجە دەخنکێن.

ئەوەى لێرەدا دەمەوێت سەرنجى زیاترى بخەمەسەر، ڕووداوەکانى ئۆتۆمبێلە کە ڕۆژ لە دواى ڕۆژ ڕێژەکەى لە بەرزبوونەوەدایە. بەپێى ئامارى فەرمى دەزگا پەیوەندارەکانى حکوومەتى هەرێمی کوردستان لە ساڵى ڕابردوو (445 کەس گیانیان لەدەستداوە و حەوت هەزار و 257 کەسیش بریندار بوون) . بەڕاستى مایەى هەڵوەستە لەسەرکردنە لە جوگرافیایەکى بچووکى وەک هەرێمى کوردستاندا ئەو ژمارانە قوربانى ڕووداوى هاتوچۆ بن.

ڕەنگە هۆکارەکانى یەک و دووان نەبن، لە خراپى کوالێتى ئۆتۆمبێلەوە بیگرە بۆ خراپى ڕێگەوبان و خراپى نەخشەى ئەندازەیى شەقامەکان، خراپى ڕێساکانى پێدانى مۆڵەتى شۆفێریى و سەرپێچى و پابەند نەبوونى شۆفێر و نەبوونى ئامرازەکانى گشتى بۆ کواستنەوە و... تاوەکوو دوایى. بەڵام هەموو ئەمانە قابیلى چارەسەر کردنن. دەبێت حکومەت پلانى هەبێت ڕێگە لەم مەرگى بەکۆمەڵە بگرێت.

ساڵانە لە میدیا جیهانییەکانەوە گوێمان لێدەبێت بە ملیۆنان ئۆتۆمبێلى کۆمپانیا بەناوبانگەکانى درووستکردنى ئۆتۆمبێل لە بازاڕەکان دەکشێندرێنەوە بەهۆى بوونى هەڵە لە درووستکردنیاندا. تا ئێستا نەک تەنیا یەک ئۆتۆمبێلیش لە کوردستان نەکشێندراونەتەوە لەبەر بوونى هەڵە، دوور نییە لەڕێى بازرگانى چاوچنۆکەوە ئەوانەى لە وڵاتانى دیکەش سەحب دەکرێنەوە بهێندرێن لە ئێراق و هەرێمى کوردستان ساخ بکرێنەوە. سووتانى لەناکاو و وەرگەڕان و نەمانى برێک، یاخود جام بوونى تایە و زۆر شتى دیکە دەردەکەون و کەس بیر لەوە ناکاتەوە دەشێت هۆکارەکانى لە خودى ئۆتۆمبێلەکەبێت، نەک ئەوەى وەک دەقێکى نووسراوى پێشوەختە لەلایەن وتەبێژى پۆلیسى هاتوچووەوە دەخرێتەڕوو کە بەهۆى تیژڕەوییەوە بووە. دەبێت حکومەت لیژنەى پسپۆڕو شارەزاى هەبێت بۆ پشکنین و کۆنترۆڵى ئەو جۆر و مۆدێلانەى ئۆتۆمبێل کە دەهێندرێنە هەرێمى کوردستانەوە.

زۆربەى شەقامەکانى کوردستان لە سەردەمانێکدا درووستکراون ئامرازەکانى بڕین و درووستکردنى پرد وەک ئێستا بەردەست نەبوون. بۆیە زۆرێک لە ڕێگە سەرەکییەکانى نێوان شارەکان بەرزى و نزمى، یان پێچاوپێچى زۆرى تێدایە، هەرجارێکیش نۆژەنکرابنەوە ڕەچاوى ئەوە نەکراوە شەقامەکان ڕێکبکرێنەوە، هەر شەقامە کۆنەکەیە و پینەوپەڕۆ یان لە باشترین دۆخدا قیرکراونەتەوە.
لەکاتێکدا ئێستا کەرەستە و ئامێرى زۆرهەن کە دەتوانرێت بەهۆیانەوە ئەو هەموو هەوراز و نشێو و پێچاوپێچییانە نەهێڵدرێن.
لە زۆربەى وڵاتانى پێشکەوتووى جیهان سەربارى دەستەبەرکردنى باشترین هۆکارەکانى گواستنەوە و زۆرترین دەستەبەرکردنى دڵنیایى لە درووستکردنى تونێڵ و پرد و ڕێگەوبانەکان، بۆ پاراستنى سەلامەتى گیانى هاووڵاتییان و ڕێگرى لە سەرپێچى شۆفێران، تووندترین سزایان هەیە بۆ سەرپێچیکار.

بەهەر شەقامێکدا تێپەڕدەبێت بە دیراسەکردنى ڕێگرتن لە ڕووداوى هاتوچۆ، بۆت دیاریکراوە و بۆت هەیە بەتیژڕەوى چەند کیلۆمەتر شۆفێرى بکەیت. ئەگەر لە نەزانیندا زیادەڕۆیى بکەیت سزایى دارایت دەدەن، بەڵام چەندجارێک دووبارەى بکەیتەوە، نەک هەر مۆڵەتى شۆفێریت لێوەردەگرنەوە، بەڵکوو دەتنێرن بۆلاى پزیشکى دەروونى و وەک کەسێکى ناتەواو مامەڵەت لەگەڵ دەکەن.

ئێستا لە بەشێک لە شەقامەکانى هەرێمى کوردستان سیستمى کامێراى چاودێریى سەرپێچى دانراوە، بەپێى ڕاگەیێندراوى بەڕێوەبەرایەتییەکانى هاتوچۆ لەو شوێنانە ڕووداوى هاتوچۆ نەک کەم بووەتەوە بەڵکوو هەر نەماوە. ئەگەر کەموکووڕییەک لەم پڕۆسەیەدا هەبێت ئەوەیە کە لەو ڕێگەوبان و شەقامانە دانەنراون کە بوونەتە ڕێگەى مەرگ. دەبێت ئەم نموونەیە وەک ئەزموونێکى سەرکەوتوو بەخێرایى بە هەموو کونج و کەلەبەرێکى هەرێمى کوردستاندا بڵاوبکرێتەوە. سەربارى بوونى ناڕەزایەتى لەوەى بڕى سزاى داراییەکانى زۆرن، بەڵام هیچ سزایەک بەهاى خوێنى ئەو خەڵکە نییە کە ڕۆژانە دەبنە قوربانى. بۆیە ئەگەر بەهەر جۆرە سزایەک دەتوانرێت ڕێژەى ڕووداو و ژمارەى قوربانى کەمبکرێتەوە، دەبێت بگیرێتەبەر. خەسڵەتى مرۆڤ بەو جۆرەیە تەنیا سزا لەتاوان ڕایدەگرێت. وەک ئێستا بەشێکى زۆر باوەڕیان وایە نەبوونى سزاى تووند هۆکارى ئەو هەموو کوشتنەیە لە کێشەى کۆمەڵایەتییەکانى هەرێمى کوردستان.

بەلامەوە سەیرە ئەوەندەى ناڕەزایەتى دەبیستم لە دانانى کامێراى چاودێرى، نیوەى ئەوە گوێبیستى ئەوە نابین دەسەڵاتداران بخرێنە بەردەم بەرپرسیارێتى ئەو هەموو قوربانییانەوە. پاساوەکەشیان ئەوەیە ئەم کامێرایانە دراونەتە کۆمپانیا و کراون بەکارى بازرگانى. بریا هەموو ئەو بازرگانییەى لە بوارە جیاجیاکاندا بەسەر میللەتەوە دەکرێت هاوشێوەى کامێراى ڕێگەوبانەکان ئەو سوودە گشتییەى هەبووایا بۆ سەلامەتى هاووڵاتییان. لەبرى ناڕەزایەتى لە دانانى سیستمى کامێرا، دەکرێت گوشار بخرێتە سەر حکومەت داهاتەکەى بۆ باشترکردنى ڕێگەوبانەکان تەرخانبکرێت.

وەک پێشتر ئاماژەم پێدا ئەمە لایەنێکى هۆکارى ئەو هەموو ڕووداوى هاتوچۆیەیە، دەبێت شانبەشانى دانانى سیستمى کامێرا، ڕێگەچارە بۆ هۆکارەکانى دیکەشى بدۆزرێنەوە. [1]