پایز و مەرگ
لەلای محەمەد عومەری شاعیر
#نەجات نوری#
ئێوارەیە و
گڤەی (با) دێ...
هەور ئاسمانی گرتووە
ئێوارەیە و
داری پایز ئاهەنگی مردن ئەگێڕێ
گەڵا سەرچۆپی گرتووە.
***
دەزانی بۆ، دنیای هۆنراوەم... هەر پاییزە... هەر زریانە؟
من تەنیا پاییز شک ئەبەم... پایز بۆ من نیشتمانە.
بۆ دەبێت (#محەمەد عومەر عوسمان# ) وەک شاعیرێک لە پایز دوابێت و بەشێکی زۆری هۆنراوەەکانی بۆ زەردبوون و هەڵوەرینی گەڵاو بای سارد و هەورەکان و ئێوارانی ئەم وەرزە لەناو دێڕی دیوانەکەیدا جێ کردبێتەوە؟ ئەو نەک بە هۆنراوە و وشەکانی عاشقی ئەم وەرزە دەبێت بەڵکوو دێت هەر لە پایزیشدا خۆی دەکوژێت، وەفای ئەم شاعیرە بۆ ئەم وەرزە لەوەدا دەردەکەوێت کە دواجار ڕۆحی خۆی وەکوو دیاری پێ دەبەخشێت و تێیدا ماڵاوایی لە ژیان دەکات، خۆکوشتنیشی لە وەرزی پایزدا بۆ ئەو ناکاتە مردن و لەناو چوونی جەستەی بەڵکوو گەڕانەوەیەکی ئەبەدیە وەکوو پاڵەوانێکی ماندووی عاشق کە بە دولبەرەکەی ناگات، دێت دواجار بۆ ناو لانکەی ئەو عاشقەی کە بۆی دەژیا و هەمیشە لەگەڵیدا دەدوا دەگەڕێتەوە.
ئەم وەرزە زەردهەڵگەڕاو مات و ساردە چ پەیوەندییەکی بە غەمگینی و بێزاریەکان و بیرکردنەوەکانی تەمەنییەوە هەبووە لە ژیاندا؟ هەڵوەرینی گەڵاکان و زەردی سرووشت لەلای ئەم شاعیرە پەیوەندی قووڵی بە بیرکردنەوەکانییەوە هەبووە، لە ناونیشانی ئەم وەرزەوە ئەم شاعیرە گەڕاوەتەوە بۆ لای ژیان و تەمەنی هەزاران مرۆڤ، گەڕاوەتەوە بۆ ستەم و بەدبەختی و چارەڕەشی ئەو ئینسانانەی کە دەسەڵات و هێزە شوومەکان تەمەنیانی وەراندوو و خستوونییەتییە ناو گەمەی مردنەوە، خنکاندی خۆر لە تەمومژا و گریانی شاعیرێک بۆ مەرگی خۆر دەبێت نیشاندانی چ وێنەیەکی ستەمکارانەبێت دژ بەئازادیی خوازان لەلای ئەم شاعیرە؟
ئای چ ڕۆژێکی شووم و غەمناکە
کە خۆر خنکاوە لە تەمومژا
شاعیرێ بە دیار تەرمی خۆرەوە
ئەگری و زستانی هاتووە بە گژا
لەم وێنە هۆنراوەیەوە بیری ئەم شاعیرە زۆرباش دەخوێنینەوە، بیرێک کە دەزانێت تەمومژ چ مانایەکی هەیە و خنکاندنی خۆر و گریانی شاعیرێکیش چ نیشاندانێکی ئازاراویانەیە، ئەم وێنە هۆنراوەیە خوێندنەوەی شاعیرە بۆ ڕۆژگارە تاریکەکەی خۆی و نیشاندانی ئەو هەزاران خۆرەیە کە دەکەنە ڕۆحی هەزاران ئینسان کە بەرچاویەوە ستەمکاران خنکاندوونیان.
پایز بۆ ئەم شاعیرە لەلایەک نیشاندانی ستەمە، لەلایەکی تریشەوە عاشقبوونە بە ماتی و زەردی جیهانێک کە بۆ ئەو داخزان و کەوتنی نەیارەکانییەتی، پایز لەلای ئەم شۆڕشێکە کە تەمەنی نەیارەکانی تێیدا بەرەو کۆتایی دەچێت، کەس بەقەدەر ئەم شاعیرە لە هۆنراوەەکانیدا پایزی بە مانای جۆراوجۆر بەکارنەهێناوە، پایزی کردووە بە وێنەی جۆراوجۆری پڕ لە مانا بۆ نەگەیشتن بە عەشق لە دونیایی خۆشەویستیدا، کردوویەتی بە هیوایەک بۆ داڕمانی ستەمکاران کە نیشتمانەکەیان وێرانکردووە، ئەم شاعیرە وەرزی پایزی کردووە بە کانگای بیرکردنەوەکانی خۆی، پایز بۆ ئەم شاعیرە گومان کردن لە وەرزەکانی تر بە دەیان وێنەی جۆراوجۆر، هۆگری بۆ یەک وەرز لەلای ئەم شاعیرە دەمانخاتە ناو گەلێک پرسیاری قووڵەوە بۆ تێڕامانەکانی و بۆ ئەدەبیاتی ئەو، ئاخر خۆ هۆنراوە بۆ حەمە بە تەنیا وشە نەبووە بۆ خستنەڕووی پایز و هیچی تر، وەکوو هەموو شاعیرەکانی تری ئێمە هۆنراوەیش بۆ ئەم شاعیرە دابڕاونەبووە لە سەرخستنی ئایدۆلۆژیایەک و کارکردن بۆی بەڵام بە جیاوازی جووڵانەوەیەکی تر لە ژیانیدا، هیچ ئەدیبێک نییە لە دونیادا بەبێ بیرکردنەوە و خستنەڕووی ئامانجێک پەنای بۆ ئەدەبیات بردبێت، هیچ گومانێک نییە هۆگری بۆ یەک وەرز لەلای ئەم شاعیرە گەڕانەوەیە بۆ خۆشەویستی یەک باوەڕ و یەک ڕێگا، گەڕانەوەی بۆ لای وەرزێکی زەردهەڵگەڕاو و عاشقبوونی بە کەوتنی گەڵاکان خۆی لە خۆیدا دەستپێکی ئەو باوەڕەیە کە بە هۆنراوە دەیویست بیرکردنەوەکانی خۆی بخاتە ڕوو بۆ ڕووداوەکانی دەوروبەری، ئەم شاعیرە ڕەخنەگرێکی جدی بوو بۆ گومان کردن لە بوونی مرۆڤ و جووڵانەوەکان و نەیارەکانی تر، هاتبوو پایزی کردبووە پانتاییەکی فراوان و ڕەخنەکانی لە وێنەی هەڵوەرینی گەڵاکان و بای ساردی و زەردبوون و هاتنی هەوردا دەخستە ڕوو، زیرەکانە لەناو دێڕەکانیدا گەمەی بە وشەکان دەکرد، بیری خۆی دەخستە ڕوو، بە شوێن بوونی مرۆڤ دەگەڕا، گومانی لە باوەڕ و ئەخلاق و تەمەنی مرۆڤ هەبووە، مرۆڤی بە پایزێکی زەردهەڵگەڕاو دەزانی و لای وانەبوو مرۆڤ بتوانێت لەژێر ناونیشانی هیچ ئایین و باوەڕێکدا بە خواستەکانی خۆی بگات چونکە ژیان خۆی لەلای ئەو سفرە نەک شتێکی تر، بە دیوەکەی تریشدا پایز بۆ ئەو کەوتنی ئەو باوەڕانەبوو کە هەمیشە ستەمکارانە خۆر لەناو تەمومژی خۆیان دەخنکێن، دەیزانی چۆن چۆنی ئەم وەرزە بکاتە نیشاندانی شوومێتی وەکوو نەیارەکانی نیشتمانی و دەیشیزانی کە چۆن چۆنی باوەڕی خۆی بۆ خوێنەرەکانی ڕابگەیەنێت، نیشاندانی تەمێکی سوور و گرتنە باوەشی دەشتەکان بەو ڕەنگە سوورە دەبێت چ خوێندنەوەیەک هەڵبگرێت بۆ باوەڕی ئەم شاعیرە؟
(تەمێکی سووری کاتی زەردەپەڕ
ئەو دەشتە چۆڵەی گرتۆتە باوەش
ڕێبوارێکی ناو کزەبا و زوقمم
گوێم کەیل بووە لە گڤەی باڕەش)
باشە ڕەنگی سوور و زوقم و ڕەشەباو ڕێبوارێک پێکەوە لەم وێنە هۆنراوەیەدا باوەڕی ئەم شاعیرەنیە بە باوەڕێک و جووڵانەوەیەک لە ڕۆژگاری خۆیدا؟ هەر ئەمە نیشانی دەدات کە ئەم شاعیرە لە خۆڕا گەمەی بە وشەکانی ناو دێڕی هۆنراوەەکانی نەکردووە.
ئارەزو و باوەڕیش کە لە ڕۆحی ئەم شاعیرەدا جێگەی گومان بووە و پێوەی تلاوەتەوە:
لەلام بووبوونە پۆلێ قەلەڕەش
گشت کلووە بەفری ئێوارە کۆچی
لە دنیایەکا پڕ لە چەتری ڕەش
من بەفر نەکەم بە چەتر بۆچی؟
شاعیر ناتوانێت سپێتی ڕۆحی خۆی بەڕەشی چەتەرەکان ببەخشێت، ژیان بۆ ئەو ئەو چەترە ڕەشەیە کە جوانی کولۆ بەفەرەکانی لەلا ون دەکات، دێت جەنگی ڕەشایی دەکات بەڵام تەمەنی ڕێگەی نادات کۆتایی ئەم چەترە ڕەشانە ببینێت، هەمیشە تەمەنی خۆی بە وەرزێکی زەردەهەڵگەڕاو زانیوە و ڕۆژەکانی تەمەنیشی بە گەڵاهەڵوەریوەکان وێنەکردووە، بۆ دەبێتە ئەوکەسەی دەیەوێت لەگەڵ ئەم وەرزەدا بژی و لێی دانەبڕێت؟ گەڕانەوە بۆ لای ئەو وەرزانەی دەبنە ناوێک بۆ تێڕامان لەلای بەشێک لە ئەدیبان دواجار دوزینەوەی ئەو جیهانەیە کە ئەوان دەتوانن تێیدا بنووسن، نووسین پێویستی بە دۆزینەوەی ئەو ڕەهەندانەیە کە دەبێت نووسەران لێوەی بتوانن بە ماناکانی دەق بگەن، ئەم شاعیرەش لەناو پایزدا خۆی لە زۆرشت دادەماڵێت و دەیکاتە هەوارێکی نوێ بۆ تێدا ژیان، لەژێر کاریگەریی ئەم وەرزەدا وشەکانی دەخاتە ڕوو بۆ ئەو مەبەستانەی کە خۆی پێوە سەرقاڵە. ئەمە بۆ ژەنڕاڵی پایز وەکوو شاعیر گەیشتنە بە ڕۆحی وەزێک کە لە خۆی دەچێت، کە لە تەمەنی ئازاراوی دەچێت، پایز کەوتنی جوانی وەرزەکانی ترە کە ئەم شاعیرە هیچ بایەخیان پێنادات و هۆگری ڕەنگزەردییە نەک ڕەنگەکانی تر، کەوتنێک کە تێیدا هەم خۆی دادەخزێتە ناو کەلێنەکانی ونبوونەوە، هەم سرووشت نائومێدی دەبەخشێت، بەڵام ئەم نائومێدیە بۆ ئەم گرنگی خۆی هەیە کە تێیدا بە شوێن خۆی و شتە ونبووەکانی تردا دەگەڕێت و دەیەوێت لە نائومێدی پایزەوە بۆ خۆ دۆزینەوەیەکی گەورەتر بگەڕێتەوە، پایز بۆ ئەم شاعیرە دەبێتە هەوارگەی حوزن و داماڵینی بەهای شتەکان، لەم وەرزەدا مانایەک لەلای ئەم شاعیرە بە سرووشت دەدرێت کە خۆی لە هەڵدێرانی ئەو خەونانەدا دەبینێتەوە کە ئینسانەکان دەیانەوێت هەمیشە جوانی ببین یان هەر بەجوانی بمێننەوە، شاعیر دێت کۆتای هەموو جوانییەکان دەبەخشێت بە زەردبوونێک کە دەکاتە گومان و خاڵی سفر، حەمەعومەریش ئەمە لە تەمەنی خۆیدا وەکوو پایز بۆ کەوتنی شتەکان دەدۆزێتەوە، دەزانێت خەون و ئومێدەکانی ئەو لە جیهانێکی ناشیرین و گولبوودا هەر بەرەو کەوتن دەچێت، ڕۆحی خۆی وەکوو پایزێکی پڕە لە حوزن و کەوتن وێنا دەکات، دەزانێت ئەو وەکوو مرۆڤێک ناتوانێت بە ئەو جوانیە بگات و تێیدا بژی، بۆیە دەرگای ڕۆح و تەمەنی خۆی بۆ وەرزی پایز دەکاتەوە و دەیکاتە خەڵوەتگای تەمەنی، ئەو نایەوێت خۆی بخەڵەتێنێت بە شوێن وەهمێکی نەزانراودا ڕابکات کە پێی دەڵێن ئومێد و ئارامی، بۆیە دێت وەکوو پایز شپرزە و ناومێدانە هۆنراوە بۆ تەمەنی داکەوتووی خۆی کە پڕە لە تاریکی دەنووسێت، کە خۆیشی لەم وەرزەدا دەکوژێت دەیەوێت لێرەوە بە خوێنەران بڵێت منیش وەکوو گەڵاکانی پایز دەکەوم و دەبمە تەمەنی کەسێک کە تێیدا پڕە لە وەرینی خەون و جوانییەکانم، ئیتر وەکوو دۆستێکی ئازیزی پایز بەبێ هیچ گومانێک ئارامگایەک لە دڵی پایزدا لەو پەڕی جوانی تەمەنیدا بۆ خۆی دیاری دەکات و گەڵای وەریووی ژیانی بۆ هەمیشە تێدا ڕادەخات.[1]