پێنج بنەماکەی عەبدوڵڵا ئوجەلانعەبدوڵڵا ئوجەلان بۆ پەیماننامەیەکی نوێی لۆزانلۆزان چییە؟
نووسینی: کەمال چۆمانیکەمال چۆمانی
هەمیشە ڕێبەر ئوجەلان بۆ چارەسەریی پرسی کوردان و هەروەها بۆ دانانی ئەلتەرناتیڤ بۆ گەیشتن بە کوردستانێکی ئازاد، نەخشەڕێگای لۆژیکی بیرۆکەیەکی خسووەتە ڕوو، پایەی سەرەکی ئەو نەخشەڕێگایە یەکێتی کوردانە لە هەرچوارپارچەی کوردستان.
ئوجەلان لە 2009 لە دیداری لەگەڵ پارێزەرەکانیدا، داوای پەیماننامەیەکی نوێی لۆزانی کرد لەنێوان کوردان لەنێو خۆیاندا بە ناوی پەیماننامەی لۆزانی کۆمەڵایەتی. ئوجەلان دەیەوێت کورد لەنێو خۆیاندا بێئەوەی دەستکاری هیچ سنوورێکی ئەو چوار وڵاتە بکرێ کە کوردی تێدا نیشتەجێیە، پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتیی لەسەر چەند بنەمایەک گرێبدەن تا دونیابینییەکی دیموکراتیک بۆ ژیان و سیاسەت لەو چوار وڵاتەدا پێش بخات. ئوجەلان پێی وایە ئەگەر کورد بتوانێت ئەو پەیماننامەیە لەنێوان خۆیاندا ببەستن، دەتوانن کاریگەرییەکی کولتووریی، سیاسیی، ئابووری، و کۆمەڵایەتیی گەورە لە هەر چوار وڵات درووستبکەن.
ئوجەلان لەبارەی پەیماننامەی لۆزان وتی: لە تێڕوانینی کوردانەوە، لۆزان تەواونەکراوە. هەروەها چارتەر (میساق) ی میللیش تەواونەکراوە. ئەمڕۆ، کوردان دەیانەوێت ئەو پەیماننامەیە تەواوبکەن بە بەکارهێنانی ڕێگا و چارەسەریی دیموکراسییانە. سیستەمێکی کۆنفیدراڵی دیموکراتیک پێویستە لەنێوان گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دابمەزرێت. من دژی کۆمارەکان نیم، بەڵام ئەو کۆمارانەی ئێستا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەن، پێویستە دیموکراتیک بکرێن.
ئوجەلان پارادایمی دیموکراتیک کۆنفیدراڵیزمی وا پێشخستوە کە کورد پێویست ناکات سنوورەکانی دەوڵەتانی ئێراق و ئێران و تورکیا و سووریا بگۆڕێ بۆ ئەوەی بوون و قەبارەی سیاسی و دەستوورییەکەی ببینرێ، بەڵکوو بە دیموکراتیزەکردنی ئەو وڵاتانە کورد لەناو یەکەیەکی دیموکراتیکدا دەتوانێت سیاسەتی خۆجێیی خۆی پێش بخات و لەناو خۆشیاندا پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتییان هەبێ.
بە بڕوای من ئوجەلان لەبارەی دەستکارینەکردنی سنوورەکان و پرسی پارادایمی نوێی کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک لەجێی دەوڵەت-نەتەوە، زۆر دورمەودا بیردەکاتەوە، هەروەها ئەو تێڕوانینە کلاسیکییەی تێپەڕاندوە کە مافی چارەنووس تەنیا بە دامەزراندنی دەوڵەت درووستدەبێت. کورد دەتوانێت مافی چارەنووسی خۆی دیاریبکات لەناو چوارچێوەی ئەو دەوڵەتانەی تێیاندا دەژیێ بێ ئەوەی هانا بۆ سەربەخۆیی ببات. کوردی ئێراق گرنگ نییە دەوڵەتی سەربەخۆیان هەبێت یا نا، بۆ نموونە، بەڵکوو بە دیموکراتیزەکردنی ئێراق، کورد پێگەیەکی باشتری دەبێت. ژیانی پارێزراوتر دەبێت.و ئابوورییەکەشی بەهێزتردەبێت. ئەمە بۆ کوردانی سووریا و تورکیا و ئێرانیش هەر ڕاستە. ئەزموونی باشووری کوردستانیش نیشانیدا کە دەکرا کورد نەک هەر خۆی هەرێمەکەی بەهێز بکات، بەڵکوو ڕەنگڕێژی سیاسەتی دەوڵەتەکەش بکات. بە دیموکراتیزەکردنی ئەو چوار دەوڵەتەی کوردی تێدا لەسەر خاکی خۆی نیشتەجێیە، بە بەجێگەیاندنی ئەو پێنج بنەمایەی ئوجەلان بۆ پەیماننامەیەکی نوێی لۆزانی دیاریکردووە، ئەو دابەشبوونەی کورد بۆ چوار پارچە دەبێتە هێز بۆ کوردان نەک لاوازی.
ئوجەلان پێنج بنەمایەی دیاریکردن بۆ ئەوەی ئەو پەیماننامەیە لەسەری دابمەزرێ:
1-بنەمای شەڕ و ئاشتی. شەڕ چییە و ئاشتی چییە، واتا کورد لەگەڵ کێدا لە شەڕە و لەگەڵ کێدا پێویستە ئاشتی بکا. هەروەها بەو مانایەی کورد لەنێوان خۆیاندا شەڕ بەجێدەهێڵن و ئاشتی لە پەیوەندیی خۆیاندا بە بنەما دەگرن.
2-بنەمای یەکێتی: ئوجەلان جەخت لە یەکێتیی کورد دەکاتەوە، دەشڵێت ئەو یەکێتییە بۆ ئەوە نییە ببێتە هەڕەشە لەسەر سنوورەکانی ئەو چوار وڵاتەی کوردی تێدا دەژیێ. ئەو یەکێتییە بۆ ئەوەش هەر پارچەیە و لە ڕێی خۆیەوە لەگەڵ هەر یەک لەو چوار وڵاتانە بەجیا پرسی خۆی چارەسەر دەکات. لەپاڵ ئەو چارەسەرییانەدا، کورد لەنێوان خۆیاندا پەیوەندییەکانیان و یەکێتییەکەیان بەهێز دەکەن، پەیوەندییە کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و کولتوورییەکانیان گەشەپێدەدەن. ئەو یەکێتییە لەسەر بنەمای کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک دەبێت.
3-بنەمای دیموکراسی: بنەمای دیموکراسی بەوە جێبەجێ دەبێت. کە دەوڵەتانی داگیرکەر کۆی ئەو مادە دەستووری و یاساییە لاببەن کە دژن بە مافەکانی گەلی کورد لە هەر چوار پارچەیەک، وەک ئەوەی لە ئێراقدا لە 2005 لە دەستووری هەمیشەیی ئێراق ڕویدا. دیموکراسی لای ئوجەلان خاڵێکی جەوهەرییە چونکە بێ هەبوونی دیموکراسیی نە کورد دەتوانێت لە ناوچەکەدا بەشداریی هەبێت نە دەوڵەتانی دیکەش دەتوانن پێشبکەون و لەو سیاسەتی جینۆساید و سڕینەوە دەربازیان ببێ، کە نەک هەر بۆ کورد بووەتە نەهامەتی، بۆ خودی ئەو نەتەوانەی ناوچەکەش بووەتە نەهامەتی. دۆخی ناهەمواری سیاسی و ئابووری ئێران و تورکیا و سووریا ڕاستە قوڕسییەکەی بۆ کورد زیاترە، بەڵام بۆ تورک و فارس و عەرەبیش کەم نییە.
4-بنەمای مافە کولتوورییەکان: نوێکردنەوە و ناساندنی کولتووری کورد.
5-بنەمای سیاسەتی دیموکراتیک: کە پرسی سیاسەتی دیموکراتیک، کۆمەڵایەتی، پەروەردەیی، و ئابووری گفتوگۆیدان بکرێت. سنوورەکانی ئەو جۆرە سیاسەتە دیاری بکرێ و کورد ببێتە خاوەنی پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتی بۆ ئەوەی هێڵە گشتییەکانی ژیانی کوردی دیاریبکرێن و بگونجێندرێن لەگەڵ پێشکەوتنەکانی ئەوڕۆ و لەگەڵ ڕۆح و کولتووری کوردی ناتەبا نەبن.
بۆ ئەوە ئوجەلان پێشنیازی کرد سێ کۆنفرەنس ببەسترێن؛ یەکیان لە هەولێر، ئەوی تر لە ئامەد، و هەروەها وەک ئاکتێکی سیمبۆلیک، ئەگەر بکرێ، کۆنفرەنسێکیش لە لۆزان ببەسترێ چونکە لە لۆزان دانی نا بە سەربەخۆیی تورکیا و پەیماننامەی سیڤەری هەڵوەشاندەوە کە پەیمان بە کورد درابوو مافەکانیان دان پێدا بنرێ. لە پەیماننامەی لۆزاندا ڕاستە باسی پاراستنی مافی پێکهاتە ئایینی و ئێسنیکییەکان دەکات، بەڵام تورکیا لەوێدا ئەوەی زیاد کرد تەنیا ئەو پێکهاتانەی کە موسڵمان نین، بەمە پرسی کورد لە پرسێکی ناودەوڵەتییەوە بوو بە پرسێکی ناوخۆیی تورکیا. ئوجەلان هەر لەو دیدارەدا داوایکرد کوردیش ببێتە خاوەنی میساقی میللی خۆی بە ئاماژەدان بە شەش بەندەکەی میساقی میللی تورکیی.
ئوجەلان دەربارەی ئەو کۆنفرانسانەی دەبەسترێن، پێشنیازیکرد: لە کۆنگرەی ئەو پەیماننامەیە کۆمەڵایەتییە نەتەوەییەدا، کوردان دەتوانن گفتوگۆی مەرجەکانی بەدیهێنانی ئەو پێنج بنەمایە بکەن. ئێمە تەنیا لە بەدیهێنانی ئەو پێنج بنەمایەدا دەتوانین ئاشتی و دیموکراسیمان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەبێ. وەک پێشتر وتم، ئەو کۆنگرەیە دەکرێت لە هەولێرهەولێر ، ئامەدئامەد ، و لۆزان ببەسترێت. شوێنەکە گرنگ نییە. ئەوەی گرنگە ناوەرۆکی ئەو پێنج بنەمایە گفتوگۆیدان لەبارەوە بکرێت.
هەروەها ئوجەلان وتی: پێشتر باسم لە پێداچونەوە بە پەیماننامەی لۆزان کردووە. دەمەوێت سەرنجێکی مێژویی بخەمە سەر بەشداریی کوردان لەو کاتدا. لە پڕۆسەی لۆزاندا، کوردان هاوتا لەگەڵ کۆماری نوێی تورکیا یەکێتییان گرێدا. ئەمڕۆ کوردان پێویستییانە نیوەکەی تری لۆزان تەواو بکەن بە پێداچونەوە بەو پەیماننامەیەدا. ئەوەش تەنیا بەوە بەدەستدێت کە ماف و ئازادییەکانی کورد بناسرێن و وجودی یاسای و دەستووریی کورد دانی پێدابنرێ. پێویستیشە کوردان لەسەر ئەوە کار بکەن.
بەستنی کۆنفرەنسێک لە لۆزان لەلایەن کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانەوە، لە خۆیدا کارێکی ناگرنگ نییە وەک هەندێک هاوڕێ ڕەخنەی دەگرن، وا باشترە خودی ڕەخنەکان لە ناوەرۆکی کۆنفرەنسەکە بێ. ئێستا کێشەکانی کورد و کوردستان و ئەو وڵاتانەی کوردیان تێدا دەژیێ، جیاوازترن لە کێشەکان لە 100 لەمەوبەر. بۆ نموونە ناکرێت کۆنفرەنسێک ببەسترێت باسی پرسی گۆڕانی ئاووهەوای تێدا نەکرێ کە وا خەریکە هەڕەشەکانی ڕۆژبەڕۆژ لەسەر خاکی کوردستان زیاتر دەردەکەون. هەروەها کۆنفرەنسەکان لە خۆیاندا ئەرکێکی نەتەوەیی جێبەجێدەکەن، بەڵام دەبێت.نەوەی نوێی کورد دەنگی هەبێت چونکە خەیاڵەکانیان و دونیابینییەکانیان جیاوازترن. ناکرێت کورد لە ئەمڕۆدا کۆنفرەنسێک ببەستێت بۆ نموونە باسی ئەو گۆڕانکارییە تەکنەلۆژییە گەورانە نەکات کە دونیا بە ئەندازەیەک وەردەچەرخێنن کە کۆی ژیان دەگۆڕێ، بە نموونە ئەو گۆڕانکارییانەی ژیریی دەستکرد لەگەڵ خۆی هێناون، و دەیان پرسی تر. چیتر ناکرێت کورد وەک گەلێکی قوربانی و چەوساوە تەماشابکرێ، دەبێت.بزووتنەوەی ئازادیخوازیی سیاسیی و شۆڕشگێڕیی کورد، بۆ خەیاڵ و ژیانی نەوەی نوێ، بۆ دونیای هاوچەرخ، وەڵامێکی هەبێت ئەگەرنا نەوەی نوێی کورد لەناو بۆتەکەی نیۆلیبڕاڵیزمی نوێ و گۆڕانکارییە خێراکانی دونیا، کە وا دەکەن ئینسان لە خۆی نامۆ و بێ هیوا و سەرگەردان بێ، ون ببێ.
[1]