بەرهەمی هەنجیر لە باشووری کوردستان
هانی موڕتەزا

هەنجیر یەکێکە لەو میوە شیرین و بەتامانەی کە لە وەرزی هاویندا پێدەگات و بەرهەمدێت. لە هەرێمی کوردستان بەرووبومی میوە و بەتایبەتیش هەنجیر لە کاتی پێگەیشتنی دەخرێتە بازاڕەکانەوە. بڕی بەرهەمی هەنجیری کوردستان نزیک بووەتەوە لە ئاستی خۆبژێوی، بە جۆرێک ئەو هەنجیرەی لە چەند ساڵی ڕابردوو لە هەرێمی کوردستان بەکاربراوە زیاتر لە 91%ی بەرهەمی خۆماڵی بووە.
بە پێی ئەو داتا گومرگیانەی لە هەرێمی کوردستان پشتیان پێ بەستراوە، لە چەند ساڵی ڕابردوودا 40 هەزار و 334 تۆن هەنجیر لە کوردستان بەکارهێنراوە کە 36 هەزار و 521 تۆنی بەرهەمی خۆماڵیی کوردستان بووە.
بەم پێیەش بە بەراورد بە میوەکانی دیکە لە هەرێمی کوردستان، کەمترین ڕێژی هەنجیر بۆ ناو هەرێمی کوردستان هاوردە کراوە و پشت بە ساخکردنەوەی بەرووبومی ناوخۆ بەستراوە.
هەنجیر یەکێکە لەو میوە گرنگانەی بۆ تەندرووستیی مرۆڤیش خاسییەتێکی گرنگی هەیە. سەرچاوەیەکی خۆراکیی پڕ لە چەندین جۆر ڤیتامینی بەسوود بۆ تەندرووستیی مرۆڤە و یارمەتیدەرێکی باشی کۆنتڕۆڵکردنی کێشی جەستەیە و ڕێگری لە بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن دەکات.

جۆرەکانی هەنجیر لە هەرێمی کوردستان
ئەم هەنجیرانە بەناوبانگترین جۆرەکانی هەنجیرن لە هەرێمی کوردستان: زەردە، ئاکرێئاکرێی، ئەزمیری، کونجی دۆشاوی، میرانی، شینکە، شۆشی، ڕەیحانی، بەڕۆنە، تەوسکەی کێوی، یەحیا بەگی، شاکری، پایزە، بەگی، تەقتەقتەقتەق، بێناتی، بجیلبجیل ، هەڵشۆهەڵشۆ و مەرگە.
لە سەرجەم پارێزگا و شارۆچکەکانی هەرێمی کوردستان هەنجیر نەک تەنیا وەک میوەیەک دەخورێت و خواستی لەسەرە، بەڵکوو بە شێوازی دیکەش هەنجیر ئامادە دەکرێت و دەخورێت وەک: هەنجیری وشک کراو، مرەبای هەنجیر، زۆرجاریش لەگەڵ چەرەس هەنجیر بەکاردێت. لە وەرزی پێگەیشتنیدا ڕۆژانە زیاتر لە 3000 سندوق هەنجیر لە پارێزگای هەولێرهەولێر دەفرۆشرێت.
بەپێی ئاماری وەزارەتی کشتوکاڵ لە ساڵی 2019 زۆرترین بڕی بەرهەمی هەنجیر لە پارێزگای سلێمانیسلێمانی تۆمارکراوە، کە 8 هەزار و 80 تۆن بووە. لە چوار ساڵی ڕابردووش ئەم پارێزگایە کەمترین هەنجیری هاوردە کردووە.
لە شارەکانی هەرێمی کوردستان بە تایبەت لە سلێمانی و کەرکووککەرکووک لە وەرزی هاویندا، هەنجیری خاڵۆبازیانی زۆرترین خواستی لەسەرە ئەوەش بەهۆی شیرینی و زەردیی ڕەنگەکەیەوە.
هەنجیری ئەم گوندە بۆ سەرجەم شارەکانی هەرێم و ئێراق هەناردە دەکرێت. ئەوەی هەنجیری خاڵۆبازیانی لە هەنجیری ئاسایی جیادەکاتەوە گەورەییی قەبارەی هەنجیرەکەیە. هەروەها شیرینی و زەردییەکی تۆخی هەنجیرکەیە، بە پیت بوونی خاکی گوندەکەش هۆکارە بۆ باشیی بەرهەمی هەنجیری خاڵۆبازیانی. ساڵانە زۆرترین ڕێژەی فرۆشتنی هەنجیر لەم گوندە تۆمار دەکرێت.
ساڵی 2022 لە شارەدێی تەقتەقیش بە ئامادەبوونی ژمارەیەک لە جووتیار و خاوەن باخەکان، فیستیڤاڵی هەنجیر بەڕێوەچوو.
مەبەست لەم فیستیڤاڵە ئاشنا کردنی هەنجیری شارەدێی تەقتەقە بە ناوچەکانی تری کوردستان. بەرهەمی هەنجیر لەم ناوچەیەدا لە ڕووی جۆر و بڕیشەوە کواڵیتیییەکی بەرزی هەیە و لە زۆربەی بازاڕەکانی دەوروبەریدا خواستێکی زۆری لەسەرە. ئەمساڵیش 2023 فیستیڤاڵی هەنجیر لە شارەدێی تەقتەقی سەر بە پارێزگای هەولێر ڕێکخرا.

هەنجیری ئاکرێ لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان ناوبانگێکی زۆری هەیە. بەپێی داتاکان، لەو شارۆچکەیەدا زیاتر لە 6 هەزار داری هەنجیر هەیە و بەرهەمی ساڵانەیان دەگاتە نزیکەی 800 تۆن. بەهۆی زیادبوونی ڕووبەری باخەکانیش بەردەوام بەرهەمی ئەم شارۆچکەیە لە زیادبووندایە و بۆ زۆربەی ناوچە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان ڕەوانە دەکرێت و تەنانەت کەسانی بیانییش هەنجیری ئاکرێ لەگەڵ خۆیان دەبەنەوە. لە دەڤەری ئاکرێ زیاتر لە پێنج جۆر ھەنجیری ھەیە، لەگەڵ ئەوەشدا باخەوانانی ئاکرێ ساڵانە دەیان تۆن ھەنجیر وشک دەکەنەوە بۆ ئەوەی ھاووڵاتییان لە شەوچەرەی وەرزی زستاناندا سفرەکانیانی پێ بڕازێننەوە.

هەنجیری دەڤەری پشدەر، لە تەواوی شارەکانی کوردستان خواستی لەسەرە و جیاوازە لە هەنجیری ناوچەکانی دیکەی کوردستان. بەگوێرەی ئامارەکانیش، ساڵانە زیاتر لە 500 تۆن هەنجیر لەم ناوچەیەدا و بەتایبەتیش لە گوندی هەڵشۆ بەرهەم دەهێنرێت. هەنجیری سنووری پشدەر لە کۆتاییەکانی مانگی حەوتەوە وردەوردە پێ دەگات، تاوەکوو سەرەتای مانگی 9 دەمێنێت.[1]