ڕووداوی پشتئاشان
01-05-188301-05-1883
شەڕی پشتئاشان یان کارەساتی پشتئاشان، یەکێکە لە ڕووداوە خوێناوییەکانی زنجیرەی شەڕی براکوژی مێژووی کورد، شەڕەکە لەلایەن حیزبی شیوعی بە کۆکوژیی شیوعییەکان لەلایەن یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیەکێتیی نیشتمانیی کوردستانەوە ناوزەند کراوە کە تێیدا زیاتر لە 60 پێشمەرگەی شیوعی لەلایەن یەکێتییەوە بە سەرکردایەتی نەوشیروان مستەفانەوشیروان مستەفا دەکوژرێن.

پشتئاشان
پشتئاشان گوندێکە لە ناوچەیەکی شاخاوییە و بە زنجیرە چیاکانی قەندیلقەندیلەوە نووساوە و بارەگای سەرەکی مەکتەبی سیاسی حیزبی شیوعی و مەکتەب عەسکەری حیزبەکەی تێدابووە. پشتئاشان یەکێکە لە گوندە دێرینەکانی کوردستان و بەهۆی ئەوەی ناوچەیەکی سنوورییە و دوایەمین گوندە کە بە سنووری ئێرانەوە لکاوە، بۆیە بەپێی ئەو سیاسەتەی کە ڕژێمی سەدام بەرانبەر گوند و ناوچە سنوورییەکان ئەنجامی دەدا، ئەم گوندە لە ساڵی 1975 وێرانکرا و دانیشتووانەکەی کەوتنە بەر شاڵاوی ڕاگواستن و بەرەو ئۆردوگا زۆرەملێکانی ژاراوە و دەوروبەری ڕاگوێزران، ئەمە جگە لەوەی ماڵ و خانوو و تەواوی زەویە کشتوکاڵییەکانیان لەگەڵ زەویدا وێرانکرا و گەڕانەوە و زیندووکردنەوەی ئەو زەوییە کشتوکاڵیانەشیان لێ قەدەغەکرا. تا کۆتاییەکانی ساڵانی حەفتا و سەرەتاکانی ساڵی هەشتا پشتئاشان وەک ناوچەیەکی چۆڵ مایەوە و هیچ کەس و لایەنێک لێی نیشتەجێ نەبوون، تا ئەوەی لە ساڵی 1982 حیزبی شیوعی لە نۆکانەوە بەرەو پشتئاشان بەڕێکەوتن و بە بڕیارێک ناوچەکەیان کردە بارەگای سەرەکی خۆیان، قادر ڕەشیدقادر ڕەشید کە ‌ئەو دەمە بەرپرسێکی باڵای ئەو حیزبە بووە، لەبارەی هەڵبژاردنی پشتئاشان وەک ناوچەی سەرکردایەتی حیزبی شیوعی دەڵێت: تا ساڵی 1982 هیچ حیزب و لایەنێک خۆی نەدابوو لە ‌قەرەی ئەم ناوچەیە و بیکەن بە بارەگا و بنکەی دەزگا سیاسی و سەربازی و ڕاگەیاندنەکانی خۆیان.

جەوقەد
لە کۆتایی ساڵی 1979 بناغەی (بەرەی جەوقەد) دامەزرا و لە12-11-198012-11-1980 لە ڕادیۆی دیمەشق هەواڵی دامەزراندنی بڵاوبوویەوە، جەوقەد پێکهاتبوو لە کۆمەڵێک بەرەی کوردی بە سەرۆکایەتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە دوای ململانێیان لەگەڵ پارتی دیموکراتی کوردستانپارتی دیموکراتی کوردستان، بەرەی جەوقەد کوورتکراوەی (بەرەی نیشتمانیی نەتەوەیی دیموکراسی ئێراق) بوو، ئامانجی ڕووخاندنی دەسەڵاتی بەعسبەعسی ئێراق بوو، بەرەکە لە هەریەک لە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و حیزبی سۆسیالیست دیموکراتی کوردستان و هەرێمی سەرکردایەتی حیزبی بەعس و حیزبی شیوعی ئێراق پێکهاتبوو، ئەم بەرەیەش زیاتر دەستی سووریای لە پشتەوەبوو کە دەیویست حکوومەتی بەعسی ئێراق بڕوخێنێت، دواتریش لە 1980 (بەرەی جود) درووستبوو کە لە پارتی دیموکراتی کوردستان و بەشێکی حسکحسک و پاسۆک پێکهاتبوو، بە مەبەستی ڕاگرتنی هاوسەنگی، حیزبی شیوعی بەشداری لە هەردوو بەرەکەدا کردبوو، بەرەی جەوقەد و جود.

داگیرکردنی مەڵبەندی یەکێتی
لە شەوی 28 لەسەر 29ی04-1983 هێزەکانی بەرەی جود، هێرشیان کردە سەر بارەگای یەکێتی لە هەولێرهەولێر لە گوندی بالیسانبالیسان، بەهۆی ئەوەی پارتی و حسک نەیانویستووە یەکێتی بنکەی لە بالیسان هەبێت، حیزبی شیوعیش کە ئەوکات لەگەڵ هەردوو بەرە ڕێککەوتنی هەیە بەشداردەبێت لە هێرشەکەدا.

شەڕی پشتئاشان
لە بەرەبەیانی 01-05-198301-05-1983 هێزێکی زۆری یەکێتی بە سەرۆکایەتی نەوشیروان مستەفا ئەمین دەگەنە پشتئاشان و لە ئێوارەدا یەکێتی بارەگاکە داگیر دەکات و 68 ئەندامی حیزبی شیوعی و 12 پێشمەرگەی حیزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان دەکوژن، قادر ڕەشید لە پەرتووکەکەیدا “پشتئاشان لەنێوان ئازار و بێدەنگیدا” نووسیویەتی: “نەوشیروانییەکان پەنجەی کچێکیان بەناوی “ئەحلام” بڕیوە بۆ ئەوەی ئەڵقەکەی لێ ببەن، تەرمی پێشمەرگەیەک بە ناوی عەلی حسێن لەژێر خاک دەردێنن بۆ گەڕان بە دوای چەکەکەیدا و تەرمەکەشی لە ڕۆخی ڕووبارەکە بەجێدەهێڵن، کەسێک بە ناوی ئەبوو مەکسیم کە خاوەنی 7 منداڵ دەبێت بەبێ ئەوەی دەست بکاتەوە دەدرێتە بەر ڕێژنەی گوللە و دەکوژرێت، ئەو دیلانەی پارەیان پێبووە ڕووت دەکرانەوە و دەکوژران.

چەندین گێڕانەوەی دیکە هەن کە بەڵگەکانیان تەنیا باسکردنە لەلایەن سەرکردە و پێشمەرگەکانی ئەوکات، بەڵام هیچ بەڵگەیەکی وێنەیی یان تۆماری ڤیدیۆییان نییە و تەنیا گێڕانەوەی ناو پەرتووکەکان باس کراونەتەوە لێرەدا.
وەک ئەوەی فازیل کەریم ئەحمەد لە چیرۆکی ئەمڕۆ زەماوەند دەگێڕین، دەڵێت: نەوشیروان خۆی دیلەکانی دەکوشت و لە دوای کوشتنیان هەواڵی سەرکەوتنەکەی بە سەرکردایەتی یەکێتی ڕاگەیاند و دەیوت پێشمەرگەکانمان فاسۆلیاکەی ئەوان دەخۆن.

سەید کاکە دەڵێت: یەکێتی لەگەڵ حکومەت ڕێککەوتبوو، ڕۆژی پێشتر حکومەت 500 تۆپی لێ داین، کە یەکێتی هێرشیان کرد شکان، ئێوارە بوو و من لەبەردەمیان بووم، فیشەکمان نەما، ناردم فیشەک بێت، وتیان فیشەک نییە، کە فیشەک نەبێت سبەی هێرش بکات چی دەکەیت؟ وتم پاشەکشە بکەن، بە شیوعییەکانیشم وت لێرە ئاوا دەبین دەچینە قەندیل، هەمووتان پاشەکشە بکەن. بەوانەی خۆشمان گوت، کە فیشەکتان نییە بۆ دەخەون، بڕۆنە قەندیل. لەوێ بەڕێم کردن، کەمێک غافڵام، سبەی لەگەڵ ڕۆژهەڵات هێرشیان کرد و تەقەمان لێ کردن، نەیانتوانی سەرکەون، تا ئێوارە سەبرسەبرە ڕۆیشتن، شکانەکەمان بەو جۆرە نەبوو. بەڵام شیوعییەکان بۆ قەندیل نەهاتن، هێندە خۆیان پێ گرنگ (موهیم) بوو، خۆیان پێ قوتار نەکرا، ڕادەست بەوان بوونەوە، نەوشیروانیش هەمووی کوشتن کە 75 کەس بوون، شەڕی باشیشیان نەکرد، نەوشیروان پێی دەوتن ئێمە هاتووینەتە سەر (حسک) ئێوە شەڕ مەکەن، فێڵیان لێ کردن و شەڕیان بەجدی نەکرد، خۆ گەر شەڕی جدییان بکردبایە و فیشەکیان بدابایە ئێمە، هەرگیز بە ئێمە نەدەوەستان، بەو جۆرە ئەنجامەکەیان بەو جۆرە بوو، ئێمەش 4-5 کەسمان شەهید بوون.

یەکێک لەو پێشمەرگانەی کارەساتیی پشتئاشان ڕزگاری بووە ناوی سەربازە، لەو سەنگەرە بووە، کە لە 25 پێشمەرگە تەنیا 5 پێشمەرگە ڕزگاریان بووە، ئەوانی تر کوژراون، بەم شێوەیە ڕووداوەکە دەگێڕێتەوە: ڕۆژی 01-05-1983 واتا: 1ی ئایار، نەوشیروان مستەفا نامەیەکی بۆ بارەگای ئێمە نارد، هاوڕێ قادر نامەکەی بۆ خوێندینەوە، کە ناوەرۆکی نامەکەی دەڵێت: هاوڕێیانی حیزبی شیوعی مەترسیتان نەبێت، ئێمە پابەندی ڕێکەوتننامەی نێوانمانین، ئەو هێزەشمان بۆ سەرکردایەتی سۆسیالیست کۆکردووەتەوە، بەلای ئێوەدا ڕەت دەبین، تکایە ڕێگامان لێ مەگرن، بۆ گرتنی سەرکردایەتی سۆسیالیست. لەگەڵ خوێندنەوەی نامەکە هاوڕێ مام ڕەسو، گومانی هەبوو ئەو نامەیە بۆ خافڵاندنی ئێمە بێت. وتی: دەڕۆم بۆ مەکتەبی سیاسی ئاگاداریان دەکەم، من لەگەڵیدا ڕۆیشتم کە گەیشتینە مەکتەبی سیاسی ئەبوو عامیل، بەرپرسی مەکتەبی سەربازی حزب لەوێ بوو، مام ڕەسو هەموو ئەو مەترسییانە و نامەکەی نەوشیروان و ئەو هێزە زۆرەی یەکێتی کە دەوروبەری ئێمەیان گرتووە و قەناعەتی خۆشی بۆ ئەبوو عامیل ڕوون کردەوە. وتی: یەکێتی لێماندەدات با ئاگاداربین، بەڵام ئەبوو عامیل بەرپرسی سەربازی حزبی شیوعی بە دووری زانی شەڕ لەنێوان ئێمە و یەکێتی ڕووبدات، وتی ئێمە ڕێکەوتنمان لە 26-04-198326-04-1983 واژۆ کردووە، ئەو هێزانەش بەعس و جاشەکان بۆ سەر هێزی پێشمەرگە هاتوون مەترسییەکە بۆ هەموو حزبەکانە، بێگومان مام ڕەسو زۆر هەوڵیدا قەناعەت بە حزب بکات، بەڵام بێ کەڵک بوو، مام ڕەسو بەدڵگرانییەوە بەپەلە گەڕایەوە بۆ ساوێن کە گەیشتینەوە کاتژمێر 10 بوو، هاوڕێیانی کۆکردەوە کە 25 هاوڕێ بووین، دانیشتین مام ڕەسو بەپێوە وەستابوو قەناسێکی لە شاندا بوو قسەی بۆ دەکردین لەسەر ئاڵۆزی ناوچەکە و ڕووبەڕووبوونەوە لە کاتی شەڕدا لەم قسانەدابووین گوللەیەکی قەناس لە سەری مام ڕەسوی دا بەخێرایی هاوڕێ هەندرێن پەلاماری دا نەکەوێتە خوارەوە، ئیتر لەهەر چوارلاوە ئاربیجی و بیکەیسی دەستی پێ کرد، شەڕێکی دەستەویەخە ڕووی دا، تا توانیمان شەڕمان کرد و دواتر بەجیا جیا بەهۆی شارەزاییمان لە ناوچەکەدا خۆمان گەیاندە ئاشقوڵکە، بەڵام جگە لە هاوڕێ قادر بەبرینداری بەدیل گیرا و دواتر شەهیدیان کرد، بەداخەوە لەو سەنگەرەی ئێمە 20 هاوڕێمان لێ شەهید بوو، کە دوویان برابوون شەهید قادر و شەهید عەبدوڵڵا. هەروەها دەڵێت نازانم ئەو هەموو توڕەییەی یەکێتی بەرانبەر بەحزبی شیوعی چی بوو! چونکە لەم شەڕەدا کەسیان نەدەپاراست، تەنانەت دیلەکانیشیان کوشتن! نەوشیروان مستەفا 75 کەسی لێ کوشتن.

وتەی جاسم حەلفی
لە ڕوونکردنەوەیەکدا لە ساڵی 2021، جاسم حەلفی سەرکردە و فەرماندەی دێرین لە حزبی شیوعی ئێراقیحزبی شیوعی ئێراقی، جەخت لەوە دەکاتەوە، لە ئایاری 1983 کوشتاری پشتئاشان لەلایەن یەکێتییەوە دیاری و پێشەکی یەکێتی بووە بۆ ڕژێمی بەعس و دانووستانەکانی ئەو ساڵە و دەڵێت: موخابەراتی ئێراقی ڕۆڵی زۆریان هەبووە لە هەڵگیرساندنی پریشکی ئاگری شەڕی براکوژی و درێژەپێدانی لەو کاتەدا.
بەڵگەشی بە پەرتووکەکەی نەوشیروان مستەفا دەهێنێتەوە (پەنجەکان یەکتری ئەشکێنن) کە تێیدا دەڵێت دەزگای هەواڵگری ئێراق لەسەر هێڵ بوون بۆ خۆشکردنی ئاگری شەڕەکە.

ئەو فەرماندەی شیوعی باسی لەوەشکردووە، لە چەند ساڵی پێشوودا پاساوی جۆراوجۆریان بیستووە لەسەر پشتئاشان لەوانەش بەیاننامەی کۆمەڵە، کە وتوویانە هێرشەکە بۆ پاراستنی پاکژی مارکسیزم بووە بەرانبەر لادەرەکان و دەڵێت: پاساوی تر هەن باس لە پاراستنی شۆڕشی کوردی و یەکێتی ڕیزەکانی کورد دەکەن، جاسم حەلفی دەڵێت: باشترین شت بۆ پشتئاشان داننانە بە ڕاستییەکان بۆ مێژوو، لەگەڵ داوای لێبوردن کردن لەو تاوانە. [1]
پشتئاشان چۆن و بۆچی ڕوویدا؟