هەوار و بوار لە ئیدیۆمی شێوەزارە جیاوازەکاندا
هەوار، لە کوردی ناوەڕاستدا: هەوار، هەوارگە، هاوینەهەوارە، لە کرمانجیی سەروودا زستانەوار، زۆزان، وارە، ماڵە کۆچەرییە، ڕەوەندە مەڕدارەکان کە کوێستان و گەرمیان دەکەن بۆ دەستکەوتنی ئاو و لەوەڕگا بۆ ئەوەی مەڕوماڵاتەکانیان بلەوەڕێنن، ڕەشماڵەکانیان لە شوێنێک هەڵدەدەن بەو شوێنە دەوترێت: هەوار یان هەوارگە یان جێ هەوار.
ئەو کۆچ و هەوارە چوویتە ناو بەستە و هۆنراوە میللییەکانی کوردەواری وتراوە:
کۆچی یارم کۆچی سوورە، بەهارە خێڵ بەرەو ژووره
ڕەبی قاسید کوڕت بمرێ، ئەو کۆچەی کردت سەر نەگرێ
بوار، بەهار، بوهار، وەرزی بەهارە لە ماوەی ساڵدا، ساڵی بەباران بەهارەکەی خۆش دەبێت، گژوگیا و گوڵ وگوڵزار دونیای دەڕازێننەوە و وەکوو حاجی گەورە شاعیر لە غوربەتەوە دەفەرموێت:
گوڕەی بەهارییە ئێستێکە شاخ و داخی وڵات، پڕە لەلالە و نەسرین و نەرگسی شەهلا.
هەوار و بوار لە ئیدیۆمی کوردیدا لە شێوەزاری کرمانجی ناوەڕاست و سەروودا بۆ گوزارشت لە گۆڕانکاری بارودۆخی ژیان و تەمەن و لەدەستدانی ئازیزان و هەواری خاڵی و هۆبە بە هۆبەی ڕەشماڵان بەکارهێنراون، هەوار بۆ شوێن و بوار بۆ کات.
لە ناوچەی #سۆران# و #هەولێر# دەوترێت: ئەو هەوارە بەس ئەو بوارە نییە، کاتێک ماڵبات و خێڵ بەرەو ژوور دەکشێن و دەگەنەوە کۆنە هەواری باروبارخانەی دەخەن و ڕەشماڵان هەڵدەدەن، کیژوکار و کوڕوکاڵ دەبنە دڵخوازی یەکتری و لە فۆلکلۆری کوردیدا وتراوە:
لەنێو ڕەشماڵی خێڵان
لەنێو جحێڵی گۆران
کیژە کوردی چاوبەلەک دێن
بۆ لای دڵدار بۆ جێژوان
ساڵوەگەری داهاتوو هەندێک لەو دڵدارانە ناگەن بەیەک و مرازیان حاسڵ نابێت و لە یەکتری دادەبڕێن و دەچنەوە هەمان هەوار و جێ هەوار بەڵام هەوارخاڵی دەبێت و نابێتەوە هەمان کات و بوار.
لە ناوچەی #موکریان#دا دەستکارییەکی کەمی ئەو ئیدیۆمە کراوە لە بری (هەوار) وشەی ساڵ شوێنی گرتۆتەوه، دەوترێت: ئەو ساڵە بەلێ نە ئەو بەهارە، لێرەدا بەهارەکەی هەمان بەهارێ ئەوێ ساڵێ نییە، بەهارەکەی گۆڕاوە، لە شاری #سنە#دا وەکوو ناوچەی سۆران و هەولێر دەڵێن: ئەو هەوارە بەڵام نە ئەو بوارە، لە شێوەزاری کرمانجیی سەرووشدا دەڵێن: ئەو وارە بەلێ نە ئەو بەهاره، وار: هەوارە، بەڵام لە ئیدیۆمێکی تری کرمانجیی سەروودا دەوترێت: ئەو حەوشە بەلێ ئەو ڕەوشە نییە، حەوشە: شوێنی حەوانەوەی مەڕوماڵات و گەوڕ و حەسار و ماڵ و خانووبەرەی بە پەڕژینە، ڕەوش: دۆخ و بارودۆخی ناوچە و شوێنێکە، بۆ کوڕ و کیژە یار لێ دزراوەکان هەمان شوێنە بەڵام هەمان ڕەوش و بارودۆخ نییە کە دەیانەوێت.
ئارۊ ڕام کۆتە کۊنە هەواران
من دمای باڵاو تۊ وەشیم نەویاران.
لای هەورامییەکانیش هەر هەوارە. بەشێک لە ژیانی خەڵکی هەورامان، بە تایبەتیی دیوی ئێران ژیانی هەوارنشینییە. یەکێک لە گۆرانییە نەمرەکانی ناوچەی هەورامان (ئارۊ ڕام کۆتە کۊنە هەواران
من دمای باڵاو تۊ وەشیم نەویاران)، مامۆستا حەمەحسێن کەیمنەیی. لەناو بەشێکی ئەدەبی شېعردە ناوی (هەوار، سەنگی هەواران، کۊنە هەواران، ...هتر) هاتووە.[1]