گەمارۆ و گوڕدانەوە
نووری بێخاڵینووری بێخاڵی

ئەوەی کە نێچیرڤان بارزانینێچیرڤان بارزانی لە دۆخە سەختەکاندا، ئەو دەمانەی لە ئاستی هەرێمایەتی و جیهانیدا تەوقی سیاسی و ئابووری لە گەردنی هەرێمی کوردستاندا تووند دەکرێت و ئەو دەبێتە فریادڕەس، نە رێکەوتە، نە جادوو و نە دەستەوارەی سیاسی، بەڵکو بەرهەمی ئەزموون و بیرکردنەوەی سیاسیی ورد و دووربینی ئەوە وەک سەرکردەیەکی باوەڕبەخۆ و جێ متمانەی بەرامبەر و کاراکتەری پێشەنگ و بێ رکابەری دیپلۆماسیی لە هەرێمی کوردستاندا.

سەردانی ئەمجارەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ تاران، کە لە ماوەی دە ساڵی رابردوودا چوارەمین سەردانی فەرمییە بۆ ئێران، بەشێکە لەو ستراتیژەی کە بنەما و هێڵە سەرەکییەکەی، سیاسەتی نەرم و دیپلۆماسیەتی هاوسەنگ و وتوێژی چارەسازی کێشەکانە. ئێران و هەرێمی کوردستان پەیوەندییەکی مێژوویی، هەروەها خاڵی هاوبەشی زۆریان هەیە. پاراستن و پتەوکردنی ئەم پەیوەندییە لەمێژینەیە و وەبەرهێنان لەو خاڵە هاوبەشانە لەپێناو داهاتوویەکی باشتر، کە لە خزمەتی بەرژەوەندیی هاوبەشی هەردوولا بێت، ئەرک و بەرپرسیارێتیی هەردووکیانە.

سرووشتی سیاسەت و کاری سیاسی وایە، کە بەرمەبنای هەلومەرجی خودی و بابەتی، هاوکات بە گوێرەی ئاراستەی رووداو و پێشهاتەکان، پەیوەندیی نێوان جەمسەر و کاراکتەرە سیاسییەکان بەرزی و نزمی، هەڵکشان و داکشانی تێ دەکەوێت. ئەمە نەک هەر بۆ دوو دەوڵەتی هاوتا، تەنانەت بۆ دەوڵەتێکی وەکو ئێران و هەرێمێکی فیدراڵیی وەکو کوردستانیش دروستە، کە هاوسێی یەکترن و زیاتر لە حەوت سەت کیلۆمەتر سنووری هاوبەشیان هەیە.

لەم دیدگایەوە، دەکرێ سەردانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ ئێران و کۆبوونەوەی لەگەڵ بڕیاربەدەست و بەرپرسە باڵاکانی ئەو وڵاتە، بە گرنگ وەسف بکرێت و سەرەتایەکی تۆکمەیش بێت بۆ دەستپێکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو لا بە ئاراستەیەکی دروستتر، دوای ئەوەی لە ساڵانی رابردوودا و بە هەر هۆیەکەوە بێت، ساردی و سستی کەوتە نێو پەیوەندییەکانیان. بە لەبەرچاوگرتنی جیاوازیی پێگە و کاریگەریی هەر یەکێکیان لەناو هاوکێشە سیاسییەکانی ناوچەکە و جیهاندا، بەڵام هەردووکیان، واتە ئێران و هەرێمی کوردستان بۆ یەکتر گرنگن. بەوپێیەی جیا لە بەرژەوەندیی ئابووری و بازرگانیی نێوانیان، دواجار ئاسایش و ئارامی و سەقامگیریی هەردووکیشیان پەیوەستی یەکترە و کەم و زۆر هەردووکیان دەتوانن ئارامیی جوگرافیای سیاسیی یەکتر بشڵەژێنن.

ئاساییە هەندێ جار پەیوەندییە سایسییەکانی نێوان دوو لایەن سستی و ساردی، تەنانەت گرژی و کێشەیشیان تێ بکەوێت، گرنگ ئەوەیە لەو نێوەدا لۆژیک و حیکمەتی سیاسیی کاراکتەر و سەرکردەکان رۆڵ لە خاوکردنەوەی کێشەکان و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانیانی نێوانیان ببینن. بەم پێیە، لەناو ئەم هەموو جەمسەربەندییانەی هێز و کێشە و ئاڵۆزییە سیاسییانەی ناوچەکە و بەریەککەوتنی بەرژەوەندییەکان، ئاساییە پەیوەندییەکانی نێوان هەولێرهەولێر و تارانیش سستی و کێشەیان تێ بکەوێت، بەڵام ئەوەی ئاسایی نییە ئەوەیە، ویست و ئیرادەیەک نەبێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان و دووبارە بونیاتنانەوەی رایەڵە و پردی پەیوەندییەکانی نێوانیان، کە خۆشبەختانە لەمەدا دەرکەوت لە هەردوولا و لەسەر ئاستی باڵادا، ویست و ئیرادەیەکی جیدی هەیە بۆ ئەوەی وەک دوو دراوسێی مێژوویی، لاپەڕەیەکی نوێ بکەنەوە.

ڕاستەڕێکردنەوە و پتەوکردنی پەیوەندییە سیاسی و ئابوورییەکانی نێوان هەولێر و ئەنقەرە لە سەرەتای دەیەی یەکەمی ئەم سەدەیەدا… شکاندنی گەمارۆی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیی سەر هەرێمی کوردستان لە دوای رووداوە نەخوازراوەکانی ئۆکتۆبەری 2017… دوو سەردانی بەدوایەکی ماوەی رابردوویان بۆ بەغدا و کۆبوونەوە چڕوپڕەکانی لەگەڵ سەرکردە سیاسی و بەرپرسە باڵاکانی عێراق… سەردانی ئەمجارەی ئێران و دانانی خاڵێک لە کۆتایی رستەی ساردییەکانی نێوان هەولێر و تاران و پەڕاندنەوەی دۆخەکە بۆ ئاست و قۆناغێک، کە ئەستەمە وەک پێش ئەمڕۆی لێ بێتەوە، ئاماژەن بۆ ئەوەی کە بە هەق سەرۆکی هەرێمی کوردستان رۆژنامەی (شەرق)ی ئێران گوتەنی باڵیۆزی ئاشتییە.

قەدەری جوگرافیا، چارەنووسی گەلانی ناوچەکەی بەیەکەوە بەستووەتەوە. بۆیە لەپێناو بەرقەرارکردنی ئاشتی و ئاسایش و سەقامگیریی، ئەرکی حوکمڕان و دەسەڵاتدارانە، کە لەوە زیاتر ناوچەکە نقوومی کێشە و قەیران نەکەن و چیتر گەلانیان نەکەنە سووتووی ململانێ سیاسی و ئایدیۆلۆژییەکانیان. بەپێچەوانەوە، دەیان خاڵی هاوبەشی مێژوویی و کولتووری و کۆمەڵایەتی لە نێوان گەلانی ناوچەکەدا هەن، کە دەکرێ بکرێنە هەوێنی بەیەکەوەژیانێکی ئاشتییانەی دوور لە هەڕەشە و بونیاتنانی پەیوەندییەکی دۆستانەی هاوسەنگ و دراوسێیتییەکی باش، کە بناغەکەی رێزگرتن لە ناسنامە و سەروەریی یەکتر بێت. دەبێ ئەزموونی سەت ساڵی رابردوو، دەوڵەتانی ناوچەکە و حوکمڕانەکانیانی هێنابێتە سەر ئەو بڕوایەی، کە ئیتر ناتوانن بە لۆژیکی هێز و سیاسەتی سەرکوتکردن کورد لەناو ببەن و ناسنامەکەی زەوت بکەن. وەک چۆن دەبێ کوردیش لەوە تێ بگات کە لە سەردەمی درۆن و چەکی مۆدێرندا، بە خۆشخەیاڵیی شۆڕش و شەڕی پارتیزانی و چەکی کلاسیکی، هەرگیز ناتوانێت ئامانجەکانی بێنێتە دی و تەنیا رێگا لەبەردەم هەردوو بەرەدا، بڕواهێنانە بە ئاشتییەکی دادپەروەرانە، کە ماف و شکۆ و سەروەریی هەردوولا مسۆگەر بکات.

لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا، سەرۆکی هەرێمی کوردستان پابەندی سوێندەکەی بووە، بەوەی پارێزەری بەرژەوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و گەلەکەی دەبێت، ئەو بەرژەوەندییەی وەک ئەمڕۆ جەختی لەسەر کردەوە لەسەروو بەرژەوەندیی حیزبەکانەوە دەیبینێت و لەو نێوەدا ئامادەی هەموو هەوڵ و هەنگاوێکە بۆ ئەوەی لە ئاستی ناوخۆیی (بە کارکردن بۆ تەبایی و یەکڕیزی) و هەرێمایەتی (بە قووڵکردنەوەی پرەنسیپی دراوسێیەتیی باش)، بەرگری لەم بەرژەوەندییە باڵایە بکات. دواجار، کورد لەناوخۆیدا کێشەی کەم نییە، تا پێویستی بەوە بێت ببێتە بەشێک لە ململانێ و ناکۆکییەکانی ناوچەکە، بەڵکو لەگەڵ بەخۆداچوونەوە و دووبارە یەکخستەوەی گوتار و ریزەکانی خۆی، دەبێ لە ئاستی عێراق و دراوسێکانیشیدا ببێتە بەشێک لە چارەسەر.

لەم روانگەیەوە، ئەوەی کە ساڵانێکە نێچیرڤان بارزانی لەم رووەوە دەیکات، ئاراستە دروست و راستەکەیە و سەردانی ئەمجارەشیان بۆ ئێران، بەشێکە لەو سیاسەت و ستراتیژەی، کە لە چارەسەرکردنی کێشەکاندا دژی لۆژیکی هێز و خۆسەپاندنە و سەرەتا و دوا رێگە بۆ ئاشتی و ئاسایش و سەقامگیری، لە هێزی لۆژیک، یەکدی قبووڵکردن و رێزگرتن لە بوون و سەروەریی یەکتریدا کورت دەکاتەوە. سیاسەتێک، قەیران دەکاتە دەرفەتی چارەسەری و گەمارۆ دەکاتە هەوێنی گوڕدانەوە بە پەیوەندییەکان. [1]

تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!