فۆرمی دەوڵەت و شوناسی دراوسێ!
ئاسۆ عەبدوللەتیفئاسۆ عەبدوللەتیف
بەشی دووەم
بیری سیاسی و ئایدۆلۆژی و رێکخراوەیی و گوتاری ناسیۆنالیزمی کوردیی لەناو ستراتیجیەتی دەوڵەتانی دراوسێ و جیرانەکان فۆرمەڵە بوەو شکڵیەتی گرتووە، خەونی کورد لەم بەشەی کوردستان بە درێژایی سەدەیەک ئەوەندەی لە تاران و ئەنکەرەو بەغدابوە، ئەوەندە لە قوڵایی رۆحی کوردستاندا نەبووە، ھەمیشە بیرکردنەوەی خۆی تەباکردووە لەگەڵ سیاسەت و ستراتیجی ئەواندا، لە ئێستادا ئەودەوڵەتانە خۆیان ماڵیان لە شوشەیەو کێشەیان لە کورد کەمتر نیە، بۆیە کارکردن بەو میتۆدە کلاسیکیە ھەوڵێکی شکستخواردووە بەتایبەتی لە سەردەمی ھۆشیاری نەتەوەیی و دەرکەوتنی کارتە سیاسیەکانی کوردو قۆناغی سیاسی نوێدا کە کوردیش ئیدی رەقەمێکی ئاسان نیە.
ڕێزگرتن لە سەروەری یەکترو نەجوڵاندنی ھەستی ناسیۆنالیستی یەکدی وەک فۆڕمێک بۆ ئەو قۆناغە کلاسیکیەی سەردەمی شەڕی ساردو بلۆکی سەرمایەداری و سۆسیالیزم و دیواری بەرلین باش بوو، بەڵام ئێستا واقیعێکی تازەتر ھەیە کە کورد وەک ھەناسەیەکی نوێ دەرکەوتووە لە رۆژھەڵاتی ناوین و دیزاینەکە پێویستی بە کاراکتەری کورد ھەیە، دەبێت بیر لە فۆرمێکی تر بکەینەوە بۆ لێکتێگەشتن و گفتوگۆی ھەمەلایەن، کە ئەو دەوڵەتانە خۆیان بگونجێنن لەگەڵ ھیچ نەبێت جوگرافیاو دیفاکتۆی ئێمەدا بە حوکمی پێگەو دیبلۆماسیەت و گەشەسەندنی گوتاری کوردی و رەوینەوەی مەترسیەکان و ئەوەی پێی دەوترێت فۆبیای کورد، ئەمە پەیوەندی بە ھەڵکشانی ھاوکێشەکان و زۆر پرسی ھەستیاری ھەرێمایەتیەوە ھەیە کە بەشێکیان نەوت و بیزنسە، ئەوانی دیکە پێگەشتنی عەقڵی سیاسی و ھۆشیاریی نەتەوەییە بۆ بەرێوەبەریەکی سەربەخۆی دوور لە پاوانخوازی ئایدۆلۆژی و ناسیۆنالیستی پەرگیر، چونکە ئەوە ئاشکرایە کورد دەوڵەتی ھەبێت ھەرگیز پەڕگیرانەو شۆڤێنیستانە بیرناکاتەوە.
جەمسەرگیریی بۆ دەوڵەتێکی تۆتالیتاری دژ بە کورد بەلای ھێزە کوردیەکانی رابردوەوە نەک نەریتێکی سیاسی باوبوو بەڵکو بەشێک بوو لە ستراتیجی ئەوکات و یەکێک بووە لە خاسیەت و خەسڵەتە مێژوویەکانمان، ئەگەر نەڵێین یەکێک بووە لە مێژووی بەدبەختیەکانی گەلی کورد، بەبێ پشت و پەنای دەوڵەتێک،کورد ھیچ ھەنگاوێکی نەناوە بۆ پێشەوە، بە کەمپوتێک و ھەندێک فیشەکی ژەنگاوییساڵێک جەنگی ناوخۆمان کردووە، سەدان ھەلی زێرین ھاتۆتە پێش بۆ دروستکردنی قەوارەی سەربەخۆ بەڵام پشت و پەنای درۆزنانەی جیرانەکان نەیانھێشتووە ئەو خەونە وەدی بێت، چەندە مێژویەکی ئینسانیمان ھەبێت لەگەڵ ئەم دراوسێیانە ئەوەندەش چیرۆکی دڵرەقی و قەسوەتیان ھەیە بەرانبەرمان، لە ھەڵکردنی کردەی ئاڵا لە کەرکوک و پرسی ریفراندۆم و سەربەخۆیی بینیمان ئەوان چ کاردانەوەو ئاکشنێکی شۆڤێنیستیان وەرگرت و چۆن ھێشتا بە میتۆدو لۆژیکی کلاسیکیانەی رابردوەوە کاردەکەن، ئەگەر بمانەوێت بەردەوام بین لەسەر ئەم ھەنگاوانە، دەبێت کار بۆ گۆڕینی ئەو میتۆدە کلاسیکیانەی ئەوان بکەین لە پێشدا، ئەمەش بە بەکارھێنانی کارتەکانی دەستی کورد دەبێت، کە بەشێکی ئەم کارتانە پێویستە لە ئێستادا تاقی بکرێتەوە کە
داعشداعش وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی ھێشتا جوڵەو ئاکشنەکانی ماون و ھەرەشەیە بۆ سەر جیھان و کوردیش لەمپەری سەرەکی بەردەم ئەو ھەرەشانەیە بە دەرەجەی یەکەم.
لە پەیماننامەی سیڤەر
1921 و سەروەختی دروستبونی عێراق، دروستبونی یەکەم حیزبی کوردی ھیواو پارتی دیموکرات و بزوتنەوە کۆمەڵایەتی و عەشائیریەکان، تا شۆرشی مەلیک محمود و شۆرشی بارزانی نەمرو شۆڕشەکانی تری ناوچەکوردیەکان، چەندین ھەلی زێرین خوڵقاوە لەبەردەم کوردستانی باشوردا، چانسی ئەوەمان ھەبووە ئەو خەونە رابگەیەنین بەڵام ترسی لەدەستدانی دەستکەوتە وەھمیەکان و پارێزگاری لە بەرژەوەندی دەوڵەتە گەورەکان و دراوسێ شۆڤێنیستەکان، ئەو خەونەیان لەبار بردووە، ھەمیشە ئەو ترسە مایەی بەدبەختی گەورە بوە بۆمان، ترس ھەبووە لە کۆمەڵکوژی و برسیکردن و ئاوارەبوون و سەرگەردانی، لێ ئەوکات کورد پێگەی نێودەوڵەتی و ھێزو میتۆدی کارکردنی دەوڵەتداری و بەرگریی نەبووە، لەبەرانبەردا ئەمانەی گۆریوەتەوە بە مشتێک سۆزو بەڵێن و پێکەنین و دانوستانی ناو باخ و ھۆتێلەکان، تا باشتر رێزبگرین لە سەروەری دراوسێکان و پاراستنی بەرژەوەندیەکانیان.
لە ئێستادا بەربەستی ئەم خەونە سەدان دەوڵەت نیە، بەڵکو تەنھا رژێمەکانی دراوسێن، تەنھا دوو دەوڵەتن، کە نایانەوێت کورد مۆدێلی حوکمڕانی و دەستوری خۆی ھەبێت کە ئێران و تورکیا بە پلەی یەکەم دێن، لەناو ئەو دوو دەوڵەتەشدا ڤێرژنی دەوڵەتی قوڵ و فاشیستی خەوتوو کاردەکات کە نەک باوەڕی بە دەوڵەتی کوردی بەڵکو باوەڕی بە نەتەوەو نەژادێکیش نیە بەناوی کورد، بۆ نمونە شیعەکان ھێشتا خۆیان رانەھێناوە لەسەر باوەڕھێنان بەوەی کورد دەوڵەتی خۆی ھەبێت نەبادا کۆماری مھاباد جارێکی دیکە ئەزمون بکرێتەوە، تەنانەت شیعەی عێراق کە وەک کورد قوربانی شۆڤێنیزمی عەرەبین بە رەوای نازانن کورد سەربەخۆیی سیاسی و ئابوری و ئاڵای خۆی ھەبێت، بۆ تورکیاش ھەر وایە، ھەریەک لە ئاکەپەی حوکمڕان و مەھەپەی نەژادپەرست و جەھەپەو تەنانەت گویلەنیەکان و ئیسلامیەکان و ھوداپارو دەیان گروپگەلی وەک ئەرگەنەکۆن و سوپا نەباوەڕیان بە کورد ھەیەو نە بە ئاڵاکەی، دوای ئەم ھەموارە دەستوریەی ئەردوغانیش لە 16/4/2017، رەنگە غرورە سیاسی و ھەستە نەژادیەکەی تورک تۆختربێتەوەو ئەوەندە لە خەمیقەڵەمڕەویی سوڵتانە گەورەکەدا بن ئەوەندە خەیاڵ و فۆکەس نەخەنە سەر کوردو مافە کولتوری و سیاسیەکانی دوای ئەو ھەموو دەنگەش کە لە باکوور رۆشت بۆ ھەموارە دەستوریەکە بە بەڵێ!؟ چونکە خودی گۆڕینی مادەکانی دەستوور بۆ سەرۆکایەتیەکی بەھێزی ناسیۆنالیزمی تورک رەنگڕێژکراوەو فۆڕمەڵە بووە، کراسێکە بۆ بەری تورک نەک کەمە نەتەوەکان، یەک نەتەوەو یەک خاک و یەک ئاڵا بەشێکی ئەو کۆنسێبت و فۆڕمە کۆنکرێتیە پێک دەھێنێت،وەلێ بۆ کورد ئەم دۆخە نابێت ئیدی پینەو پەرۆ بکرێت، بەڵکو پێویستی بە بنچینەو بناغەی قوڵی ستراتیجی ھەیە، نەک سۆزو عاتیفەسازی و پیشەسازیکردن بە زمانەوانی میدیاییەوە، وەک میدیا ئێمە دەوڵەتین، لێ وەک فاکت و واقیع ھێشتا لە قۆناغی رزگاری نیشتیمانیداین، بۆیە گرنگە ئاکشنێک لە دەوڵەت تاقی بکەینەوە.
کورد ئەوەندەی ئیشی کردووە لە پاراستنی سنورو دڵرازیکردنی ئەوان ئەوەندە کاری نەکردووە لەسەر رۆحی بەرەنگاری و ئیرادەی ناوخۆیی و کارکردن بە میتۆدی ئابوری سەربەخۆو دەوڵەتی نەتەوەیی و تاکگەراIndividuality
ئەمە خەوشەو دەبێت ئیدی بیگۆڕین و سەروەری ئەوان بە سەروەری خۆمان ببەستینەوە، ئابوری بە ئابوری و مانەوەی ئەوان بە مانەوەی خۆمان بگۆڕینەوە، چونکە ھیچ کردەیەک بەقەد کردەی جەنگ و پەشێوی ئاسان نیە، دەوڵەتانی ھەرێمایەتی دەبێت ئەوە بزانن ،کورد خاوەن سەروەری و شوناسی دەوڵەتداری بێت باشتر دەتوانێت سەروەری ئەوان بپارێزێت، کورد ریفراندۆم بکات و دەستوری خۆی داڕێژێت باشترە بۆ ئەوان وەک لە ھەرێمێکی بێدەستوریجێ تەماع، کورد دەوڵەت و سەروەری و شکۆی نەبوو، لای ئاسایی دەبێت سەروەری ئەوانیش پێشێل بکات، کەواتە ئەو دراوسێیانە دەبێت واز لە ھەرەشەو میتۆدی فڕێدانی زبڵ و ھەناردەی قەیرانەکانی خۆیان بۆ ئەمدیو سنورەکان بھێنن، ئەودیوی خۆیان وەک ساحەی مەحشەرو گۆرەپانی ململانێکان سەیرنەکەن، بۆ نمونە ھەناردەی نائارامی و لەشکرکێشی و تۆپباران و سوتاندنی رەزو باخ و گرتنەوەی ئاوی روبارەکان و لێدان لە بەرژەوەندیەکانی کورد دەبێت کۆتایی بێت.
خەیاڵدانی سیاسی کوردی ھێشتا خاڵییە لە سیاسەتی بەرگریکردنی عەقلانی، بەرگریکردنی عەقلانی واتە خۆیەکلاییکردنەوە بۆ خەونی سەربەخۆیی و راگەیاندنی کیان بەناوی دەوڵەتی کوردی بەبێ بیرکردنەوە لەوەی چی روو ئەدات لە سەر سنورەکان، ئەمەش بە لۆبیکردن و تەعبیئەی شەقام و رای گشتی دەکرێت، بە لێتێگەشتن و دیالۆگ چێ دەبێت، بەشێکی ئەم فۆبیا سیاسیەی وەک خەمێک لە قوڵایی گوتاری کوردیدا کار ئەکات زادەی ئەوەیە کورد ھونەری بەرگریکردن و دیالۆگ فێر نەبوەو نازانێت، بەدرێژایی مێژوو سەرجەم شۆرش و جوڵانەوە نەتەوەیی و سیاسیەکانی کورد دواجار لە نەبوونی بەرگریەکی عەقلانی و ئارگیومێنتی جددیدا بووە بۆ وشەی سەربەخۆیی، ئێستاش ئێمە لەناو خۆماندا ناتوانین ئەو ئارگۆمێنتە بکەین و سەدان کەلەبەر دەدۆزینەوە بۆ ئەوەی دەوڵەتمان نەبێت و سەربەخۆنەبین و کارەساتە تا ئێستا کۆدەنگی نیە لەم پرسەدا، پرسێک پەیوەندی بە حیزبەوە نییە ئەوندەی چارەنوسی نەوەیەکە سەدان ساڵە قەھرو دڵرەقی و ستەمی لێ دەکرێت.
ئێستافۆرمێکمان لە دەوڵەت دەوێت کە نیشانی دراوسێکانی بدات کە کوردیش نەتەوەو زمان و کاڵچەرو مێژویەکی جیاوازەو جانەوەرو دەعجان و شەیتەنەت نابەخشێتەوە بەسەر سنورەکانی ئەواندا، لێدان لە داعش و رێکخراوە توندئاژۆکان و ھێزی عەقائیدی و رادیکاڵی کۆنزەرڤەتیڤ و سنوردانان بۆ بەرھەڵستکارانی ئەو دەوڵەتانەش لەناو ھەرێم تارادەیەک میتۆدو ھێڵکاریەکانی ناوەوەی دەوڵەتی کوردی بە ئەوان نیشانداوە، کورد پێویستی بە تیمە بۆ گفتوگۆ، ھیچ میللەتێک بە قەد کورد دانوستانی بێ ئاکامی ئەنجام نەداوە بۆ نەتەوەکەی و کەسیش توێژینەوە لەم دۆخە ناکات، کەواتە پێویستە ھەم فۆرم و ستراتیج و ھێڵکاریەکانی ناوەوەی ئەم دەوڵەتە بنوسینەوە، ھەم بزانین دراوسێ چی دەوێت و ئێمەش چیمان دەوێت، ھەم گوێ لەوان بگرین و ھەم گوێمان لێ بگرن و نەبینە قوربانی سەفەقات و ھاوپەیمانێتی ئەوان دژ بە کورد، ئێمە چەندێک سود لە دەرفەتی لێکترازان و جیاوازیەکانی عەرەب و تورک و فارس وەردەگرین ئەوەندەش دەبێت سود لە دەرفەتی پێکەوەیی و ئاشتەوایی ئەوان وەربگرین، راستە ململانێی تائیفی و جیاوازیەکانی ئەوان دژی یەک سوودی بۆ ئێمە ھەیە، بەڵام لەوە دڵنیا نین کە ھاوپەیمانێتی و ئاشتەواییەکانی ئەوان جارێکی تر زیان بە رۆح و جەستەو شوناسی ئێمە نەگەیەنێتەوە وەک پەیماننامەکانی لۆزان و جەزائیر؟
[1]
تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!