گەڕەکی جولەکان لە هەڵەبجە، کەلەپورو بیرەوەریی !
ئاسۆ عەبدوللەتیفئاسۆ عەبدوللەتیف
کاتێک رەمزو سیمبول و عێل و خانزادو بەگزادو خێڵە کۆچەریەکانی دەوروبەری هەڵەبجە هاتن و مزگەوت و تەکیه و خانەقاکانیان بنیادنا، باوەشیانکردەوە بۆ ئاین و ئاینزاو نەتەوەکانی وەک جولەکە، هاوشانی هەڵەبجەییەکان ئەوانیش دەستیانکردن بە بنیادنان و ئاوەدانی، گەڕەکێک بەرهەمهات و ناوی لێنرا جولەکان، ئەم جولەکانە تا ساڵی
1948 کە دەوڵەتی ئیسرائیل بنیادنرا لە سەردەستی تیۆدۆر هیرتزل و داوود بن گۆریۆن، لە هەڵەبجە مانەوه و ئیدی کۆچیانکرد، وەلێ بۆ دەیان ساڵ لە تەماس و پەیوەندی و دۆستایەتیدا مانەوە لەگەڵ موسوڵمان و مەسیحی و کاکەییەکانی شاردا، چەند خۆشە پەرۆشبوون بۆ دەوڵەت و کۆچکردن لەپێناو دەوڵەتدا نەک راکردن و هەڵهاتن لە دەوڵەت!؟
ئێستا تیمێک بە هەوڵی دەوڵەمەندان و کەسایەتیەکانی شاری هەڵەبجه و روناکبیران و نوسەران و مێژوونوسان و شوێنەوارناسان، سەرگەرمی ئەوەن ئه و گەرەکەی کە هێشتا بە پێوە ماوه و روخسارو سیماو رەونەقی جارانی ماوە، بکرێتەوە بە گەڕەکێکی شایستەی گەشتیاریی و کەلەپوریی و سەرچاوەیەک بۆ ناسینی زیاتری شارو وەک مۆزەخانەیەک سودی هەبێت بۆ بەرهەمهێنانی فیلم و کاری دیکۆمێنتاری و بەرنامەی تەلەفزیۆنی و دەیان کاری ئەدەبی دیکە.
چۆن مێژووی تاق و نەخش و نیگارەکانی گەڕەکی جولەکانی هەڵەبجە بپارێزین؟
ئەم تیمە کارێک دەکەن پێویستە لایەنی پەیوەندیداری وەک کەلەپورو رۆشنبیری ئەنجامی بدەن و لە خەمیدابن وەک پرۆژەیەکی ستراتیجی، ئەمە رێک دروستکردنەوەی شاری هەڵەبجەیە بە شێوە دروستەکەی، ئەم کارە گەر ئەنجام بدرێت رێگا دروستەکەی ئاوەدانکردنەوەیە، ئاخر هەر نەتەوەیەک گەر بتوانێت کەلەپورەکەی بپارێزێت بە دڵنیاییەوە دەشتوانێت لە داهاتوو دەوڵەت و کیان بۆ خۆی دروست بکات، هەمیشە لە مێژوودا ئه و نەتەوە گەورانەی کە دەوڵەتیان چێکردووە ئەوانەبوون کە رەسەنایەتی و کەلەپورو شوێنەواری خۆیان پاراستووە وەک کلێتەکانی سەریان،
گەرەکی جولەکانی هەڵەبجە مێژوویەکی دێرینی هەیه و لە مێشکی ئەم نەوەیەدا زرنگانەوەی دێت، نەوەیەکیش کە چونەتەوە بۆ ناو سنورە عیبرییەکەی تەلئەبیب هێشتا یادەوەریەکانیان سیخناخە بەم کوچه و گەرەک و چیرۆکانەوە، بیستگایان ئاشنایە بە گۆران و ناتیق و هەلهەلەی موریدانی تەریقەت و مینەی لولکژەن و سیاچەمانەی هەورامان و کۆڕی شاعیرانی ئەوسەردەمەوە، ئەمە بابەتێکی سینەمایی و هونەریی و ئەدەبی نیە، بەڵکو سیماو خەسڵەت و دیموگرافیای شارێکە کە دوای ئه و هەموو کارەساتە هێشتا بەپێوەیە.
یەکێک لە سیماو دیاردە گەشەکردووەکانی هەر شارێک بریتییە لە سەرمایەی رەمزیی و شوێنەواری رەمزیی، ئەم رەمزو دیاردە مێژوییانە خۆی دەبینێتەوە لە کەلەپورو کەلتوری کۆن و مۆزەخانه و کەسایەتیەکان و شوێنەواری دێرین و کوره و ئاتەشگاو خشڵ و زێڕو مس و جام و کەموڵه و مەرکانه و دەستنوس و زەخرەفه و سکەی قەدیم و ئاسەوارە دەگمەنەکان، کە هەموو ئەمانە ملوانکەی شارستانیەت و چەتری نەمریی و مانەوەی شارەکانن بە زیندویی، شاری هەڵەبجەش وەک یەکێک لە شارە مێژووییەکانی کوردستانی باشوور، جگە لە وەی خاوەنی رەمزی نەبەزین و سەرمایەی رەمزی و گەورەترین کارەساتی کۆمەڵکوژییە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا لە 16/3/1988. هەمانکات بە شاری مزگەوت و دینداریی و ئاینداری و مەئوای عولەمای ئاینی و شێخان و موریدانی تەریقەت و رۆحانیەت ناسراوە، مەکۆی رۆشنبیری و شیعرو ئەدەب و لانکەی بەگزادەکانی جاف و گۆران و چەندین تیره و هۆزو قەبیله و بەرەبابی سیاسی و کۆمەڵایەتی و مەعریفی بووە، لەگەڵ چەندین شوێنەوارو ئاسارو گردو تەپۆڵکه و جێنزرگه و مزگەوت و تەکیه و گەرەکی کۆن و ماڵی پاشاو کۆڵان و پلوسک و کاریتەی هەیوانە کۆنەکان، کە هەموو ئەمانە پێویستی بە پارێزگاریکردن و مانەوە هەیە تا له و رێگەیەوە باشتر شار بناسین و بیکەینە قیبلەگای رۆشنبیری و هونەریی و ناوەندی توێژینەوە وە ک شارێکی برینداری چەکی کۆکوژو خاوەن سەروەریی.
نەخشەسازی و مێژووی گەڕەک و کۆڵانەکانی شاری هەڵەبجە لە رابردوودا جۆرێک بووە لە تەلارسازیەکی ئەفسانەیی کەموێنە لە مێژووی میرنشینەکانی ئەردەڵان و بابان و
سۆرانسۆران و شارەزووردا درەوشاوەتەوە، بوونی دوکان و قەیسەرییە کۆن و گومەزدارو قوبە رازاوەکان بە وێنە رەنگاو رەنگەکان و حەمام و خومخانه و کورەی خشتەکان بە یەکێک لە سیما دیارەکانی هەڵەبجە دادەنرێت، کە ئەوەندە سەرنج راکێش بووە چەندین پیاوی مەزن و سەرکرده و رۆژهەڵاتناسی وەک میجەرسۆن هاتوون و ماونەتەوە بۆ وەرگرتنی زانست و زانیاری، ماڵی وەسمان پاشای جاف و عادیلە خانم وەک یەکەم قایمقامی ژن لە مێژووی عێراق و چرۆکردنی شاعیرانی گەورە ئەحمەد بەگ و موختاربەگی جاف له و ماڵەدا نمونەیەکی بەرجەسته و زیندووە کە رۆژهەڵاتناسەکان لە وەسفی ماڵی پاشادا وەک ماڵێکی ئەفسانەیی گڵین و دوقاتی ئەوسەردەمە تەماشایان کردوە بۆ کۆبونەوه و دەمەتەقێ و شەوچەرە فەلەک زانی کە ئەشکێ رەونەقی بازاڕی خۆرو مانگ.. شکاندی پەنجەکەم تا من نەنوسم وەسفی روخساریی
ئەم ماڵباتانە بە کوردی رەهەندێکی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئیداری هەبووە، بۆیە دەبێت ئەمانە بپارێزین وەک سەرەتایەک بۆ ناساندن و گەورەبوون و شکۆدارکردنی جوگرافیاو مێژوو کەلەپوری شارو هێشتنەوەی وەک خۆی، هیچ تێناچێت ئەگەر حکومەت بێتە پێشەوە لەگەڵ ئەم تیمه و هاوکاری ماددی و مەعنەوی ئەم پرۆژەیەبێت؟
هونەری تەلارسازی و نەخشاندن و کاری نەققاڕیی بۆ دیوارو تاق و بەرهەیوان و دودەر و پلوسکی قەوزەگرتووی سەوزی مزگەوتی ئەم گەرەکه و مێژووی کۆڵانەکانی هەڵەبجە لە ئێستادا کەرەستەیەکی گرنگن بۆ سەرلەنوێ هێشتنەوه و مانابەخشینەوە بەشار، هەمانکات پردێکە بۆ لێتێگەیشتنی نەوەی نوێ لە رووداوو بەسەرهات و سەربووردە کۆنەکانی شار، گەڕەکی جولەکان لە هەڵەبجە، گەڕەکێک بووە بۆ پێکەوە ژیان و لێبوردەیی ئاینی و نەتەوەیی، مێژووی ئەم گەرەکە دەگەرێتەوە بۆ 300 ساڵ پێش ئێستا، گەڕەکێک ئاوێتە بووی رەفتاری کۆمەڵایەتی و کولتوری پێکەوەیی و ئاکارو ئادابە میللیەکانی هەڵەبجە، گەڕەکێک بە بۆنی رەیحانه و گوڵەنەسرینی سەر دیوارە قوڕینەکان و دارهەنارەکانیەوە، گەرەکێک راستە جولەکەنشین بووە وەلێ مزگەوت و حوجره و فەقێ و موسوڵمانی تیایدا بووە بەبێ دڵرەنجان و بەریەککەوتن، جولەکەیەک هیچ جیاوازی نەبووە لە موسوڵمانێکی مزگەوتی تەکیە کە کۆنترین مزگەوتی هەڵەبجە بوو لە هەمان گەڕەک، ئەوان بە ئازادانە ژیاون و سروت و پەرستشی خۆیان پاراستوه و کەسێک نەبووە بێڕێزیان پێ بکات، بگرە لە باشترین دوکاندارو بازرگان و دەسترەنگین و سنعەتکارەکانی شاریش بوون، جولەکەکانیش وەک ماڵی خۆیان رێزیان له و مزگەوته و سروتە ئاینیەکان و بۆنە کۆمەڵایەتیەکان گرتووە و بەدەمەوەبوون و تێکەڵبوون گەشتبووە ئاستێکی بەرزی رۆحی و مەعنەوی، ئەم وێنەیە رێک تابلۆیەکی ئەفسانەییە ئەگەر واقیعی هەڵەبجە پێشچاونەخەیت، هەڵەبجە شاربووە بەمانای شاری سیاسی و رۆشنبیری و ئاینی، کەس باوەڕناکات ئه و رۆحیەتە چۆن دروستکراو کێ دروستی کردو بۆچی هەڵەبجە به و شێوەیە بووە لە مێژوودا، کەواتە وەرن با پێکەوە دەستبگرین به و کەلتورو کەلەپورو ئاسەوارە مێژوییانەی شارو گەرەکی جولەکان لە کەوتن و نەمان رزگاربکەین و خەسڵەتەکانی بهێڵینەوه و بۆن و سیماو دیوارەکانی لە کەوتن بپارێزین.
[1]
تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!