سیاسەتی حکومەت یان حکومەتی سیاسی؟
ئاسۆ عەبدوللەتیفئاسۆ عەبدوللەتیف

حکومەتی سیاسی، میتۆدێکە لەسەر چەمکی فیوداڵ و کایەیەکی بەرتەسک و یەک روانگەی سیاسی دەژی و خۆی قەڵه و دەکات، ئەوەی پێی دەوترێت روبەری سیاسی بچوک micro political، نمونەی میرنشین و دەسەڵاتی کەنیسه و حاخامەکان و ئەرستۆکرات و سیۆکرات و ئیمپراتۆرەکانی رابردوو، ئەوانە زیاتر بە حکومەتی یەک تێزو بیرکردنەوەی کۆنکرێتی و دیدێکی رادیکاڵانەی ئایدۆلۆژی وێنا دەکرێت، ئەم حکومەتانە هی پێش سەردەمی رۆشنگەریین و تا ئێستاش درێژبوونەتەوە، خاوەنی دەمامک و ماسکی جۆراوجۆرن بەجۆرێک ئەم ماسکانە رێگرن لەوەی حکومەتی خزمەتگوزاربن و لە چوارچێوەی ماف و خواست و داواکاری خەڵکیدا بن، هەمیشە لەبیری سەرکوت و چەوساندنەوه و رازی کردنی خوداکان و ئاغاکان و دەسەڵاتی رەهاگەریی خۆیانن، هەرگیز ئەم حکومەتانە بیرناکەنەوە لەوەی کە سیاسەتی حکومەت پەیره و بکەن و ریفۆرمی جومگەکانی حوکمرانی بکەن، بۆیە هەرزوو دوچاری نەخۆشی و شێرپەنجەی سیاسی دەبنەوە و حکومەت رووبەڕووی قەیران و کێشەی دارایی و هەڵایسان و شپرزەیی و گەندەڵی گەورە دەکەنەوە.

بەڵام سیاسەتی حکومەت جیاوازه و سیاسەتێکی گشتگیرو هەمەلایەنە، macro political ، کە بریتیە لە کۆمەڵێک کایەی سیاسی و ئیداری و یاسایی و دیدی جیاواز بۆ حوکمرانی، لە چەند روانگه و تێزێک پێک دێت کە یەکتری تەواو دەکەن، پلاندانان و پرسینەوه و بەدواداچوون و سفرکردنەوەی کێشه و نەهێشتنی بێکاری و بەرزکردنەوەی ئابووری و بەهای دراوی وڵات و کەمکردنەوەی هەڵایسان و قەرزو ریفۆرم و ئارامی و ئاسایشی کۆمەڵایەتیە، ئه و دەوڵەتەی پشت بەم پرەنسیپە دەبەستێت بۆ حوکمرانی ئەوە حکومەتێکە لەسەر شارێی گۆرانکاری و پێشڤەچوون و دیموکراسی بەره و دەوڵەتی مەدەنی، ئه و دەوڵەتەی کە پارێزەری گشت تاکەکانیەتی بە بێ هەڵاواردن و جیاوازی رەگەزی نەتەوەیی و ئاینی و ئینتیمای حیزبی و ئایدۆلۆژیی، ئەوەی گرنگە بۆ حکومەتی هەرێم لە داهاتوودا، پێویستە تەرکیز بخرێتە سەر روبەری گشتی و لە رووبەری تەسک بێتەدەرەوه و بەپێی ئەم رێکارو پرەنسیپ و میتۆدە مەدەنیە کاربکات و حکومەتی حیزب و کاراکتەرە سیاسیەکان بەجێ بهێڵێت بۆ سیاسەتکردنی گشتی لەناو خەیاڵدانی حکومیدا، تا بەربگرێت لە بەهەدەردان و گەندەڵی، کە خەریکە بۆ ئەم نەوەیە دەبێتە قەناعەت و میراتێکی خراپ، چونکە حکومەتی ئەمجارە رەنگە بنکە فراوان نەبێت، لەبری ئەوە پێویستە بیرکردنەوەی فراوان و رووبەری فراوان لە خۆبگرێت بە دوور لە تەفسیری خراپ بۆ ئایندەکەی، لێرەدا گرنگە ئاماژە بە هەندێک حکومەت و لێکەوتە خراپەکانی بەردەمیان بکەین:

یەکەم/ کاتێک سەرۆکی پێشووی کۆماری میسری عەرەبی حوسنی موبارەک کە لە دوای ئەنوەر سادات هات و بەدرێژایی ساڵانی 1981 بۆ 2011 حوکمرانی وڵاتی ئەهرامەکانی گرتە دەست، هەر خەریکی سیاسەتکردن و تەبەنی کردنی گوتاری ناسیۆنالیستی بوو بە شێوە ئایدۆلۆژیی و حیزبیەکەی، هەمانکات خۆدەوڵەمەندکردن و خەڵک هەژارکردن، ئەم حکومەتە بەدەوری یەک خولگەی سیاسی و یەک کایه و یەک بیرکردنەوەی سیاسیدا دەسوڕایەوە بەدرێژایی 30 ساڵ، لە دەرەنجامدا بەرهەمی ئەم سیاسەتە بەرتەسکە چی بوو؟ برسیکردنی گەل و لاوازکردن و پوکانەوەی پایەکانی حکومەت و ئابوریەکەی، بە کورتی شێرپەنجەی سیاسی کارێکی بە میسر کرد هیچ بەرگریەکی جەستەیی نەمێنێت، خۆپیشاندانێکی ئاسایی ملیۆنی بەناوی برسیەکانی سەرجادە، ئه و سەرۆکە گەورەیان خستە سەرجاده و خەستەخانەی عەسکەری و زیندان و بەجۆرێک سپاردەی مێژوویان کرد بە هەزار ساڵی دیکە شەرمەزاری و شکست و نەفرەتی وەها کاڵ نابێتەوە لەبەرچاوی خەڵکی، ئەمە لەکاتێکدا خێزانی ئەم سەرۆکە لەماوەی ئه و سی ساڵەداو به و سیاسەتە ئایدۆلۆژیە ناسیۆنالیستیە، بەپێی بەڵگەنامەیەک زیاتر لە 40 ملیارد دۆلاریان کۆکردەوه و فریاش نەکەوتن بیانپارێزێت، لەولاوە دام و دەزگاکانی دەوڵەت توشی شکست و فەلەجی گەورە هات، رەشوه و بەرتیل وەرگرتن گەشتە ترۆپک، گەندەڵی ئێسکی بڕی، بێکاری و هەڵایسان بەتەواوی میسری وێرانکرد، کەواتە ئەوە بیری لێنەکرایەوە پەیرەوکردنی سیاسەتی حکومی و کارکردن بوو لەرووبەرە گشتیەکەی خەڵکداش، ئەوەش بیری لێکرایەوە لەلایەن خێزانی موبارەکەوە ئیمتیازی شەخسی و پاره و دەسەڵاتی تاکرەوانەبوو، ئەمە پێمان دەڵێت ئەوەی حوکمی راقی دەکات پارەی مۆڵ و کەڵەکەبووی بانکەکان نییە و سیاسەت نییە لەسەر زهنیەتی تەسک، بەڵکو پەیرەوکردنی سیاسەتێکی حکومی گشتگیری ئابووری و کارگێڕی و تەکنۆکراتی شەفاف و دیموکراسی حوکمرانی باش دروست دەکات، ئەم پێوەرە بۆ کۆمەڵێکی تر له و دەوڵەتانەی بەهاری عەرەبی راسته و هەموومان کەم تا زۆر چیرۆکی کەوتن و هەڵهاتن و شکستی ئه و دەوڵەتانەمان بیرە بە شکستی رژێمی بەعسی عێراقیشەوە لە 9/4/2003 کە خاوەنی چەند پاره و یەدەگی نەوت و کانزا بوو، تەنانەت دەوڵەتێکی وەک عەرەبستانی سعودی لەم ماوەیەدا خەریک بوو دۆسیەی رۆژنامەنوسێکی وەک خاشوقچی تەواوی دەوڵەت و شکۆی مەلەکیەتەکە بخاتە لەرزین و کەوتن.

دووەم/ ئەزمونێکی تازەی داواکاریی و خۆپیشاندانی جەماوەریی فەرەنسامان لە بەردەستە، فەرەنسای دایکی شۆرش و حەزارەتەکان و ناپلیۆن و بیریارانی کۆن و نوێ، وڵاتی عەسری رۆشنگەری و سۆربۆن و رێنیسانس و شۆرشی قوتابیانی زانکۆیی 1968، تا دەگات بە داواکاری هێلەکزەردەکان، وەک دەزانرێت ئێستا فەرەنسا لە دۆخێکی خراپدایە و سەرۆک بە خێرایی وەڵامی داواکاریی برسیەکانی سەرشەقامی دایەوە چونکە ناچارە، دەبێت باج و رسومات و بێکارییەکان کەم بکاتەوە، لەکاتێکدا وڵات وڵاتێکی دیموکراسیە، ئابوریەکی بەهێزی هەیە، یەکێکە لە حەوت وڵاتە پیشەسازیە گەورەکەی جیهان، بەردەوام لە گۆرانکاریدایە، یەک چرکە موچە دواناکەوێت و کارەبا نابرێت و ئارامی تێک ناچێت، کەچی هێشتا ملیۆنان مرۆڤ نارازین لە ئەدای حکومەت و رازی نابن باجی زۆرەملێ بۆ سوتەمەنی و خواردن و خزمەتگوزاری زیادبکرێت لەسەریان و هێشتا حکومەت گوێیان لێدەگرێت، توانیان تا رادەیەک دەستکاری بریارەکانی ناو ژوورە پڕلە سورەیاکانی کۆشکی ئەلیزێ و سەر مێزەکەی سەرۆکە گەنجەکە بکەن بەبێ دەستبردن بۆ سوتاندنی ئاڵاو پیرۆزیەکان، وتارەکەی ئیمانۆیل ماکرۆن بۆ خۆپیشاندەران داننان بوو به و گۆرانکاریانه و به و شکستانەی حکومەت، دەستکاری و چاکسازیی بوو لە بەرزکردنەوەی موچه و لابردنی باج و هەندێ رێکاری دیکە، ئەمانە پێی دەوترێت پەیرەوی سیاسەتی حکومی کە لەکاتی هەستیاردا پێویستە ئاوا وەڵامی خۆپیشاندەران بدرێتەوە.

دەرەنجام، ناکرێت هەموومان سیاسی بین و سیاسەت بکەین، هەمووشمان قسە لەسەر حکومەت و حیزب و دامەزراوە نیشتیمانیەکان بکەین، تەنانەت هەڵەیە دادوەرەکانیش بێنە ناو کایه و کاری سیاسی و پارلەمانی و حکومی، چونکە ئەوانیش دەسەڵاتی خۆیان هەیە کە دەسەڵاتی دادوەریه و هەرگیز نابێت تێکەڵ بکرێت بە دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن، ناکرێت وابزانین ئەوەی دوکتۆری زانکۆ بوو ئیدی دەتوانێت رەوشی سیاسی و ئابووری چاک بکات، ئەوەی نوسەری سیاسی بوو ئیدی دەتوانێت هەموو شتێک بکات، تیۆری مەعریفی حکومی و سیاسەتی گشتی ناو حکومەت شتێکه و فاکت و واقیعی سیاسی و کۆمەڵایەتی شتێکی دیکە، کەواتە گرنگە لە داهاتوودا بیرلەوە بکەینەوە چ کاراکتەرێک دەبەینە ناو حکومەت و حکومەت چ میتۆدێکی ئیشکردن دەگرێتەبەر بۆ چاکسازی و گۆرانکاری و بەرگرتن لە گەندەڵی و بەهەدەردان، ئایا دەتوانین خۆمان قوتار بکەن لە حکومەتی پیاوە سیاسیەکان و حکومەتی حیزب؟ ئایا لە کابینەی نوێ، کاتێک کاراکتەرەکانیش بەهێزو نوێن، دەتوانین سیاسەتێکی بەهێزی حکومی پەیره و بکەین کە هاوسەنگی بپارێزین و پەرە بە رووبەری گشتی بدەین و گومان و سترێسی خەڵکی کەمکەینەوه و کۆمەڵێک پرۆژه و یاسای پەرلەمانی تۆکمه و گشتگیر بکەینە ئەجێنداو دەریچەی رزگاربوون لە قەیرانەکان؟ [1]

تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!