نامۍ: ئەڵماس
نازنام: کوردەسانی_کەنوڵەیی
نامۊ تاتەی: خەسرەو خانو کەلهوڕی
ساڵۊ پېڎابییەی: 1752ز
ڕۊ مەرڎەی: 1812ز
یاگۊ پېڎابییەی: #ماراو_ کامیاران#
یاگۊ مەرڎەی: #ماراو_ کامیاران#
$ژیۋاینامە$
ئەڵماس خانی کوردەسانی؛ ئی شاعېرەمان نامېش ئەڵماس کوڕو خەسرەو خانی کەلهوڕین. بەپاو ئا بەڵگا کە ئینێ وەرو دەسامانە ساڵەو (1752ز.) دلۍ دەگاو (ماراو) ئامان سەرو دنیێ، هەر ئەچاگەیچ یاوان پەنە، سەرو ڕەویەو وانای ئا سەردەمەیە هەر جە تافو جوانی و زاروڵەییشۆ خەریکو وانای بېیەن و لوان پەی شارو (سنە)ی، چاگەیچ پەی ماوێ وانانش و فېرو خەت وەشی و واچە فارسی و عەرەبییا بېیەن، دماتەر گېڵانۆ پەی ماوا و مەسکەنو وېش، ئیتر خەریکو کشتیاری و مڵکداری بېیەن. میرزا ئەڵماس خان ساڵەو (1799ز.) جە دۆرانو فەتالی، شاو قاجاری (1834_1797ز.) دەسگیرکریان، داواکارو مافە نەتەوەییەکاش بېیەن، پا تۊمەتە پېسە ڕامیارێ دەسگیرکریان، سەرەتا دلۍ زیڼانەکانو سنەی و هۆرامانینە قایېم کریان، دماتەر فاڕانشاوە پەی زیڼانو تارانی، ماوەو پەنج ساڵا دلۍ زیڼانو تارانینە زیڼانی کریان. دمای ئازاڎکەرڎەیش گېڵانۆ پەی زاڎگاو وېش و دمادماکاو ژیوایش بەهوڼایۆ هۊنیایا گوزەرنان، دماجار ساڵەو (1812ز.)، جە تەمەنو (62) ساڵینە کۊچی دمایینش کەرڎەن.
میرزا شەفیعی مامێزکی، سەبارەت بە کۊچی دمایینو ئەڵماس خانی، پارچە هوربەسێش هوڼێنۆ، دلېشەنە تاریخو مەردەی ئەڵماس خانیش بە ژمارەی ئەبجەدی تۊمارکەرڎەن.
شەفێع پەی تاریخ کۊچ ئەڵماس خان
وات: کزەی جەرگم بەرزبی نە داخان
کە بەپاو ژمارەی ئەبجەدی وەراوەرەن چەنی (1812ز.) کە بە شېوەی کۊن ئەپی جۊرەنە:
وات: کزەء جرگم برزبی نە داخان. ‌
ئەڵماس خان، کە بە ئەڵماس خانی کەڵهوڕ و ئەڵماس خانی کوردەسانی بە نامبانگەن، دلۍ دنیاو شېعرۍ و تەنبوور دایوەنەینە دەسێ بەرز و باڵاش بېیەن. یاگە دەسو ئەڵماس خانی کە مایۍ شانازین و پەی ئېمە پېسە گەنجینێ دوڵەمەڼی ئەدەبی مەنەنۆ، شانامەن.
ئەڵماس خان شانامەی فارسیش بە زوانی هۆرامی و بە تەرزێ ئەدەبی و هونەری باڵا متەنەرە.
پېسە ماچان: ئەڵماس خان خاوەن ئاوەز و هۊشێ بەرزی بېیەن پەی هوڼایۆ هونیە دوە تاکا، هەم شارەزایێ خاسش جە فەلسەفە و تاریخ و هەسارەئەشناسینە بېیەن.
ئەڵماس خانی کوردەسانی، شاعېرێ ئازاڎی وازو دۆرانو وېش بېیەن.
ئەڵماس خان، دلۍ زیڼانینە، ئەچا کاتانە هەکە جەندرمەکۍ دارکاریش کەرېنۍ و جییاشئازېنۍ، خەریکو شانامەکاش بۍ، ئاڎ ئاوەزێ بەرزی فەرهەنگیش بۍ، زانۍ کە ئا زوانە پەنەش مەنویسۊ میراتو ئەڎا و تاتەیشەن، حوڎای گۆرەی بە خەڵات پەنە بەخشان، شانازیش پۆوە کەردەن.
چن نموونێ جە شېعرەکانو ئەڵماس خانی کوردەسانی:
یاران نە بەندم......
یاران نە بەندم، یاران نە بەندم
ئانە گرفتار زنجیر و بەندم
من جە ماوای وېم ئەو ڕۊ دڵ کەندم
توخم بەدبەخی پەرێ وېم شەندم
جە قەوم و جە خوېش گرڎ ئاوارە بیم
نەک هەر ئاوارە جگەر پارە بیم
مەر کە خوڎاوەند وە ڕەحمەکەی وېش
ڕزگارم کەرۊ جە دەرد و جە ئێش
ڕزگارم کەرۊ جە ئی بەند تار
هەر ئەو بۊ وە دڵ چەنیم بۊ وەیار.
دوستاخم جە کاو......
دوستاخم جە کاو، دوستاخم جەکاو
چەنی غەم و دەرد دوستاخم جەکاو
ئانە نە بەندم وە بې نان و ئاو
پەی ڕۊزگار شمشېر مەدەم ساو
دوور جە فەرزەن و هامسەر و دۆسم
پەی وېم مەناڵم ، کە کەفتەن کۊشم
نامەو هەواڵێ ناما جە یاران
بپرسن حاڵم بە وېنەی جاران.
مەناڵم جە بەند....
مەناڵم جە بەند ، مەناڵم جە بەند
ئانە شەو و ڕۊژ مەناڵم جە بەند
ئەیبەند بەوەی شی ڕیشەی دڵمت کەند
حەق پادشات، ئانە جە من سەند
گونام هەر یە بې کە دانشوەربیم
پەرێ مەردومم، چوون مانگ و وەر بیم
وەرنە من جە کۊ و بەند تار جە کۆ؟
وەرنە من جە کۊ و ئی گوفتار جە کۆ؟
مەناڵم چوون نەی.....
مەناڵم چوون نەی، جە زیندان پەی پەی
پەرێ بەخت وېم، مەواچم وەی وەی
وېنەی نەی سوار هەر دەم مەناڵم
کەس نېیەن ڕەحمش، بەیۆ وە حاڵم
ئاھ و ناڵەی من جە حەڎ بەرشېیەن
هیچکەس بە وېنەی من بەڎبەخت نېیەن
شەو و ڕۊ کارم گریە و زارییەن
هەر دەرد و ڕەنج و بېقەرارییەن
پەنام بە خوڎان کە شادم کەرۊ
جە ئی بەند تار، ئازادم کەرۊ.
یاران دوستاخم....
یاران دوستاخم، یاران دوستاخم
جە شار تاران منیش دوستاخم
هامڕاز مەینەت شەریک ئاخم
بەرگم قەڵاخەن پەی یاران داخم
طوفەیل غەمناک شار تارانم
گیرۆڎەی زنجیر شاھ ئێرانم
بێکەس و بې وەر بې یار و یاوەر
غەریب بې کەیف جە عێڵ دەربەدەر
جە صوب تاکو بە شام گرینەن خڎېم
ئاوات مەوازووم من وە مەرگ وېم
پەشېوو ماتم دەروونم زارەن
مەحبووس مەئیووس بەرگم دەوارەن
پەی دووری وڵات خاطر خەمینم
بەفڕڕان مەشۆ سەیل ئەسرینم
غەریب نە گۊشەی کونج شارانم
ئینتظار وە دین، دیدەی یارانم
سنە نشینان بنیشن وەشاڎ
غەریب تاران، بکەرن وە یاڎ
هەرکەس بواچۊ کە تاران خاسەن
ئەوە نە جوملەی خوڎا نەناسەن
مەرهەم خوڎاوەند کارساز کاران
ئېمەیچ بەرکەرۊ جە شار تاران
دەماوەن خەمدار منیش خەمبارم
جەو بۊە مەحرووم دیدار یارم
ئەلبورز جای دېوەن بېیەن وە ماوام
جەو بۊنە سەرسام، سادار ساوام
من و دەماوەند شەرتێمان کەرڎەن
ئەو تەم بۊ من خەم، تاکو وەڕۆی مەردەن
یاران هامسەران قەومان خوېشان
هەرگیز جەو بۊنە جەورم نەکېشان
ئینە گشت کەرڎەی کار گەردوونەن
کەس نمەزانۆ هەواڵ من چوونەن
یە (ئەڵماس) واتەن جە تاران دوستاخ
پەی دووری یاران هەر مەکېشۆ ئاخ.
شەفێع دنیای دوون.....
شەفێع دونیای دوون، شەفێع دنیای دوون
وەس بچۊ نە ۋیر دەور دنیای دوون
ۋیرو خېیاڵ کەر نام ئاوەران کۆ؟
بەرد بنچینەی پێغەمبەران کۆ؟
حەضرەت مووسا کەلیموڵڵا کۆ؟
هامڕاز گوفتار، تای بې هەمتا کۆ؟
غەریب غوربەت شای خوەراسان کۆ؟
ئۆ لاد ڕەسووڵ حەق شناسان کۆ؟
ئەمیر صەفدەر ساقی کەوثەر کۆ؟
حەسەن و حسین ، ئیبنی حەیدەر کۆ؟
جەلال داوود و کوورەو دەم کۆ؟
حەڵقەی زەڕین باف تەنگ مەحکەم کۆ؟
حەزرەت سڵێمان ساحێب نگین کۆ؟
چن موجتەهدان ستوون دین کۆ؟
فەرەیدوون فەڕ فەڕڕوخ نەژاد کۆ؟
فەڕ کەیکاوس، هەم کەی قوباد کۆ؟
کەیکاووس وە جەنگ جادووگەران کۆ؟
داوای هێوسفید مازەندەران کۆ؟
قەهر قەهرەمان زۊر دەعوا کۆ؟
پڕداڵ پەیکان، سەما پەیما کۆ؟
فەڕ فەریبوورز هەفت ئقلیم گیر کۆ؟
برزوو فرامەرز، یا زاڵ پیر کۆ؟
گیو هونەرمەند صاحێب سپا کۆ؟
برووت پێژەن گیرۆدەی چا کۆ؟
نەریمان دەور ئۆ لاد سام کۆ؟
مەردی مەنووچێهر مەنشوور عام کۆ؟
باڵ و باز و خاس فەرهاد چین کۆ؟
کەیخەسرەو کۊ شی، شۊخی شیرین کۆ؟
بەهرام بەو کەمەند گۆرگیرو فەڕ کۆ؟
شاهی ئیبراهیم، بەو زیب و زەڕ کۆ؟
شای تەیموور لەنگ صاحێب ئەساس کۆ؟
تێغ ژار ئاڵووی پەی قصاص کۆ؟
تێغ و گورزو ڕەخش ڕوستەم زاڵ کۆ؟
هەوایی برووت ، داڵ ئیبنی داڵ کۆ؟
شایی شا عەبباس فراسەت دار کۆ؟
زەلیلی ضوححاک هەنا سەمار کۆ؟
نادرەی دوران شېر ئێران کۆ؟
دەنگ داوە داو، داو دلېران کۆ؟
شین و زاریش بې یەعقووب پەی یۆسۆ؟
وەشین و زاری چ ئاوەرد وە کۆ؟
گەردنکەش نە ڕای غەزوەی دین کۆ؟
صاحێب تەمتەراق خاقان چین کۆ؟
دنیا نەمەندەن پەی پێغەمبەران
ئېمەیش مەوەران، ئەی بې خەبەران
هەی داد هەی بې دا هەر چە بې ۋېیەرد
نەکەرڎە کاران، وە بې داخ و دەرد.
ئەسعەد ڕەشید.[1]