ناونیشانی بابەت: سنووردارکردنی ڕۆڵی کۆماری ئیسلامی ئێران لە چوارچێوەی ستراتیژییەتی دەورەداندا
ناوی نووسەر: #تەحسین وسو عەبدوڵڵا#

“پێشەکی”
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک ناوچەیەکی سیاسی، جوگرافی، ئابووری، ئەمنی، مێژوویی و کولتووری بەناوچەیەکی گەرمی ململانێییەکان هەژمار دەکرێت نەک تەنها لەسەر ئاستی ئیقلیمی بگرە لە سەر ئاستی جیهانیش ناوچەیەکی کۆتای نەهاتووی ململانێیەکان بەدی دەکرێت. ئەگەر سەیری دۆخی ناوچەکە بکەین لەماوەی سەد ساڵی ڕابردوو، تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت هەموو جۆر و ئاستەکانی ململانێی تێدایە، نەک ئەمە زۆربەی ئەو دەوڵەتانەی دەکەونە نێو سنورەکە لەناو خودی یەک دەوڵەتیش هەموو ئاست و جۆرەکانی ململانێ بەد دەکرێ. دوای ڕووداوەکەی 7ی ئۆکتۆبەری ساڵی 2023 ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێی نایە قۆناغێک کە تەواو جیاواز لە پێش خۆی، بەو مانایەی ئەم ڕووداوە بووە خاڵی وەرچەرخانی ناوچەکە و دابەشکردنی دۆخی ناوچەکە بۆ دوو قۆناغ، قۆناغی پێش ڕووداوەکانی 7ی ئۆکتۆبەر و قۆناغی دوای ڕووداوەکانی 7ی ئۆکتۆبەر. دوای ئەم مێژووە زۆر زەحمەتە ناوچەکە لە ڕووی هاوکێشە سیاسیی و ستراتیژییەکانەوە بگەڕێتەوە دواوە، بۆیە یەکسەر لە دوای ئەم ڕووداوە دۆخی ناوچەکە بە تەواوی گۆڕانکاری بەسەردا هات هەم لە رووی سیاسییەوە، هەمیش لە ڕووی ئەمنی و ستراتیژییەوە. ئەو جەنگەی بزووتنەوەی حەماس چەخماخەکەی لێدا لەوە دەرچوو کە بتوانرێت کۆنتڕۆڵ بکرێت، ئەمەش وای کرد بەرەی جەنگەکە زۆر فراوانتر بێت لەوەی کە تەنها بریتی بێت لە جەنگی بزوتنەوەی حەماس بەرامبەر بە ئیسرائیل.

زۆری نەبرد هەموو گرووپە وەلائیەکانی ڕژێمی کۆماری ئیسلامی ئێران کە خۆیان وەک بەرەی مقاوەمە ناوزەند دەکەن بە هاوکاری تاران دەستیان بە هەڕەشە و هەندێک جاریش هێرش کردن بۆ سەر ئیسرائیل بەو ئامانجەی کە دەتوانن هاوکێشەکە لە بەرژەوەندی خۆیان کۆتایی پێ دێنن بەڵام دۆخەکە تەواو پێچەوانە بوویەوە، بە جۆرێک کە ئەوەی ئەوان بیریان لێ نەدەکردبوویەوە ئیسرائیل بە ئەنجامیدا. سەرەتا ئیسرائیل لە بە ئامانج گرتنی ئێرانەوە دەستی پێکرد و کۆمەڵێک گورزی زۆر کوشندە و کەمەرشکێنی لە بەرامبەر ئێران ئەنجامدا، بە تایبەت ئەو کردەوانەی لە ماوەی هەشت مانگی ڕابردوو ئەنجام دران، ئەوەی دەرخست کە ئیسرائیل دەتوانێت بەرەی مقاوەمە نەک لاواز بکات بەڵکو لە توانای دایە لە چەندین بەرەی جیا جیاوە شەڕ لە دژیان ئەنجام بدات.

لەم شیکارییەدا هەوڵدراوە چۆنیەتی سنووردار کردنی ڕۆڵی ئێران لەسەر ئاستی ناوچەکە لێکدانەوەی بۆ بکرێت لە چوارچێوەی ستراتیژییەتی دەورەدان و ڕێگری کردن لە تەشەنە سەندن و بڵاو بوونەوەی پایەکانی هەژموونی و بڕینی هێڵە جیۆپۆلیتیکیەکان کە تاران لە ماوەی زیاتر لە دە ساڵی ڕابردوو زۆر بە وردی کاری لەسەر کردووە بە تایبەتی دوای رووداوەکانی بەهاری عەرەبی کە لە کۆتایی ساڵی 2010 و سەرەتاکانی ساڵی 2011 دەستی پێکرد.

“نفوزی ئێران لە نێوان نیگەرانییە ناوچەییەکان و گلۆپی سەوزی ڕۆژئاواییەکاندا”
بەدرێژایی دەیان ساڵ، ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی ئێران خەریکی بنیاتنانی نفوزی زیاتری ناوچەیی خۆی بووە، بەتایبەتی لەگەڵ وڵاتە دراوسێ عەرەبییەکاندا لە ڕێگەی دروستکردن و پاڵپشتی کردنی ئەو گرووپە مەزهەزهەبییانەی خۆیان وەک بەشێک لە بەرەی مقاوەمە ناوزەند کردووە، لە هەمان کاتدا تاران ڕووداوەکانی ناوچەکە و نێودەوڵەتیشی وەک بۆشایییەکی گەورە دەقۆزتەوە لە پێناو هەژموون و بەرە بە پایەکانی بەرژەندییەکانی، کە زۆر هۆکار بوونە هۆی ئەوەی کە یارمەتی ڕژێمی تارانیان دا تا ڕادەیەکی زۆر بەرفراوان ببێت. ئەم دەست وەردانە ناوچەییەی ئێران لەسەر بنەمای هێزی پڕۆژەکە خۆی نەبوو، بەڵکو ئەم فراوانکردنە ڕەزامەندی نێودەوڵەتیشی لەگەڵ بوو، وەک چۆن هەندێک لە زلهێزە نێودەوڵەتییەکانیش لە سەر بنەمای هاوکێشە ئیقلیمییەکان سەپۆرتی ئەم سیاسەتەی تارانیان کردووە جا بەشێوەی ڕاستەوخۆ بێت یان ناراستەوخۆ.

نفوز و هەژموونی ئێران لەسەر ئاستی ناوچەکەبە جۆرێک بوو کە دەتوانین بلێین لە دەستووردان دەرچوو بوون و گەیشتبووە خاڵی کۆنتڕۆڵ کردن. ئەمەش نەک تەنها پڕۆسەی سیاسی ئەو وڵاتانەی خستبووە ژێر مەترسی بەڵکو حالەتەکە گەیشتتۆە ئەوە ڕادەیەی سنوورە ڕاستەقینەکانی ئێران ئەوانە نین کە لەسەر نەخشە کێشراون، بەڵکو لەودیوەوە درێژدەبنەوە بۆ کەنارەکانی بەحرەین، دەریای سوور و دەریای ناوەڕاست، و لەودیوەوە، ئەمەش خۆی لە کۆنترۆڵ کردنی چوار پایتەختی عەرەبیدا دەبینێتەوە کە بەیروت، دیمەشق، بەغدا و سەنعایە.

“تاران لە پەنای شەڕی تیرۆرەوە هێڵەکانی بەرەی مقاوەمەی بەهێز کرد”
ئەو میلیشیایا و گرووپە چەکدارانەی بە یارمەتی ڕاستەوخۆ و پاڵپشتى ئێران پێکهاتبوون، لە ناوچەکانى یەمەن و ئێراق، ئەمانە بە ڕەزامەندى ئەمەریکا شەڕیان دەکرد، لەسەر بنەماى ئەوەى هێزێکى شەڕى تیرۆر بوون لە گۆڕەپانى سوریادا، ئێران خەریکى بنیاتنانی میلیشیاکانى بوو، بەبێ واشنتۆن و تەنانەت ئیسرائیل – لەو کاتەدا – دژی ئەو میلیشیایانە دەجوڵێت، تا ئەو ڕادەیەی ئێستا تاران لە گۆڕەپانی ئەمنی لە ناوخۆی سوریادا وجودی فراوانی هەیە، کە ڕێگەیان پێ نەدەدرا هیچ کەسێک کە پەیوەندی بە ئێرانەوە نەبێت بتوانێت درێژە بە کارەکانی خۆیان بدەن (ئەم دۆخە بۆ پێش ڕوواداوەکانی ئەم دوایەی سوریا ڕاستە کە لە 27ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ سەریان هەڵدا).

لەگەڵ زیادبوونی نفوزی سەربازی و ئەمنی ئێران لەو وڵاتە عەرەبیانەی تاران دەستوەردانی تێیاندا کرد، کاریگەری ئابوورییەکەی لەو وڵاتانەدا زیادی کرد کە میلیشیا ئێرانییەکان جۆرەها ئابووریی جەنگیان تێدا بەڕێوە دەبرد، لە ڕێگەی قاچاخی چەک و نەوت، ئۆپەراسیۆنی سپیکردنەوەی پارە، ئابووری هاوتەریب، کۆمپانیا وەهمیەکان. بە گوزارشتێکی دیکە، تاران ئیمپراتۆریەتێکی دارایی گەورەی ئیقلیمی پێکهێنا.

درێژبوونەوەی پەڵ و پۆی ئێران بۆ کەناراوەکانی بەحرەینی سوور و دەریای ناوەڕاست و لەگەڵ بەردەوامی ڕەزامەندی نێودەوڵەتی لە ڕۆڵی تاران و لەگەڵ زیادبوونی کشانەوەی عەرەب لە گۆڕەپانەکان و ئەو پرسانەی کە لە دڵی ئاسایشی نەتەوەییدان، ڕێژیمی ئێران دەستی کرد بە پەرەپێدانی ستراتیژی تایبەت بۆ تێپەڕاندنی ڕێساکانی بەشداریکردنی ئەمنی، سیاسی و سەربازی کە لە ماوەی دەیان ساڵدا زاڵ بوون. تاران کەوتۆتە ناو ئەو دەوڵەتەی کە بەسەر زلهێزە سەرهەڵداوەکاندا دێت کاتێک بە زۆر سەرخۆش دەبن و دواتر تەماحی ناوچەیی دەستی کرد بە تێپەڕاندنی ئەو سنوورانەی کە بۆی دانراوە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا، کە ئەو سنوورانەن کە لە هاوکێشەکەدا هاتووە: “ئێران لە عەرەب بەهێزترە، بەڵام لاوازتر لە ئیسرائیل”، کە ئەو هاوکێشەیەیە کە پێدەچێت تاران لەم دواییانەدا هەوڵی شکاندنی داوە، بەدەربازبوون ڕۆڵی ئەو ئەوەیە کە ببێتە هۆی نائارامی بۆ لاوازکردنی ناوچەی عەرەبی، بۆ بەرژەوەندی ئیسرائیل، بەبێ ئەوەی ئەم ڕۆڵە زیان بە بەرژەوەندییەکانی ڕۆژئاوا یان ئیسرائیل بگەیەنێت.

“ڕووداوەکانی 7ی ئۆکتۆبەری ساڵی 2023 و سنووردار کردنی تاران لەسەر ئاستی ناوچەکە”
لە ڕێگەی ئەو سنووردارکردنانەی کە لە چوارچێوەی “ستراتیژی خۆگرتن”دا دێنە ئاراوە، “ئێرانی خوازراو” بەدی دێت کە خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی ڕۆژئاوا دەکات لە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتە عەرەبیانەی کە خۆیان ەک سەرداری دەوڵەتەکان یان سەرکردایەتی جیهانی عەرەبی دەبینن، لەگەڵ ئەو ململانێ تائیفیانەی کە دەیوروژێنێت، لە هەمان کاتدا دروشمی دژە ڕۆژئاوا بەرز دەکاتەوە. لە 7ی تشرینی یەکەمی 2023، ئێران دەرفەتێکی بەخۆیەوە بینی بۆ زیادکردنی پشکی ئێران لە زیادکردنی ئاشکرای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، کە تاران پێیوابوو کاتی ئەوە هاتووە بەرهەمی ستراتیژییەکانی بچنێتەوە و پێیوابوو دەتوانێت وەبەرهێنانی زیاتر لەسەر ئاستی ناوچەکدا بکات، و بەردەوامە لە شەڕکردن بە خوێن و گەنجینەکان و تواناکانی ئەوانی تر، لە کاتێکدا سنوورەکانی بە سەلامەتی دەمێننەوە لەو ئاگرانەی کە ساڵانێکە تاران دەیگرێتەبەر، و بەردەوام بووە لە جێبەجێکردنی ئەم ستراتیژە، بێ ئاگا لەوەی کە لە ڕۆڵی دیاریکراوی خۆی تێدەپەڕێنێت.

“ئامرازەکانی سنووردار کردنی ڕۆڵی تاران”
کاتێک تاران لەو ڕۆڵە تێپەڕاند کە پێی سپێردرابوو، وا دیارە بڕیارێک بۆ کەمکردنەوەی ئەم ڕۆڵە درا، کە ڕێگەی پێدا فراوانتر بێت، دوو ڕێگا بۆ کەمکردنەوەی ئەم ڕۆڵە تاوتوێ کرا: یەکەمیان کردەی ڕاستەوخۆ بوو، بە لێدانی ڕژێم لە هێزی ناوخۆی خۆیدا و هەندێک بازنەی ئیسرائیل و ئەمریکا پشتگیریان لەوە کرد، بەڵام ستراتیژەکەی تر -کە ئاسانترین و کارپێکراوترینە- لێدانی هەندێک لە چەک و بەربەستە ئەمنییەکانی ڕژێم بوو کە بەدرێژایی دەیان ساڵ دروستی کردبوو بۆ ئەوەی ئاگر نەگاتە نێو سنوورەکانی خۆی، بە لێدانی میلیشیاکانی کە کاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر ئیسرائیل هەیە، لەگەڵ پاراستنی میلیشیاکانی تر دەکرێت بۆ خولەکانی داهاتووی ململانێی تائیفی کە ئێران بە تووندی تێوەگلاوە. ئۆپەراسیۆنەکانی لێدانی زمار لە تابووتی ڕژێم لە ئێران، کە خۆی لە داڕمانی خێرای میلیشیاکانی لە سوریادا دیار بوو، وەک چۆن تاران لەم وڵاتەدا – لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا – ئەوەی لە ماوەی چەندین ساڵدا بەدەستی هێنابوو، دوای ئەوەی ئێران شاری حەلەبی لەدەستدا، شکستی وڵاتەکەی لەدەستدا میلیشیاکانی ناوچە بەرفراوانەکانی باکووری سوریا، کە بە نیشاندەرێک دادەنرێت ڕۆڵی ئێران لەو وڵاتەدا کە بەدەست کۆنترۆڵکردنی میلیشیاکانی تاران بەسەر ناوچە بەرفراوانەکانی خاکەکەیدا دەناڵێنێت، دەستیکرد بە لاوازبوون.

پرسیارەکە لەسەر ئەو پرسە دەمێنێتەوە ئەوەیە ک ئایا زلهێزە نێودەوڵەتییەکان دەیانەوێت جارێکی دیکە ڕۆڵی ئێران دووبارە بکێشنەوە، بەو پێیەی پێناچێت پێویست بێت بە تەواوی لێی ڕزگاری بێت، چونکە هێشتا خوازراوە، و بۆ هەمان ئەو ئامانجانەی کە وایکرد ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکان ڕێگەیان پێبدەن فراوانبوون لە ماوەی دەیەکانی ڕابردوودا، ئەمەش بەو مانایەیە کە ئەوەی پێویستە تەنها گەیاندنی پەیامێکە بۆ تاران، ڕۆڵی خۆی دەگەڕێنێتەوە بۆ سنوورە دیاریکراوەکانی، و ڕێساکانی بەشداریکردن دەگەڕێنێتەوە بۆ دۆخی پێشووتر.

“کۆبەند”
لەگەڵ تووندبوونەوەی ململانێی نێوان پڕۆژە جۆراوجۆرەکان لە ڕووی جیۆپۆلیتیکییەوە، دەرفەتی ئەوە لەدەست دەچێت کە بتوانرێت تاران جارێکی دیکە بگەرێتەوە پێش ڕووداوەکانی 7ی ئۆکتۆبەری ساڵی 2023، لەبەر ئەوەی تاران هەم لە ڕێگەی خۆیەوە وەک لایەنێکی هەڕەشە ئامێز، هەمیش لە ڕێگەی گرووپە وەلائییەکانییەوە بەردەوام بەرژەوەندییەکانی ڕۆژئاوا و هەندێک جاریش خودی ڕۆژئاوا دەکەن ئامانج، کە ئەمە خۆی لە لێدان و بە ئامانج گرتنی بنکە سەربازییەکانی هێزەکانی ئەمریکا لە ئێراق دەگرێتەوە. زلهێزە نێودەوڵەتییە دەرفەتەکان دەقۆزنەوە بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندییەکانیان، ئەمەش دەبێتە هۆی دووبارە کێشانەوەی سنوورەکان و نەخشە و کایەکانی کاریگەری، بە شێوەیەک کە لەگەڵ بەرژەوەندی زلهێزەکاندا بگونجێت کە توانای گواستنەوەیان هەیە بۆ کاتی گونجاو، بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی.

زلهێزە نێودەوڵەتییەکان دەیانەوێت ڕۆڵی ناوچەیی ئێران سنووردار بکەن، نەک بەتەواوی نەهێڵن، ئەو سنووردارکردنە جێی خۆیەتی، چونکە ئەو لایەنە دەپارێزێت کە زیانی بۆ ناوچەکە هەیە، هەروەها ئەو لایەنە لاواز دەکات کە مەترسی و ‌هەڕەشە دروست دەکەن بۆ سەر ئیسرائیل و بەرژەوەندییەکانی ڕۆژئاوا. [1]

تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!