نووسەر: مەهاباد کوردی
چاپی یەکەم، سوێد (2002)

[1]

له 09-10-1998 تا 15-02-1999
ئامادەکردن: کۆمینی ڕاگهیاندنی پارتی چارەسەری دیموکراتی کورستان
چاپی یەکەم 2014 [1]

پێنج بنەماکەی #عەبدوڵڵا ئوجەلان# بۆ پەیماننامەیەکی نوێی #لۆزان# چییە؟
نووسینی: #کەمال چۆمانی#
هەمیشە ڕێبەر ئوجەلان بۆ چارەسەریی پرسی کوردان و هەروەها بۆ دانانی ئەلتەرناتیڤ بۆ گەیشتن بە کوردستانێکی ئازاد، نەخشەڕێگای لۆژیکی بیرۆکەیەکی خسووەتە ڕوو، پایەی سەرەکی ئەو نەخشەڕێگایە یەکێتی کوردانە لە هەرچوارپارچەی کوردستان.
ئوجەلان لە 2009 لە دیداری لەگەڵ پارێزەرەکانیدا، داوای پەیماننامەیەکی نوێی لۆزانی کرد لەنێوان کوردان لەنێو خۆیاندا بە ناوی پەیماننامەی لۆزانی کۆمەڵایەتی. ئوجەلان دەیەوێت کورد لەنێو خۆیاندا بێئەوەی دەستکاری هیچ سنوورێکی ئەو چوار وڵاتە بکرێ کە کوردی تێدا نیشتەجێیە، پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتیی لەسەر چەند بنەمایەک گرێبدەن تا دونیابینییەکی دیموکراتیک بۆ ژیان و سیاسەت لەو چوار وڵاتەدا پێش بخات. ئوجەلان پێی وایە ئەگەر کورد بتوانێت ئەو پەیماننامەیە لەنێوان خۆیاندا ببەستن، دەتوانن کاریگەرییەکی کولتووریی، سیاسیی، ئابووری، و کۆمەڵایەتیی گەورە لە هەر چوار وڵات درووستبکەن.
ئوجەلان لەبارەی پەیماننامەی لۆزان وتی: لە تێڕوانینی کوردانەوە، لۆزان تەواونەکراوە. هەروەها چارتەر (میساق) ی میللیش تەواونەکراوە. ئەمڕۆ، کوردان دەیانەوێت ئەو پەیماننامەیە تەواوبکەن بە بەکارهێنانی ڕێگا و چارەسەریی دیموکراسییانە. سیستەمێکی کۆنفیدراڵی دیموکراتیک پێویستە لەنێوان گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دابمەزرێت. من دژی کۆمارەکان نیم، بەڵام ئەو کۆمارانەی ئێستا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەن، پێویستە دیموکراتیک بکرێن.
ئوجەلان پارادایمی دیموکراتیک کۆنفیدراڵیزمی وا پێشخستوە کە کورد پێویست ناکات سنوورەکانی دەوڵەتانی ئێراق و ئێران و تورکیا و سووریا بگۆڕێ بۆ ئەوەی بوون و قەبارەی سیاسی و دەستوورییەکەی ببینرێ، بەڵکوو بە دیموکراتیزەکردنی ئەو وڵاتانە کورد لەناو یەکەیەکی دیموکراتیکدا دەتوانێت سیاسەتی خۆجێیی خۆی پێش بخات و لەناو خۆشیاندا پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتییان هەبێ.
بە بڕوای من ئوجەلان لەبارەی دەستکارینەکردنی سنوورەکان و پرسی پارادایمی نوێی کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک لەجێی دەوڵەت-نەتەوە، زۆر دورمەودا بیردەکاتەوە، هەروەها ئەو تێڕوانینە کلاسیکییەی تێپەڕاندوە کە مافی چارەنووس تەنیا بە دامەزراندنی دەوڵەت درووستدەبێت. کورد دەتوانێت مافی چارەنووسی خۆی دیاریبکات لەناو چوارچێوەی ئەو دەوڵەتانەی تێیاندا دەژیێ بێ ئەوەی هانا بۆ سەربەخۆیی ببات. کوردی ئێراق گرنگ نییە دەوڵەتی سەربەخۆیان هەبێت یا نا، بۆ نموونە، بەڵکوو بە دیموکراتیزەکردنی ئێراق، کورد پێگەیەکی باشتری دەبێت. ژیانی پارێزراوتر دەبێت.و ئابوورییەکەشی بەهێزتردەبێت. ئەمە بۆ کوردانی سووریا و تورکیا و ئێرانیش هەر ڕاستە. ئەزموونی باشووری کوردستانیش نیشانیدا کە دەکرا کورد نەک هەر خۆی هەرێمەکەی بەهێز بکات، بەڵکوو ڕەنگڕێژی سیاسەتی دەوڵەتەکەش بکات. بە دیموکراتیزەکردنی ئەو چوار دەوڵەتەی کوردی تێدا لەسەر خاکی خۆی نیشتەجێیە، بە بەجێگەیاندنی ئەو پێنج بنەمایەی ئوجەلان بۆ پەیماننامەیەکی نوێی لۆزانی دیاریکردووە، ئەو دابەشبوونەی کورد بۆ چوار پارچە دەبێتە هێز بۆ کوردان نەک لاوازی.
ئوجەلان پێنج بنەمایەی دیاریکردن بۆ ئەوەی ئەو پەیماننامەیە لەسەری دابمەزرێ:
1-بنەمای شەڕ و ئاشتی. شەڕ چییە و ئاشتی چییە، واتا کورد لەگەڵ کێدا لە شەڕە و لەگەڵ کێدا پێویستە ئاشتی بکا. هەروەها بەو مانایەی کورد لەنێوان خۆیاندا شەڕ بەجێدەهێڵن و ئاشتی لە پەیوەندیی خۆیاندا بە بنەما دەگرن.
2-بنەمای یەکێتی: ئوجەلان جەخت لە یەکێتیی کورد دەکاتەوە، دەشڵێت ئەو یەکێتییە بۆ ئەوە نییە ببێتە هەڕەشە لەسەر سنوورەکانی ئەو چوار وڵاتەی کوردی تێدا دەژیێ. ئەو یەکێتییە بۆ ئەوەش هەر پارچەیە و لە ڕێی خۆیەوە لەگەڵ هەر یەک لەو چوار وڵاتانە بەجیا پرسی خۆی چارەسەر دەکات. لەپاڵ ئەو چارەسەرییانەدا، کورد لەنێوان خۆیاندا پەیوەندییەکانیان و یەکێتییەکەیان بەهێز دەکەن، پەیوەندییە کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و کولتوورییەکانیان گەشەپێدەدەن. ئەو یەکێتییە لەسەر بنەمای کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک دەبێت.
3-بنەمای دیموکراسی: بنەمای دیموکراسی بەوە جێبەجێ دەبێت. کە دەوڵەتانی داگیرکەر کۆی ئەو مادە دەستووری و یاساییە لاببەن کە دژن بە مافەکانی گەلی کورد لە هەر چوار پارچەیەک، وەک ئەوەی لە ئێراقدا لە 2005 لە دەستووری هەمیشەیی ئێراق ڕویدا. دیموکراسی لای ئوجەلان خاڵێکی جەوهەرییە چونکە بێ هەبوونی دیموکراسیی نە کورد دەتوانێت لە ناوچەکەدا بەشداریی هەبێت نە دەوڵەتانی دیکەش دەتوانن پێشبکەون و لەو سیاسەتی جینۆساید و سڕینەوە دەربازیان ببێ، کە نەک هەر بۆ کورد بووەتە نەهامەتی، بۆ خودی ئەو نەتەوانەی ناوچەکەش بووەتە نەهامەتی. دۆخی ناهەمواری سیاسی و ئابووری ئێران و تورکیا و سووریا ڕاستە قوڕسییەکەی بۆ کورد زیاترە، بەڵام بۆ تورک و فارس و عەرەبیش کەم نییە.
4-بنەمای مافە کولتوورییەکان: نوێکردنەوە و ناساندنی کولتووری کورد.
5-بنەمای سیاسەتی دیموکراتیک: کە پرسی سیاسەتی دیموکراتیک، کۆمەڵایەتی، پەروەردەیی، و ئابووری گفتوگۆیدان بکرێت. سنوورەکانی ئەو جۆرە سیاسەتە دیاری بکرێ و کورد ببێتە خاوەنی پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتی بۆ ئەوەی هێڵە گشتییەکانی ژیانی کوردی دیاریبکرێن و بگونجێندرێن لەگەڵ پێشکەوتنەکانی ئەوڕۆ و لەگەڵ ڕۆح و کولتووری کوردی ناتەبا نەبن.
بۆ ئەوە ئوجەلان پێشنیازی کرد سێ کۆنفرەنس ببەسترێن؛ یەکیان لە هەولێر، ئەوی تر لە ئامەد، و هەروەها وەک ئاکتێکی سیمبۆلیک، ئەگەر بکرێ، کۆنفرەنسێکیش لە لۆزان ببەسترێ چونکە لە لۆزان دانی نا بە سەربەخۆیی تورکیا و پەیماننامەی سیڤەری هەڵوەشاندەوە کە پەیمان بە کورد درابوو مافەکانیان دان پێدا بنرێ. لە پەیماننامەی لۆزاندا ڕاستە باسی پاراستنی مافی پێکهاتە ئایینی و ئێسنیکییەکان دەکات، بەڵام تورکیا لەوێدا ئەوەی زیاد کرد تەنیا ئەو پێکهاتانەی کە موسڵمان نین، بەمە پرسی کورد لە پرسێکی ناودەوڵەتییەوە بوو بە پرسێکی ناوخۆیی تورکیا. ئوجەلان هەر لەو دیدارەدا داوایکرد کوردیش ببێتە خاوەنی میساقی میللی خۆی بە ئاماژەدان بە شەش بەندەکەی میساقی میللی تورکیی.
ئوجەلان دەربارەی ئەو کۆنفرانسانەی دەبەسترێن، پێشنیازیکرد: لە کۆنگرەی ئەو پەیماننامەیە کۆمەڵایەتییە نەتەوەییەدا، کوردان دەتوانن گفتوگۆی مەرجەکانی بەدیهێنانی ئەو پێنج بنەمایە بکەن. ئێمە تەنیا لە بەدیهێنانی ئەو پێنج بنەمایەدا دەتوانین ئاشتی و دیموکراسیمان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەبێ. وەک پێشتر وتم، ئەو کۆنگرەیە دەکرێت لە #هەولێر# ، #ئامەد# ، و لۆزان ببەسترێت. شوێنەکە گرنگ نییە. ئەوەی گرنگە ناوەرۆکی ئەو پێنج بنەمایە گفتوگۆیدان لەبارەوە بکرێت.
هەروەها ئوجەلان وتی: پێشتر باسم لە پێداچونەوە بە پەیماننامەی لۆزان کردووە. دەمەوێت سەرنجێکی مێژویی بخەمە سەر بەشداریی کوردان لەو کاتدا. لە پڕۆسەی لۆزاندا، کوردان هاوتا لەگەڵ کۆماری نوێی تورکیا یەکێتییان گرێدا. ئەمڕۆ کوردان پێویستییانە نیوەکەی تری لۆزان تەواو بکەن بە پێداچونەوە بەو پەیماننامەیەدا. ئەوەش تەنیا بەوە بەدەستدێت کە ماف و ئازادییەکانی کورد بناسرێن و وجودی یاسای و دەستووریی کورد دانی پێدابنرێ. پێویستیشە کوردان لەسەر ئەوە کار بکەن.
بەستنی کۆنفرەنسێک لە لۆزان لەلایەن کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانەوە، لە خۆیدا کارێکی ناگرنگ نییە وەک هەندێک هاوڕێ ڕەخنەی دەگرن، وا باشترە خودی ڕەخنەکان لە ناوەرۆکی کۆنفرەنسەکە بێ. ئێستا کێشەکانی کورد و کوردستان و ئەو وڵاتانەی کوردیان تێدا دەژیێ، جیاوازترن لە کێشەکان لە 100 لەمەوبەر. بۆ نموونە ناکرێت کۆنفرەنسێک ببەسترێت باسی پرسی گۆڕانی ئاووهەوای تێدا نەکرێ کە وا خەریکە هەڕەشەکانی ڕۆژبەڕۆژ لەسەر خاکی کوردستان زیاتر دەردەکەون. هەروەها کۆنفرەنسەکان لە خۆیاندا ئەرکێکی نەتەوەیی جێبەجێدەکەن، بەڵام دەبێت.نەوەی نوێی کورد دەنگی هەبێت چونکە خەیاڵەکانیان و دونیابینییەکانیان جیاوازترن. ناکرێت کورد لە ئەمڕۆدا کۆنفرەنسێک ببەستێت بۆ نموونە باسی ئەو گۆڕانکارییە تەکنەلۆژییە گەورانە نەکات کە دونیا بە ئەندازەیەک وەردەچەرخێنن کە کۆی ژیان دەگۆڕێ، بە نموونە ئەو گۆڕانکارییانەی ژیریی دەستکرد لەگەڵ خۆی هێناون، و دەیان پرسی تر. چیتر ناکرێت کورد وەک گەلێکی قوربانی و چەوساوە تەماشابکرێ، دەبێت.بزووتنەوەی ئازادیخوازیی سیاسیی و شۆڕشگێڕیی کورد، بۆ خەیاڵ و ژیانی نەوەی نوێ، بۆ دونیای هاوچەرخ، وەڵامێکی هەبێت ئەگەرنا نەوەی نوێی کورد لەناو بۆتەکەی نیۆلیبڕاڵیزمی نوێ و گۆڕانکارییە خێراکانی دونیا، کە وا دەکەن ئینسان لە خۆی نامۆ و بێ هیوا و سەرگەردان بێ، ون ببێ.
[1]

دەقی پەیامەکەی پەیەدە:
ڕێبەر عەبدوڵلا ئۆجالان هزر و بۆچوونەکانی خۆی بەرەو پێشەوە برد تاوەکو گەیشتە پرۆژەی نەتەوەی دیموکراتی کە ڕزگاری گەلی کوردی بە ڕزگاری گەلانی هەرێمەکەوە بینی.
گەلی کورد ڕۆژبوونی ڕێبەر عەبدوڵلا ئۆجالان پیرۆز دەکات کە لە زیندانی ئیمڕالی لەژێر دۆخێکی سەخت و گۆشەگیریەکی گەورەی دوور لە مرۆڤایەتیە و بەرخۆدان دەکات.
ڕێبەر عەبدوڵلا ئۆجالان بە بۆچوونی ڕەخنەگرانە و لێکۆلینەکانی لەنێو کۆمەڵگادا گەورە بوو و بەدوای ڕێبازی ڕزگاری گەڕا. لە ژیانی زانکۆدا بەشداری لە ڕیزەکانی گەنجانی شۆڕشگێردا کرد و ئەزمونی گەورەی لە تێکۆشاندا بەدەست هێنا. کورتەژیانی کەسانی ناوداری لە مێژوودا وەک پێغەمبەران و ڕۆناکبیرانی خوێندەوە و کاری ئەوانی لەسەر کۆمەڵگاکەیان ناسی. لە ساڵی 1978 پارتی خۆی دروست کرد. دوای ئەوەی کە دەوڵەتی تورک هێرشێکی فاشیستانەی لەدژی ئەو و هەڤاڵانی ئەنجامدا، ڕووی کردە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
سەرۆک ئاپۆ لە کۆتاییدا گەیشتە ئەنجامێکی کە ڕزگاری گەلی کورد لە ڕزگاری گەلانی هەرێمەکەدا وابەستەیە. لەبەر ئەم هزر و فەلسەفەی خۆی گەیشتە فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی کە لەسەر بەرژەوەندیەکانی زلهێزەکان مەترسی بوو.
ئێمە ڕۆژبوونی ڕێبەر عەبدوڵلا ئۆجالان لە گەلی کورد و گەلانی میزۆپۆتامیا پیرۆز دەکەین کە لە تیۆری و پراکتیکیدا ڕێگەی ڕزگاری ئەوانی ئامادە کردووە، بۆ ئەوەی ژیانێکی ئازاد، شکۆمەندانە و دیموکراتیک کە تێیدا گەل بە مرۆڤایەتی خۆی و شکۆی خۆی، دوور لە بەکارهێنانی و کۆیلایەتی بژی. ئێمە بانگ لە هێزەکانی دیموکراتی و شۆڕشگێڕەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان دەکەین کە یەکگرتووبن و پێکەوە کار بکەن بۆ ئەوەی ڕێبەر عەبدوڵلا ئۆجالان ئازاد ببێت کە بۆ سەدان ملیۆن کەس بووەتە هیوا. گەر ئازاد ببێت دەتوانێت دەستکەوتەکانی دیکە بەدەستبهێنرێت. ڕۆژبوونی وەک ئەم سەرۆکە و پێشەنگە، بە واتای ڕۆژبوونی ئەو کەسانە دێت کە لەسەر هزر و فەلسەفەی ئەون بۆ ئەوەی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بە دادپەروەری، یەکسان بژی و ئازادی سەروەر بێت.
رێبەر عەبدوڵلا ئۆجالان لە ئەنجامی پیلانگێڕیەکی نێودەوڵەتی لە ساڵی 1999 لە نایرۆبی دەستگیرکرا و ڕادەستی دەسەڵاتی تورک کرایەوە. لەو ڕۆژەوە، لەژێر گۆشەگیریەکی قورسدایە و چاوپێکەوتنی خانەوادە و پارێزەران لەگەڵی قەدەغەیە. دوای جار لە 7ی ئابی 2019 لەگەڵ ڕێبەر ئۆجالان چاوپێکەوتن ئەنجامدرا. هەروەها دوایین جار لە 25ی ئازاری 2021دا لەگەڵ محەمەد ئۆجالانی برایدا بە تەلەفۆن قسەی کرد، بەڵام دوای 5 خولەک پەیوەندیەکە پچڕا.
ئەم پەیوەندیە، دوای زۆر بانگەوازی لەسەر تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانی تورکیا و ناڕەزاییەکانی جیهان ئەنجامدرا.[1]

⚠️ تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!

شوێن: دەشتی بیقاع
رۆژ یان ساڵی گیرانی وێنەکە: سەرەتایی نەوەدەکانی سەدەی بیستەم
کەسایەتییەکانی ناو وێنەکە: لەڕاستەوە: دۆغۆ پەرینجەک سەرۆکی حزبی وەتەن لە تورکیا و #عەبدوڵڵا ئۆجەلان# سەرۆکی پارتی کرێکارانی کوردستان.
وەرگیراوە لە: پەڕەی لە کەناری دانوبەوە بۆ خڕی ناوزەنگ[1]

[1]

ئەم بابەتە بەپێی ستانداردەکانی کوردیپێدیا هێشتا ناتەواوە و پێویستیی بە داڕشتنەوەی بابەتی و زمانەوانیی زۆرتر هەیە!

شوێن: لوبنان
رۆژ یان ساڵی گیرانی وێنەکە: 1991
کەسایەتییەکانی ناو وێنەکە: عەبدوڵڵا ئۆجەلان

#عەبدوڵڵا ئۆجەلان#: چارەسەری من بۆ کێشەکانی تورکیا و سووریا و کورد
نووسینی: #عەبدوڵڵا ئوجەلان#
وەرگێڕانی: #زانا عوسمان#

مۆدێرنەی سەرمایەداری بەردەوامترین و کوشندەترین قەیرانی شارستانییەتە. بەدیاریکراوی، وێرانکارییە گشتییەکەی دوو سەد ساڵی ڕابردوو هەزاران ڕایەڵەی پەرەسەندنی لە ژینگەی سرووشتیدا پچڕاندووە. واپێدەچێت ئێمە بەباشی ئاگاداری ئەو وێرانکارییە نەبیین ئەم دیاردەیە تووشی جیهانی ڕووەک و ئاژەڵی کردووە. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەوە ڕوونە کە، هەر وەک کەش‌وهەوا، ئەو دوو جیهانە بەردەوام ئاماژەی (بەفریامان‌ بگەن) دەنێرن.
تا چەندێک مرۆڤایەتی دەتوانێت لە شاندانەبەر ئەم جۆرە لە مۆدێرنە بەردەوام بێت، کە بووەتە هۆی کاولکاریی ژینگەیی بەربڵاو و لێکهەڵوەشانی کۆمەڵگە؟ چۆن مرۆڤایەتی ئازار و ژانی جەنگ، بێکاری، برسێتی و هەژاری دەڕەوێنێتەوە؟
ئەو بانگەشەیەی کە دەوڵەت-نەتەوە کۆمەڵگە دەپارێزێت وەهمێکی گەورەیە. بەپێچەوانەوە، کۆمەڵگە بەشێوەیەکی ڕوولەزیادبوو لەلایەن دەوڵەت-نەتەوە وە بەسەربازی دەکرێت و تەواو نوقمی جۆرێکە لە جەنگ. من ئەمە ناودەنێم جەنگی کۆمەڵگەکوژ، کە بەدوو شێوە بەسەر کۆمەڵگەدا سەپێنراوە.
یەکەم، دەسەڵات و دەزگاکانی دەوڵەت هەڵدەستن بە جڵەوکردن و چەوساندنەوە و چاودێریکردنی کۆمەڵگە.
دووەم، تەکنەلۆجیای زانیاری (قۆرخکارییەکانی میدیا) لە پەنجا ساڵی ڕابردوودا کۆمەڵگەی ڕاستەقینەی گۆڕیوە بۆ کۆمەڵگەیەکی مەجازی. چۆن دەکرێت بەرگری لە کۆمەڵگە بکرێت لە دژی یاساوڕێساکانی ناسیۆنالیزم، ئایینگەرایی، سێکسیزم، زانستگەرایی، هونەرەکان، هەروەها پیشەسازی سەرگەرمی (لەنێویاندا وەرزش، درامای تەلەڤزیۆنی، هتد.) کە لە ڕێیانەوە شەو و ڕۆژ کۆمەڵگە لەلایەن میدیاوە هێرشی دەکرێتە سەر؟
ئەو ڕاستییە تەوا ڕوون بۆتەوە کە دەوڵەت-نەتەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا یەکێکە لە ئامرازەکانی باڵادەستیی مۆدێرنەی سەرمایەداری. پەیماننامەی ڤێرسەیڵس (Treaty of Versailles) بۆ ئەوروپا چی بوو، ڕێکەوتننامەی سایکس‌بیکۆ-ی نێوان بەریتانیا و فەڕەنسا لە ساڵی 1916 دا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەمان شت بوو: “ئاشتییەک بۆ کۆتاییهێنانی هەموو ئاشتییەکان.”
جەنگی جیهانیی سێیەم لە ئاستی جیهانیدا لەئارادایە، ئەم جەنگەیان قووڵتر و درێژمەوداترە لە جەنگی جیهانیی یەکەم و دووەم. ئەنجامەکەش بریتییە لە پووکانەوە و لەبەریەک‌هەڵوەشان. تەنیا لەڕێگای درووستکردنی هاوسەنگییەکی نوێی ناوچەیی یان جیهانییەوە دەکرێت ئەم جەنگە کۆتایی پێبێت.
دەوڵەت-نەتەوەکانی ئەمڕۆ لە ناوچەکەدا هەمان ئەو مانایەیان هەیە کە فەرمانڕەواکانی ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی سەردەمانێک هەیانبوو، بەڵام ئەمان زیاتر هەماهەنگن لەگەڵ مۆدێرنەی سەرمایەداریدا_ زۆر زیاتریش دوورکەوتوونەتەوە لە نەریتە کولتوورییەکانی ناوچەکە. ئەم دەوڵەتانە لە ناوخۆدا لەگەڵ خەڵکەکەی خۆیاندا و لەدەرەوەشدا لەگەڵ ئەوانی تردا لە جەنگدان. لەنێوبردنی کۆمەڵگە نەریتییەکان بەمانای شەڕ دژی خەڵکی دێت_هەروەها ئەو نەخشانەی بە ڕاستە کێشراون بانگهێشتێکن بۆ جەنگی نێوان دەوڵەتان. هیچکام لەو دەوڵەتانە کارامەیی پێویستیان نییە بۆ سەرکەوتن بەسەر قەیرانە قووڵبووەوەکاندا: لەڕاستیدا، بوونی خودی ئەو دەوڵەتانە قەیرانەکان قووڵتر دەکاتەوە.
بە تێڕوانینی من، جەنگی جیهانیی سێیەم لە ئاستی جیهانیدا لەئارادایە، ئەم جەنگەیان قووڵتر و درێژمەوداترە لە جەنگی جیهانیی یەکەم و دووەم. ئەنجامەکەش بریتییە لە پووکانەوە و لەبەریەک‌هەڵوەشان. تەنیا لەڕێگای درووستکردنی هاوسەنگییەکی نوێی ناوچەیی یان جیهانییەوە دەکرێت ئەم جەنگە کۆتایی پێبێت. من جەخت لەوە دەکەمەوە کە چارەنووسی جەنگی جیهانیی سێیەمی مۆدێرنەی سەرمایەداری لەلایەن بەرەوپێشچوونەکانی کوردستانەوە دیاری دەکرێت. ئەمە تەواو ڕوونە لەو دۆخەی ئێستا لە ئێراق و سووریا دەگوزەرێت.
هەبوونی دەوڵەت-نەتەوەکان ناڕێکییەکە لە مێژووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا_پێداگریلێکردنیشیان سەردەکێشێت بۆ کارەسات. دەوڵەت-نەتەوەی تورکی باوەڕی وایە کە بە کۆمەڵکوژییەکی کۆتایی کوردەکان خۆی دەکات بە دەوڵەتێکی نەمر_دەوڵەت-نەتەوەیەک کە ئێستا خاوەنی وڵات و نەتەوەی خۆیەتی. ڕوونە، مەگەر تورکیا دەست لەم دونیابینییە هەڵبگرێت، دەنا دەوڵەتەکە دەبێتە گۆڕهەڵکەنێک بۆ کلتوورە کۆمەڵایەتییەکان و خەڵکانی ناوچەکە_لەنێویاندا خودی تورکەکان. بەهەمان شێوە، دۆخی داهاتووی ئێرانیش هەم بۆ خۆی و هەم بۆ ناوچەکەش بەناڕوونی دەمێنێتەوە.
بەڵام بارودۆخی کوردان_کە لەلایەن دەوڵەت-نەتەوەگەراییەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پارچەپارچە کراوە و شێوازی جیاوازی پاکتاوکردن و توانەوە بەسەر هەر یەک لەم پارچانەدا دەسەپێنرێت_ تەواو کارەساتاوییە. بەشێوەیەک لە شێوەکان، کوردەکان تەوقی ژانێکی کوشندە و درێژخایەنیان لە ملدایە.
ڕۆژاڤا نموونەی چارەسەرێک هەم بۆ خەڵکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەمیش بۆ دەوڵەت-نەتەوەکان دەخاتەڕوو. ئەوەی ئەم نموونەیە دەیخاتە ڕوو نکۆڵیکردن نییە لە دەوڵەت-نەتەوە، بەڵکوو دەیەوێت دەوڵەت-نەتەوەکان وابەستەی چارەسەرێکی دیموکراسی و دەستووری بن.
تێکۆشانی کورد
لەگەڵ ئەوەشدا، بارودۆخەکە ئێستا گەشەی سەندووە_کوردەکانیش، لەڕێگای تێکۆشانیانەوە، دەتوانن لە هەڵمەتە فرەلایەنەکانی کۆمەڵکوژی خۆیان لابدەن. ئەمەش تەنیا لەڕێگای پڕۆژەی نەتەوەی دیموکراتەوە ڕێی تێدەچێت_پڕۆژەیەک لەسەر بنەمای هاووڵاتییانی ئازاد و یەکسان کە پێکەوە بەیەکڕیزی دەژین و هەموو واقیعە ئایینی و کولتوورییەکان دەگرێتە خۆ. ئەم پڕۆژەیەش وا دانراوە کە پێکەوە لەگەڵ خەڵکانی تری ناوچەکەدا دابڕێژرێت. ڕێگاکانی بەدەستهێنای ئەم ئامانجە لەئێستادا هەنگاوبەهەنگاو لە بەرەوپێشچووندایە.
ڕۆژاڤا و هەموو باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا_کە لەلایەن خۆسەرییەکی ئۆتۆنۆمی فرەنەژاد و فرەئایینەوە لەسەر بنەمای ئازادیی ژن بەڕێوە دەبرێت_وەک مەشخەڵێکی ئازادی لە هەڵهاتندایە. ئەم قەوارەیەش نموونەی چارەسەرێک هەم بۆ خەڵکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەمیش بۆ دەوڵەت-نەتەوەکان دەخاتەڕوو. ئەوەی ئەم نموونەیە دەیخاتە ڕوو نکۆڵیکردن نییە لە دەوڵەت-نەتەوە، بەڵکوو دەیەوێت دەوڵەت-نەتەوەکان وابەستەی چارەسەرێکی دیموکراسی و دەستووری بن. ئەمەش دڵنیایی دەدات لە پاراستن و سەربەخۆیی هەردوو نەتەوەی دیموکرات و “نەتەوەی دەوڵەت” _ئەو نەتەوەیەی لەلایەن دەوڵەتەوە چێکراوە.
کەلەپوورە دەوڵەمەندەکەی پێکهاتە نەژادی، ئایینی و مەزهەبییەکان و کلتوورە دەوڵەمەندەکانیان لەم ناوچەیەدا تەنیا لەڕێگای ئەم عەقڵییەتە دیموکراتەوە دەتوانرێت پێکەوە کۆبکرێنەوە_عەقڵیەتێک کە ئاوی ئاشتی، یەکسانی، ئازادی و دیموکراسی بدات. لەلایەکەوە، هەر کلتورێک وەک کۆمەڵەیەکی نەتەوەیی دیموکرات خۆی بوونیات دەنێت. پاشتریش، دەتوانن لە ئاستێکی باڵاتری یەکێتییەکی نەتەوەیی دیموکراتدا لەگەڵ ئەو کلتوورانەی تردا بژین کە خۆیان هەر ئێستا لەگەڵیان دەژین.
چارەسەری نەتەوەی دیموکرات کە لەلایەن کوردەوە خراوەتە بەردەست، توانای ئەوەی پێداون کە لەبری مرۆڤایەتیی، #داعش#_کە دەرئەنجامی تاکباوەڕی ئایینییە_لەناوبەرن. بێگومان ئەمە بەرەنجامی دونیابینیی ئێمەیە کە بنەماکەی ئازادی ژنە، ئەمەش دەیکاتە نموونەیەکی سەرمەشق لە تەواوی جیهاندا.
دەوڵەتی تورکیا لە بەردەم دوڕیانێکدایە. دەتوانێت یان لەسەر ڕێچکەی لێکترازان بەردەوامبێت هەر وەک دەوڵەت-نەتەوەکانی تری ناوچەکە، یان بچێتە نێو ئاشتییەکی بەقەدر و چارەسەرێکی دیموکراسیانەی مانادار.
خەبات بۆ داهاتوو
لە ئێستادا، بەرەوپێشچوونەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا گەیشتوونەتە خاڵێکی گرنگ. دانپێدانان بە (بەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا) و ئەو دیموکراتییە ناوچەییەی بۆ عەرەب و کورد و ئەرمەنی سیریانی و خەڵکان تر نوێنەرایەتی دەکات، دەبێتە بەرەوپێشچوونێکی گرنگ هەم بۆ سووریا و هەمیش بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. داواکاری ئێمە بۆ گەڕانەوەی خەڵکی لە ئەوروپا و تورکیا و ناوچەکانی ترەوە کاتێک ڕێی تێدەچێت کە دەستوورێکی دیموکراسی بۆ سووریا ڕابگەیەنرێت.
تێڕوانینی ئێمە دەربارەی ململانێی کورد و تورک کە نزیکەی سەدەیەکە بەردەوامە، تەواو ڕوونە. ئێمە هەر لە ساڵی 1993وە چارەسەرێکی دیموکراسیمان پەرەپێداوە. ئەو هەڵوێستەی ئێمە کە لە گفتوگۆکانمان لەگەڵ دەوڵەت-نەتەوەی تورکیا لە دورگەی ئیمڕاڵی بینرا و، لە (بەیاننامەی نەورۆز) دا خرایەڕوو، کاتێک چووینە نێو پڕۆسەی گفتوگۆوە، ئەمڕۆ لە هەر ڕۆژ گرنگترە. ئێمە لەو بەیاننامە حەوت‌خاڵییەدا کە ساڵی 2019 خستمانە بەردەست جەختمان لەم هەڵوێستەمان کردۆتەوە. ئێمە پێداگرین لەسەر پێویستیی ئاشتبوونەوەیەکی کۆمەڵایەتی و دانووستانێکی دیموکراسی بۆ جێگرتنەوەی کولتووری دووبەرەکی و کێشمەکێش.
لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا، کێشەکان لەڕێگای ئامرازی فیزیکیی توندوتیژییەوە چارە نابن، بەڵکوو لەڕێگای هێزی نەرمەوە. لەژێر هەلومارجێکی خواستراودا، دەتوانم هەنگاوی پێویست بنێم بۆ نەهێشتنی ململانێکان لە ماوەی هەفتەیەکدا. ئەوەشی پەیوەندی بە دەوڵەتی تورکیاوە هەیە، لە بەردەم دوڕیانێکدایە. دەتوانێت یان لەسەر ڕێچکەی لێکترازان بەردەوامبێت هەر وەک دەوڵەت-نەتەوەکانی تری ناوچەکە، یان بچێتە نێو ئاشتییەکی بەقەدر و چارەسەرێکی دیموکراسیانەی مانادار.
لە کۆتاییشدا، هەموو شتەکان لەلایەن ململانێی نێوان لایەنەکانەوە یەکلا دەکرێتەوە. سەرکەوتنی ئەو خەباتەی لەلایەن کوردەکانەوە لەڕێگای سیاسەتی ئاشتی و دیموکراسییەوە خراوەتە گەڕ دیاریکەری دەرئەنجامی کۆتاییە. ئازادیش سەرکەوتوو دەبێت.
تێبینی: بەهۆی ئەوەی لە ئێستادا عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە زیندانی ئیمرالیدا گۆشەگیرکراوە و ڕێگە بە پارێزەر و خێزانەکەی نادرێت هیچ سەردانێکی بکەن، ئەم وتارە لەلایەن هەندێک لە هاوکارییەکانەوە ئامادەکراوە بەرمەبنای ئەو پەڕتووکانەی لە زینداندا نووسیوونی و ئەو ڕاگەیەنراوانەی لەم ساڵانەی دواییدا لە زیندانەکەیەوە ئاڕاستەی ڕای گشتیی کردوون. وتارەکە لە ماڵپەڕی جاکۆبین بڵاوکراوەتەوە، کە دەزگایەکی دیاری چەپەکانی ئەمەریکایە. [1]