بۆ گەشەپێدانی بەرهەمی سەوزە و میوە و پشتبەستن بە بەرهەمی خۆماڵی، بەڕێوەبەرایەتی گشتیی باخداری لە چوارچێوەی پلانی ستراتیژیی چوار ساڵەی وەزارەتی کشتوکاڵدا پلانێکی ئامادە کردووە بۆ جێبەجێکردنی 44 پرۆژەی ستراتیژی و داوای 73 ملیار دینار دەکات.
بەپێی ئاماری #وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو#، لە ساڵی 2015 بۆ 2020 بەرهەمی سەوزە لە هەرێمی کوردستان گەشەسەندنێکی بەرچاوی بەخۆوە بینیوە، کۆی بەرهەم لە 475 هەزار تۆنەوە بۆ 692 هەزار تۆن زیاد بووە، هەروەها بەرهەمی میوە لە 51 هەزار تۆنەوە بۆ 69 هەزار تۆن زیاد بووە، بەڵام ئەم زیادبوونە لەگەڵ پێداویستی و خواستی ناوخۆ یەکناگرێتەوە و ساڵانە بە ملیۆنان دۆلار بۆ هاوردەکردنی سەوزە و میوە دەچێتە دەرەوە.

بەپێی داتاکانی وەزارەتی کشتوکاڵ، لە2015 بۆ 2020 کۆی بڕی بەکاربراوی میوە لە هەرێمی کوردستان دوو ملیۆن و 176 هەزار و 810 تۆن بووە. لەم بڕە تەنیا 314 هەزار و 569 تۆن بەرهەمی خۆماڵی بووە کە دەکاتە نزیکەی 14.4%ی بڕی بەکاربراو، هەر لە هەمان ماوەدا سەوزەی بەکاربراو 5 ملیۆن و 608 هەزار و 553 تۆن بووە. لەم بڕەش 3 ملیۆن و 36 هەزار تۆنی بەرهەمی خۆماڵی بووە کە دەکاتە 54%ی بڕی بەکاربراو.
حوسێن حەمەکەریم، بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان، گوتی: ئامانجی سەرەکی ئێمە و ئەنجوومەنی وەزیران لە داڕشتنی ئەم پلانە کەمکردنەوەی هاوردە و گەشەپێدانی بەرهەمی خۆماڵی سەوزە و میوەیە، بە تایبەتی لە هەندێک بەروبووم.

بەپێی ئەم پلانە کە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی باخداری بۆ گەشەپێدانی بەرهەمی سەوزە و میوە ئامادەی کردووە، دەبێ 44 پرۆژەی ستراتیژی جێبەجێ بکرێن کە پێویستیان بە زیاتر لە 73 ملیار دینار هەیە.
پارەکەش بەو جۆرە دابەشکراوە: #هەولێر# بۆ 9 پرۆژە داوای 23 ملیار و 151 ملیۆن دیناری کردووە، #سلێمانی# بۆ 10 پرۆژە داوای 30 ملیار و 254 ملیۆن دیناری کردووە، #دهۆک# بۆ 11 پرۆژە داوای 14 ملیار و 521 ملیۆن دیناری کردووە، #هەڵەبجە# بۆ 8 پرۆژە داوای 3 ملیار و 20 ملیۆن دیناری کردووە، #گەرمیان# بۆ 6 پرۆژە داوای 2 ملیار و 58 ملیۆن دیناری کردووە.
حوسێن حەمەکەریم، دەڵێت: لە هەموو پارێزگاکان پلان و پرۆژەی لە پێشینەمان بۆ بەرهەمهێنانی نەمام بووە بۆ ئەوەی بتوانین نەمامی باش لە هەموو جۆرەکانی میوە بۆ جووتیاران دابین بکەین.
پرۆژەی دیکەمان پەرەپێدانی جۆری باخدارییە بۆ نموونە پەرەپێدانی باخی مێو و زەیتوون لە ڕێگەی دامەزراندنی باخی نموونەیی. هەروەها بۆ گەشەپێدانی بەرهەمی سەوزە پلانمان هەیە پاڵپشتی چاندنی تەماتە، باینجان، کولەکە، بیبەر و هەندێ بەرهەمی دیکە بکەین، ئەویش لە ڕێگەی دابینکردنی تۆوی باش، پەیین، گاز، نایلۆن و قڕکەری مێرووی زیانبەخش.
یەکێک لە پرۆژەکانی دیکەیان، سەرپەرشتیکردنی پرۆژەکانی خانووی پلاستیکییە لەلایەن پسپۆڕانی تایبەتی وەزارەت بۆ ئەوەی جووتیاران بەشێوەیەکی زانستی گەشە بە بەرهەمەکانیان بدەن، هەروەها بەپێی پێوست و لەبەرچاوگرتنی تایبەتمەندی پارێزگاکان پلانی دامەزراندنی کارگەی زەیتی زەیتوون و بە پیشەسازیکردنی خۆراکیان هەیە وەک کارگەی شەربەتی ترێ و هەنار و کارگەی لە قوتوونان و وشککردنەوەی میوە و سەوزە، هەروەها پلانی پاڵپشتیکردنی ئاودانی باخەکانیان هەیە، ئەویش لە ڕێگەی دابینکردنی ئامێری ئاودان و دڵۆپاندن.
بەڕێوەبەرایەتی گشتیی باخداری لە داڕشتنی ئەم پلانە ستراتیژییەدا بە لەبەرچاوگرتنی پێویستی و تایبەتمەندی پارێزگاکان، جۆرێک لە سەربەخۆیی بە پارێزگاکان بەخشیوە. لە پلانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی پارێزگای سلێمانی بۆ جێبەجێکردنی 10 پرۆژەی بەردەوام بۆ چوار ساڵ، داوای 30 ملیار و 254 ملیۆن دینار کراوە.
جەلیل شەمسەددین، بەڕێوەبەری باخداری سلێمانی گوتی: یەکێک لە پرۆژەکانمان بەرهەمهێنانی نەمام و پەرەپێدانی نەمامی باخدارییە کە بۆ بەرهەمهێنانی ملیۆنێک و 300 هەزار نەمامی باخداری داوای 4 ملیار دینارمان کردووە. مەبەستمانە ساڵانە 400 هەزار نەمام بۆ زیادکردنی ڕووبەری باخەکان و نوێکردنەوەی باخە کۆنەکان بەرهەم بهێنین، چونکە بەهۆی قەیرانی داراییەوە توانای نەمامگەکانمان لە 620 هەزار نەمامەوە دابەزی بۆ 80 تاوەکو 120 هەزار نەمام.
بە گوتەی جەلیل شەمسەددین، لە سنووری پارێزگای سلێمانی زیاتر لە 400 هەزار داری زەیتوون هەن، بەڵام تەنیا یەک کارگەی بچووکی گوشینی زەیتوون هەیە، بۆیە داوای دامەزراندنی کارگەیەکی گوشینی زەیتوونیان بە بودجەی 750 ملیۆن دینار کردووە.
لە سنووری پارێزگای سلێمانی نزیکەی 17 هەزار خانووی پلاستیکی هەن، بۆ سەرپەرشتیکردنیان داوای 830 ملیۆن دینار کراوە، هەروەها بۆ ڕووپێوی دار و ڕووبەری باخەکان لە ماوەی دوو ساڵ داوای ملیارێک دینار کراوە. بۆ گەشەپێدانی باخی مێو داوای 660 ملیۆن دیناریان کردووە بۆ چوار ساڵ، پرۆژەیەکیشیان بۆ پەرەپێدانی باخی زەیتوون هەیە، جگە لەوەش بۆ پاڵپشتیکردنی دامەزراندنی کارگەی پیشەسازیی خۆراک داوای ملیارێک دینار کراوە، بۆ پرۆژەی سەوزە دانەپۆشراوەکانی وەک شووتی و کاڵەک و تەماتە و هەندێ بەرهەمی دیکە داوای دوو ملیار دیناریان کردووە.
ئەو بەڕێوەبەرە پێیوایە جێبەجێکردنی ئەم پرۆژانە ڕۆڵی زۆر کاریگەری دەبێت بۆ زیادکردن و گەشەپێدانی بەرهەمی سەوزە و میوە لە سنووری پارێزگای سلێمانی و تەنانەت کوردستانیش، چونکە پارێزگاکە زۆرترین باخی میوە و خانووی پلاستیکی هەیە.
ساڵی 2009 وەزارەتی کشتوکاڵ پلانێکی ستراتیژیی پێنج ساڵەی بۆ کەرتی کشتوکاڵ داڕشت، بەڵام بەهۆی دابیننەکردنی بودجە، بەشێکی کەمی لێ جێبەجێ کرا، ساڵی 2014 پلانێکی دیکەی داڕشت، بەڵام بەهۆی قەیرانی داراییەوە، بەشی زۆری هەر لەسەر کاغەز مایەوە، بۆ ساڵی 2019 تاوەو 2022 پلانێکی ستراتیژی بۆ گەشەپێدانی کەرتی کشتوکاڵ داوەتە ئەنجوومەنی وەزیران، پلانی باخداریش بەشێک لەو پلانەیە، بەڵام دیار نییە چارەنووسی ئەم پلانەش چی دەبێت.
حوسێن حەمەکەریم دەڵێت: جێبەجێکردنی ئەم پرۆژانە ڕۆڵی کاریگەریان دەبێت بۆ گەشەپێدان و زیادکردنی بەرهەمی میوە و سەوزە و کەمکردنەوەی هاوردە، بەمەرجێک ئەگەر لەکاتی خۆی بودجەی پێوستی بۆ دابین بکرێت و پلانەکە وەکو پلانەکانی پێشوو پشتگوێ نەخرێ.[1]
#20-02-2020#

بەپێی تازەترین ڕووپێوی کە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتیی کشتوکاڵی #هەڵەبجە# کراوە، ڕووبەری زیاتر لە 9000 دۆنم زەوی لەلایەن 3.900 جووتیاری ئه و پارێزگایەوە کراون بە باخی هەنار، بەشی زۆری باخەکانیش لە قۆناغی بەرهەمدان.
=KTML_Bold=ستار مەحموود=KTML_End=، بەڕێوەبەری گشتیی کشتوکاڵی پارێزگای هەڵەبجە گوتی: لە باخەکانی پارێزگای هەڵەبجە زیاتر لە هەشت جۆر هەنار هەن، نزیکەی 95%ی باخەکانی هەڵەبجە لە جۆری ساڵەخانین کە هەر دۆنمێکی 4 تاوەکو 5 تۆن بەرهەم دەدات، بەڵام لەبەر ئەوەی هەندێ جووتیار وەک پێویست خزمەتی باخەکانیان ناکەن و خاکی هەموو ناوچەکەش وەک یەک نییە، بۆیە نزیکەی سێ تۆن بەرهەممان بۆ هەر دۆنمێک هەژمار کردووە، بەم پێوەرە تێکڕای بەرهەمی ساڵی ڕابردووی باخەکانی هەڵەبجە زیاتر لە 27 هەزار تۆن بووە.
ستار مەحموود گوتیشی: زۆربەی ئه و هەنارەی بەرهەمهاتووە لەکاتی جیاوازدا خراوەتە بازاڕەوە، بەشێکیشی لەلایەن جووتیاران و کارگەکانەوە کراوە بە ڕووبەهەنار و شەربەت. بەشێکیشی لە کۆگا هەڵگیراوە و بەگوێرەی خواست دەخرێتە بازاڕەوە.
سەبارەت بە نرخی ئه و هەنار و ڕووبەهەنار و شەربەتەی ساڵی ڕابردوو فرۆشراوە، ستار مەحموود دەڵێت بەپێی کواڵیتی هەنارەکان و کاریگەریی هەناری هاوردە، بە نرخی جیاواز فرۆشراون کە لە 300 دینارەوە دەستپێدەکات تا دەگاتە 1000 دینار. لیترێک ڕووبەهەناریش بە 8 تاوەکو 10 هەزار دینار فرۆشراوە.
لە ڕووپێوییەکەدا بە تێکڕا داهاتی هەر تۆنێک هەنار بە 500 هەزار دینار دیاری کراوە، دوای لێدەرکردنی 30%ی تێچووی بەرهەمهێَنان و بە بازاڕکردن دەرکەوتووە جووتیارانی پارێزگای هەڵەبجە تەنیا لە فرۆشتنی هەنار نزیکەی 10 ملیار دینار داهاتیان هەبووە.
بەهۆی خواستی زۆر لەسەر شەربەت و ڕووبەهەناری هەڵەبجە، چەند کارگەیەکی گوشینی هەنار له و پارێزگایە دامەزراون کە لە بەرامبەر بڕێک پارە هەنار بۆ جووتیاران دەگوشن، کارگەی عەبابەیلێ یەکێکە له و کارگانە.
=KTML_Bold=چۆمان ئەنوەر=KTML_End=، خاوەنی کارگەکە گوتی: لە وەرزی بەرهەمدا ڕۆژانە 30 تۆن هەنارمان بۆ جووتیاران دەگوشی، بۆ خۆشمان نزیکەی 900 تۆن هەنارمان کردووە بە شەربەت و ڕووبەهەنار. جووتیاران لە گوشینی هەر تۆنێک هەنار زیاتر لە 400 لیتر شەربەتیان دەستکەوتووە، بۆ ڕووبەهەناریش لە هەر تۆنێک نزیکەی 90 کیلۆیان دەستکەوتووە.
چۆمان ئەنوەر، لە کارگەی گوڵەخانە 300 تۆن و لە کارگەی هەریریش 500 تۆن هەناری کردووە بەشەربەت. ئه و دەڵێت: ئێمە لە سێ کارگە نزیکەی 1700 تۆن هەنارمان کردووە بە شەربەت و ڕووبەهەنار، لە سێ کارگەکەی دیکەش زیاتر لە 1500 تۆن هەناری دیکە کراوە بە شەربەت.
چۆمان له و باوەڕەدایە ساڵی ڕابردوو 5 هەزار تۆن هەنار کرابێتە شەربەت و ڕووبەهەنار.
ئه و گوتی: ساڵی ڕابردوو بەرهەمی باخەکانی هەڵەبجە زۆر باش بوو، بەپێی ئه و داتایانەی لەبەردەستدان، بەرهەمەکە بە بەروارد بە 2018 نزیکەی 40% زیادی کردووە.
بەهۆی زۆریی خستنەڕووی هەنار و هەروەها هەناری هاوردەکراو، ساڵانە لە وەرزی پێگەیشتندا نرخی هەنار زۆر دادەبەزێ، ئەمەش وای لە بازرگانان کردووە بیر لە دروستکردنی کۆگای هەڵگرتنی هەنار بکەنەوە، ئێستا کۆگایەکی هەڵگرتنی هەنار لە هەڵەبجە دروستکراوە و هەندێک جووتیار هەنارەکانیان تێدا هەڵگرتووە.
=KTML_Bold=فەرەیدوون نامدار=KTML_End=، خاوەنی کۆمپانیای هەناری کوردستان و کۆگای کۆشیار بۆ هەڵگرتنی هەنار لە هەڵەبجە، دەڵێت: لە ڕێگەی هەڵگرتنی هەنار لە کۆگا، لەلایەک دەتوانین هاوسەنگیی نرخ لە کاتی پێگەیشتنی بەرهەم بپارێزین، لەلایەکی دیکەش دەتوانین هاوردە کەمبکەینەوە و زیاتر پشت بە بەرهەمی ناوخۆ ببەستین، بەڵام هێشتا وەک پێویست جووتیارانی هەڵەبجە گرنگیی کۆگاکردنیان بۆ دەرنەکەوتووە.
لە کۆگاکەی فەرەیدوون ساڵی 2018 نزیکەی 620 تۆن و ساڵی ڕابردووش 910 تۆن هەنار هەڵگیراوە، بەشێکی هی جووتیاران بووە و بەشێکی دیکەشی فەریدوون خۆی هەنارەکانی کڕیون و هەڵیگرتوون.
فەریدوون دەڵێت: لە ساڵی 2014 کاتێک کۆگام دانا کەس ئامادە نەبوو هەنار بهێنێتە کۆگا، بەڵام ئێستا کەمێک باشتر بووە، ئەمساڵ 15 جووتیار هەناریان هێناوە. خۆشم 15 باخی جووتیارانم کڕییەوە. ئێستاش بەپێی خواست ڕۆژانە بەرهەمەکە دەنێرمە بازاڕ و هەر کیلۆیەک هەنار بە 1250 دینار دەفرۆشم، بەڵام لە وەرزی پێگەیشتندا هەر ئه و هەنارە کیلۆی بە 500 دینار بوو.
فەرەیدوون بیری لەوە کردووەتەوە کە هەناری هەڵەبجە هەناردە بکات و دەڵێت: کڕیارم لە ئەڵمانیا هەبوو، ویستم بە ڕێگەی ئیبراهیم خەلیل بینرێم، بەڵام تورکیا ڕێگری کرد بە ناو و مۆری کوردستانەوە بڕوات و داوای بڕوانامەی بەرهەمهێنانی دەکەن، ئەویش لە کودستان نییە و تەنیا لە عێراق هەیە، ویستم بەڕێگەی ئاسمانی هەناردەی بکەم، بەڵام تێچووەکەی زۆر بوو، 4000 دۆلار بوو بۆ هەر تۆنێک.
هەنار پێویستی بە خاکێکی تێکەڵ و کەشوهەوایەکی مامناوەند هەیە، ئەم تایبەتمەندییەش لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستان هەیە، بۆیە هەنار لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستان دەچێنرێ.
بەپێی ئاماری وەزارەتی کشتوکاڵ کە بۆ کۆکردنەوەی داتاکان پشتی بە بەرهەمی بە بازاڕکراوی هەناری خۆماڵی لە گومرگەکان بەستووە، لە ساڵی 2016 دا بەرهەمی ناوخۆ 19,807 تۆن بووە، ساڵی 2017 بۆ 26,338 تۆن زیاد بووە، بەڵام لە 2018 بۆ 24,426 کەمی کردووە.
بەشێوەیەکی گشتی بەپێی ئەم ئامارە، بەرهەمی خۆماڵی لەئاست پێویستیی ناوخۆ نییە، بۆیە 44%ی ئه و هەنارەی لە بازاڕەکاندا هەیە، هاوردەیە. بەپێی داتاکان ساڵی ڕابردوو زۆرترین هەنار لە هەرێمی کوردستان خوراوە کە 52,739 تۆن بووە.
=KTML_Bold=حوسێن حەمەکەریم=KTML_End=، گوتەبێژی وەزارەتی کشوکاڵ و بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان لە هەرێمی کوردستان پێیوایە بەرهەمی ناوخۆی هەنار زۆر زیاترە له و بڕەی لە داتاکانی وەزارەتەکەیدا تۆمارکراوە. ئه و دەڵێت: نزیکەی 45% تاوەکو 50% ی بەرهەمی باخەکان لە دەرەوەی گومرگەکان دەفرۆشرێن، چونکە لەکاتی پێگەیشتن نرخ زۆر دادەبەزێت، بەشێک لە جووتیاران بۆ ئەوەی کرێی گواستنەوە نەدەن، بەرهەمەکانیان لەناو کێڵگە، یان سەر ڕێگاکانی نزیک لە باخەکانیان دەفرۆشن، بەشێکیشی لێدەکەن بە ڕووبەهەنار و شەربەت، بۆیە پێشبینی دەکرێ بەرهەمی ساڵی ڕابردوو زیاتر لە 50 هەزار تۆن بووبێ.

[1]

#29-05-2018#

لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا ڤیدیۆ سوتانی دارسنەوبەرەکانی نزیک شەقامی سەرەکی #سلێمانی# تاسڵوجە بڵاوکرایەوە، لەسەر ڕاسپاردەی وەزیری کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو بەدواداچوونی ورد کرا لەسەر ئەم بابەتە و لێرەدا دەمەوێت بیخەمەڕوو.
یەکەم_ پێشتر چەندینجار هەوڵدراوە ئەم ناوچەیە بکرێت بە پڕۆژە، بەڵام وەزارەتمان لاری نەبوونی نەداوە، چونکە ئەم دارسنەوبەرانە، سیمایەکی جوان و ژینگەیان بەخشیوەتە ئەم ناوچەیە، بۆیە ناکرێت درەخت ببڕدرێت بۆ ئەوەی لە شوێنەکەی پڕۆژە بکرێت.
دووەم_ ئەم دارسنەوبەرانە بەری ڕەنج و ماندووبوونی دەیان ساڵی فەرمانبەرانی دارستانە.
سێ یەم_ لەئێستادا ئەم دار سنەوبەرانە(ئەم ناوچەیە) کەوتۆتە ناو سنوری شارەوانی تاسڵوجە و ڕاپەڕین.
چوارەم_لەگەڵ ئەوەی ئەم بابەتە لەچەند ڕۆژی ڕابردوو ڕوویداوە، بەڵام بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی و بەڕێوەبەرایەتی گشتی باخداری و دارستان و پاوان لەگەڵ لایەنە پەیوەندارەکان لە بەدواداچوونی بەردەوامدان، بۆ دیاریاریکردنی هۆکارەکان و گرتنە بەری ڕێککاری پێویست.
پێنجەم_ وەزارەتمان پڕۆژەی بۆ پاراستنی دارستانەکان ئامادە کردووە، لەئێستادا لەقۆناغی پەسندکردنە بۆ ئەوەی بەشێوەیەکی سەردەمیانە دارستانەکان لە سوتان و لەناو چوون بپارێزرێن.
وەک وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو سوپاسی هەوڵ و ماندوونی خەمخۆران و چالاکانی ژینگە دەکەین کە لەرێگەی خۆیان هەوڵ بۆ پاراستنی ئەم درەختانە و سەرجەم دارستانەکان دەدەن، پێویستە بکەرانی دەستنیشان بکرێن و سزای یاسایی خۆیان وەربگرن، ئێمەش لە چوارچێوەی پەیوەندیداریمان هاوکار و بەردەوام دەبین بۆ پاراستنیان.
حسێن حەمە کەریم
وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو
#19-09-2020#

بەرپرسێکی #وەزارەتی کشتوکاڵ# و سەرچاوەکانی ئاو دەڵێت، بەهۆی دابیننەکردنی بودجەی پێویست و نەدانەوەی قەرزی کۆمپانیاکان، وەزارەتی کشتوکاڵ کەوتووەتە ژێر باری قەرزێکی زۆر، کۆی ئەو قەرزانەی لە پێنج ساڵی ڕابردوودا لەسەری کۆبووەتەوە، گەیشتووەتە 15 ملیار دینار.
بەپێی داتاکانی وەزارەتی کشتوکاڵ، زۆرترین قەرزی وەزارەتی کشتوکاڵ، بەهۆی دابینکردنی قڕکەری کشتوکاڵی بووە. لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوودا بایی 5 ملیار و 506 ملیۆن دینار قڕکەری کیمیایی لە کۆمپانیاکان کڕیوە و پارەکەی نەداوە. هەروەها بایی 3 ملیار و 308 ملیۆن دینار ئالیکی ئاژەڵی کڕیوە و پارەی نەداوە، هەر لە ماوەی ئەو پێنج ساڵەدا بەهۆی کڕینی دەرمانی ئاژەڵەوە، کۆمپانیاکان 2 ملیار و 46 ملیۆن دیناریان قەرز کەوتووەتە لای وەزارەتی کشتوکاڵ. چوار ملیار دینارەکەی دیکەش بۆ کڕینی بنەتۆی پەتاتە و گەنم و پەیینی کیمیاوی و دابینکردنی ئامێری ئاودان قەرز کراوە.
خاڵس ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتیی دیوانی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو بە (رووداو)ی گوت: حکومەت لەپارەی نەوت و گاز بڕی 55 ملیۆن دۆلاری لە بانکی کوردستان بۆ پرۆژەکانی وەزارەتی کشتوکاڵ تەرخان کرد، بەڵام دوای چەندین داواکاری تەنیا ڕەزامەندییان لەسەر خەرجکردنی بڕێکی زۆر کەمی پارەکە بۆ پرۆژەکانی وەزارەتی کشتوکاڵ دا، ئێمەش لەڕێگەی ڕاگەیاندنی ئاشکراوە پرۆژەکانمان بەچەند کۆمپانیایەک دا، بەڵام دوای سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی، نزیکەی 5.326.606 دۆلاری پارەی کۆمپانیاکان کەوتە لای حکومەت و ماوەی سێ ساڵە بۆیان خەرج نەکراوە.
هەروەها گوتی: لەسەر بودجەی پاڵپشتی کشتوکاڵیش نزیکەی 8 ملیار و 248 ملیۆن دینار قەرزی کۆمپانیاکانە کە لەڕێگەی تەندرەوە ئالیک، دەرمانی ئاژەڵ و قڕکەری کشتوکاڵی و پەیینی کیمیاییان بۆ وەزارەت هێناوە. وەزارەتیش بەنرخی پاڵپشت بەسەر ئاژەڵدار و جووتیاراندا دابەشی کردووە، بڕێک لەو پارەیەی لە جووتیاران وەرگیراوە گەڕاوەتەوە خەزێنەی حکومەت، بەڵام تائێستا حکومەت پارەکەی بۆ کۆمپانیاکان خەرج نەکردووە.
خاڵس ئەحمەد دەڵێت: بەهۆی خەرجنەکردنی ئەم پارانە بەشێک لە کۆمپانیاکان گرفتی داراییان بۆ دروستبووە و پرۆژە و کارەکانیان وەستاندووە، تەنانەت خاوەنی کۆمپانیایەک لەداخی نەدانەوەی قەرزەکە، جەڵتە لێیداوە.
کۆمپانیای (ard) بۆ بازرگانیی کشتوکاڵی، لە ساڵی 2015 لە ڕێگەی تەندەرێکەوە بایی دوو ملیۆن دۆلار قڕکەری مێرووە زیانبەخشەکانی بۆ وەزارەتی کشتوکاڵ دابین کردووە، بەڵام تاوەکو ئێستا حکومەت پارەی نەداوەتێ‌.
حاجی سمکۆ عەبدوڵڵا، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای ard دەڵێت کۆمپانیاکەمان پێشینەی زۆری لەگەڵ وەزارەتی کشتوکاڵ هەیە، لە ماوەی 10 ساڵی ڕابردوودا لەڕێگەی تەندەرەوە چەندینجار پێداویستییەکانی وەزارەتی کشتوکاڵمان دابین کردووە، پێشتر لەکاتی خۆی پارەمان وەردەگرت، بەڵام ساڵی 2015 تەندەرێکمان بۆ دەرچوو بەبڕی نزیکەی دوو ملیۆن دۆلار قڕکەرمان بۆ هێنان، کەچی تائێستا پارەکەیان بۆ نەگەڕاندووینەتەوە.
حاجی سمکۆ بە زەحمەتی دەزانێ‌ جارێکی دیکە متمانە بە حکومەت بکەن و کاری لەگەڵ بکەن، چونکە دەڵێت ئەو قڕکەرەی ئێمە بۆمان دابینکردن بە نرخی پاڵپشت تاوەکو 75% بە جووتیاران فرۆشرایەوە کەچی پارەکە چووە خەزێنەی حکومەت و قەرزەکەی ئێمەیان نەدایەوە.
حاجی سمکۆ گلەیی لە بانکەکان هەیە کە جیاکاری دەکەن لە خەرجکردنی چەکی بانک و دەڵێت: پارەی هەندێ کۆمپانیایان داوەتەوە کە پاش ئێمە شتیان بۆ وەزارەتی کشتوکاڵ هێناوە، بەڵام ئێمە و هەندێ کۆمپانیای دیکەیان پشتگوێخست، ئەمەش زیانی زۆری بەئێمە گەیاند، ئێستا قەرزاری هەندێ بانک و کۆمپانیاین، تەنانەت بەهۆی کەمی سەرمایە ناچاربووین بەشێک لە پرۆژەکانمان ڕابگرین.
دواخستنی دانەوەی قەرزی کۆمپانیاکان، جۆرێک لە بێ متمانەیی لە نێوان کۆمپانیاکان و وەزارەتی کشتوکاڵ دروستکردووە، ئێستا کۆمپانیاکان ئامادەنین پڕۆژەکانی وەزارەتی کشتوکاڵ وەربگرن، بۆ نمونە وەزارەتی کشتوکاڵ دوو ساڵە پرۆژەی بەبازاڕکردنی مریشک دەخاتە بەردەم کۆمپانیاکان، بەڵام کۆمپانیاکان ئامادەنین وەریبگرن.
د.خاڵس ئەحمەد دەڵێت بەهۆی دواخستنی دانەوەی قەرزەکانی پێشوو لەلایەن حکومەت، جۆرێک لە بێمتمانەیی لە نێوان کۆمپانیاکان و وەزارەتی کشتوکاڵ دروست بووە، ئێستا هیچ کۆمپانیایەک ئامادە نییە پرۆژەکانمان وەربگرێ، بۆیە ئێستا سەرجەم پرۆژەکانمان ڕاگرتوون، ئەمە لەکاتێکدایە هەندێ پێداویستی هەیە وەزارەت ناتوانێ دەستبەرداری بێت، بۆ نموونە قڕکەری کیمیایی و دەرمان و ڤاکسینی ئاژەڵ، چونکە لە ئەگەری بڵاوبوونەوەی هەر نەخۆشییەکی مەترسیدار، لەوانەیە بەهەزاران ئاژەڵ بفەوتێن.
وەزارەتی کشتوکاڵ پێشتر ساڵانە لە ڕێگەی 96 تیمی گەڕۆکەوە پێنج هەڵمەتی کوتانی دژی نەخۆشییەکانی تەبەق، لاڕەشە، دانکە، بەرهاوێشتن، کولکەپیسە ئەنجام دەدا، بەڵام بەهۆی نەبوونی دەرمان و ڤاکسینی پێویست ماوەی دوو ساڵە ئەم هەڵمەتانە وەکو پێویست بەڕێوەنەچوون.
دکتۆر میقداد ئیبراهیم، بەڕێوەبەری تەندروستیی ئاژەڵ دەڵێت بۆ کۆنترۆڵی هەندێ نەخۆشیی ئاژەڵی کە خێرا بڵاودەبنەوە و دەبنە هۆی مردن یان لاوازبوون یان بەرهاوێشتنی ئاژەڵ، پێویستە ساڵانە چەند هەڵمەتێکی کوتانی ئاژەڵان بکرێ، بەڵام بەهۆی نەبوونی ڤاکسین و دەرمانی پێویست، ماوەی دوو ساڵە نەمانتوانیوە لە هەولێر و دهۆک هیچ هەڵمەتێک بکەین و تەنیا لە سلێمانی و گەرمیان بە ڕێژەیەکی کەم کراوە، بۆیە مەترسیی بڵاوبوونەوەی نەخۆشی هەیە.
بە گوتەی د.میقداد مەترسییەکە ئەو کاتە زیاتر دەبێ‌ کە نەخۆشی بکەوێتە ناو ئەو ئاژەڵانەی نەخۆشییەکەیان دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ، بۆ نموونە تای ماڵتا و بروسیلا کە هەر کەسێک شیر و گۆشتی ئاژەڵی تووشبوو بەو نەخۆشیانە بخوات تووشی نەخۆشییەکە دەبێت، جگە لەوە نەخۆشیی هاریی سەگ و تورەگەی ئاوی، هەروەها نەخۆشیی ئەنتراکس کە لەڕێگەی ئاژەڵەوە تووشی مرۆڤ دەبێ.
کۆمپانیای ڤێت گرین بەبەهای 980 ملیۆن دینار گەنمی بۆ وەزارەتی کشتوکاڵ کڕیوە، بەڵام هەموو پارەکەی وەرنەگرتووە. حاجی کامەران ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیاکە دەڵێت: لەکاتی تەندەر بەرپرسانی وەزارەتی کشتوکاڵ بەڵێنیان پێداین ئەو پارەیەی لە جووتیاران وەریدەگرنەوە بیدەنەوە ئێمە، بەڵام ساڵێک بەسەر هێنانی ئەم گەنمە تێپەڕیوە و نزیکەی 300 ملیۆن دینار قەرزمان کەوتووەتە لای حکومەت.
هەرچەندە تائێستا هیچ کۆمپانیایەک بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەکان سکاڵای لەسەر وەزارەتی کشتوکاڵ تۆمار نەکردووە، بەڵام وەک خاڵس ئەحمەد دەڵێت وەزارەتی کشتوکاڵ لەژێر گوشارێکی زۆری کۆمپانیاکاندایە، بۆ دانەوەی قەرزەکانیش چەندین نووسراومان ئاراستەی ئەنجوومەنی وەزیران و ئەنجوومەنی ئابووریی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی دارایی کردووە، دوایین نووسراویشمان بۆ وەزارەتی دارایی لە 24/10/2017 بووە، ئەوانیش لە 12/11/2017 ئاراستەی ئەنجوومەنی وەزیرانیان کردووە، بەڵام تا ئێستا هیچ وەڵامێکیان نییە.[1]
#16-01-2018#

دواڕۆژ، #کۆچەر عەلی#
وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێم باجی لەسەر هاوردەکردنی خەیار و پەتاتەی دەرەکی دانا بە جۆرێک بۆ هەر کیلۆیەک له و دوو جۆر میوەیە بڕی 350 دینار باجی لەسەر داندراوە.
جەبار عەزیز، سەرۆکی ئەنجومەنی گومرگی سەوزه و میوەی هەولێر بە دواڕۆژی ڕاگەیاند ساڵانە لە 15ی نیسان، لەکاتی پێگەیشتنی بەرهەمی میوەی ناوخۆ وەزارەتی کشتوکاڵ باج لەسەر هاوردە کردنی میوە دادەنێت، بەڵام بەهۆی زوو پێگەیشتنی بەرهەمی میوەی خۆماڵی ئەمساڵ دە ڕۆژ بڕیارەکە زووتر چووەتە بواری جێبەجێکردنەوە، ئەوەش بۆ ڕێگری کردن لە هەرزان بوونی بەرهەمی خۆماڵی.
وتیشی ئەمساڵ لە 5ی نیسانەوە باج لەسەر میوەی هاوردەکراو داندراوە، بە جۆرێک بۆ هەر یەک کیلۆ خەیار و یەک کیلۆ پەتاتەی هاوردە کراو بڕی 350 دینار و بۆ جۆرێکی تری پەتاتەش بۆ یەک کیلۆ بڕی 275 دینار باجی لەسەر داندراوە.
جەبار عەزیز ئاماژەی بەوەشکرد، لە ئێستادا ڕۆژانە 500 تۆن خەیار و زیاتر لە 500 تۆن پەتاتە لە وڵاتانی دراوسێوە هاوردەی هەولێر دەکرێت و له و ڕێژەیەش لە 20%ی بۆ شارەکانی خواروی عێراق هەناردە دەکرێتەوە, بەڵام بە هیچ جۆرە باجێک لە هەناردە کردنی میوە بۆ شارەکانی خوارووی عێراق لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە وەرناگیرێت.[1]
#06-04-2018#

دواڕۆژ، کۆچەر عەلی
وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو ڕایدەگەیەنێت، پڕۆژەی قەرزی مانگای شیردەر لەماوەی پێنج ساڵدا 40 هەزار مانگا بەقەرز دەدەنە جوتیاران، بەڵام ئەو مانگایانە بەو جوتیارانە دەدرێت کە دەگەڕێنەوە گوندەکانیان.
ئەنوەر عومەر، وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی هەرێم، بە دواڕۆژی ڕاگەیاند "وەزارەتی کشتوکاڵ پڕۆژەیەکی گەورەی مانگای شیردەری ئامادە کردوە و ماوەی ساڵێکە کاری لەسەر دەکات و لە هەوڵی ئەوەشدایە لەگەڵ چەند وڵاتێک ڕێکبکەوێت بۆ پێدانی قەرز بە وەزارەت".
ئەنوەر عومەر، ئەوەشی خستەڕوو، لە 8ی ئەیلولی 2015 ڕەزامەندی لە ئەنجومەنی وەزیران وەرگیراوە بۆ پێدانی قەرز بەو جوتیارانەی کە دەگەڕێنەوە گوندەکان و وەزارەتی کشتوکاڵ دە مانگایان بۆ دەکڕێت و تەویلەی بۆ دروستدەکات بە قەرز.
وتیشی "لەسەرجەم پارێزگاکانی هەرێم کارگەیەکی شیر دادەمەزرێت ڕۆژانە شیری مانگاکان کۆدەکاتەوە و بڕی ئەو قەرزەی وەزارەتی کشتوکاڵ دەیداتە جوتیارەکان و مانگانە لە پارەی ئەو شیرە دەگێڕدرێتەوە بۆ حکومەت".
ئەو بەرپرسەی وەزارەتی کشتوکاڵ ڕوونیشیکردەوە، پڕۆژەی قەرزی مانگا پێنج ساڵ بەردەوام دەبێت لە ساڵی یەکەم هەزار و 500 مانگا دەدرێتە جوتیاران، هەروەها بەپێی پڕۆژەکە تا کۆتایی پێنج ساڵەکە 40 هەزار مانگا و شوێنی بەخێوکردنی مانگا بەقەرز دەدرێتە ئەو جوتیارانەی کە گەڕاونەتەوە گوندەکانیان.
وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی هەرێم، لەگەل وڵاتانی ئیتاڵیا، ئەڵمانیا، چیک، هەنگاریا و بیلاروسیا لە گفتوگۆدایە و لە ئێستادا وڵاتی هەنگاریا ئامادەیی خۆی دەربڕیوە بۆ پێدانی قەرزەکە، بەڵام لەسەر شێوازی دانەوەی قەرزەکە نەگەیشتوونەتە ڕێککەوتنی کۆتایی.
- 01-11-2016

بە مەبەستی پاڵپشتی کردنی جووتیاران و دابین کردنی بڕێکی زۆری بەرهەمی پەتاتە لە بازاڕەکانی کوردستان وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو بۆ ئەم ساڵ بڕی 4370 تەن بنەتۆی پەتاتە بۆ جووتیارانی سەرجەم پارێزگاکانی هەرێمی کوردستانی دابین کردووه و لە ئێستاشدا دەست بە دابەشکردنی کراوە.
لە ڕاگەیەندراوێکی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی هەرێمدا کە وێنەیەکی خەندان نێراوە تیایدا هاتووە: ئەمڕۆ دووشەممە عەبدولستار مەجید، وەزیری کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو بە یاوەریی ژمارەیەک لە بەڕێوەبەرانی گشتیی وەزارەت سەردانی کۆگایەکی بنەتۆی پەتاتەی لەسەر ڕێگای قوشتەپە کرد، لەم سەردانەیدا چاوی بە خاوەنی کۆگاکە کەوت و لەگەڵ ئه و جووتیارانەش قسەی کرد کە بۆ وەرگرتنی بەشی پێویستی خۆیان لەم کۆگایە ئامادەبووبوون.
لەم ڕووەوە وەزیری کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو دووپاتی کردەوە کە وەزارەت لەپێناو زیادکردن و پاراستنی بەرهەمی خۆماڵی بەردەوام لە پلانیدایە پاڵپشتیی جووتیاران بکات، دەربارەی پڕۆسەی دابەشکردنی ئەم بنەتۆ پەتاتەیەش ڕوونی کردەوە کە پێویستە ئەم بنەتۆیە به و جووتیارانە بدرێت کە بە کردەنی دەیچێنن و بەرهەمەکەی دەهێننە بازاڕەوە، جەختیشی کردەوە کە بەهیچ شێوەیەک ڕێگە نادرێت بەر لە چاندنی لە بازاڕدا بفرۆشرێتەوە، هاوکات ئاماژەی بەوەکرد کە پێویستە بە شێوەیەکی دادپەروەرانە دابەش بکرێت بە تایبەتیش بۆ جووتیارانی نموونەیی، دواتر یەکە یەکە بەشەکانی کۆگاکەی بەسەرکردەوە، ئه و بنەتۆیە لەلایەن کۆمپانیاکانی KH و AGROPLANTو نەهرئەلئەوراد و ئەرز ئەلسبار و بلۆفێڵد و ڕیف کوردستانەوە لە وڵاتانی هۆڵەنداو فەرەنساو ئێرلەندا هاوردەکراوه و بە پاڵپشتیی 30% ی نرخی هەر تەنێک کە لە نێوان 1.300.000دینار بۆ 1.700.000دیناردایە دەدرێتە جووتیاران.
ئەم بنەتۆیەی پەتاتە بەم شێوەیە دابەش دەکرێت بۆ پارێزگای هەولێر 1500 تەن و سلێمانی 620 تەن و دهۆک 2000 تەن و بۆ ئیدارەی گەرمیان 250 تەن، شایانی باسە ئەم بنەتۆیەی پەتاتە لەلایەن لیژنەی تایبەتی و تەکنیکی لە بەڕێوەبەرایەتییەکانی کشتوکاڵی پارێزگاکانەوە دابەش دەکرێت.
- 09-02-2015

وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی هەرێمی بە بڕی دوو ملیارو 365 ملیۆن دینار، دەرمانی قڕکەری حەشەرات دەکڕێت، بۆ ئه و مەبەستەش چوار گرێبەست لەگەڵ کۆمپانیایەک دەدات بۆ دابین کردنی ئه و بڕە دەرمانە بۆ جوتیارانی هەرێم.
بە گوێرەی ڕاگەیەندراوێکی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی هەرێم کە وێنەیەکی بۆ خەندان نێردراوە، تیایدا هاتووە: ئەمڕۆ پێنجشەممە، عەبدولستار مەجید، وەزیری کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو بە ئامادەبوونی بەڕێوەبەرانی گشتی دیوان و پان و بەدواداچوونی وەزارەت، چوار گرێبەستی لەگەڵ سمکۆ عەبدوڵڵا شەمسەدین، خاوەنی کۆمپانیای (ارچ یونیفیرت کوردستان) بۆ دابین کردنی پێداویستیی جووتیاران لە قڕکەری جۆراوجۆر واژۆ کرد.
هەروەک هاتووە: کۆی گشتی بەهای هەر چوار گرێبەستەکە دەگاتە دوو ملیارو 365 ملیۆن دینار، گرێبەستی یەکەم تایبەتە بە دابین کردنی قڕکەری جۆری ئەبالۆن بە گوژمەی 159ملیۆن دینار بە بڕی 5300 لیتر بۆ پارێزگاکانی سلێمانی و دهۆک و ئیدارەی گەرمیان. دووەمیان بۆ دابین کردنی قڕکەری جۆری ڕاووند ئەپ بە گوژمەی 606 ملیۆن دینار، بە بڕی 50500 لیتر بۆ پارێزگاکانی هەولێرو سلێمانی و دهۆک و ئیدارەی گەرمیان، گرێبەستی سێیەم بریتییە لە دابین کردنی قڕکەری جۆری پڕۆپلانت بە گوژمەی 57 ملیۆن دینار بە بڕی 1900 کیلۆگرام بۆ پارێزگای سلێمانی و ئیدارەی گەرمیان، دوا گرێبەستیش بریتییە لە دابین کردنی قڕکەری جۆری پاڵاس بە گوژمەی یەک ملیارو زیاتر لە 543 ملیۆن دینار بە بڕی 16600 لیتر بۆ پارێزگاکانی هەولێرو سلێمانی و دهۆک و ئیدارەی گەرمیان.
ئەوەش خراوەتەڕوو: ئەم قڕکەرانە بە پێی گرێبەستەکە دەبێت لە ماوەی 90 ڕۆژدا دابین بکرێن.
- 11-12-2014