Dengbêjler Şahı Reso
sedat ulugana
dergi: Kürt Tarihi , C.26, 2016,p.38-43, Istanbul
Reso'nun kilamları bünyesinde Kürt isyan tarihini barındınır . Bu eksendeki kilamlarının kahramanları Şeyh Sait , Cibranlı Halit Bey , İhsan Nuri Paşa , Ferzende , Seyithan , Kör Hüseyin Paşa , Eliyê Ûnis gibi isimlerdir genelde . Devlet nezdinde ise bütün bu isimler , o dönemde sakıncalı siyasilerdir . Onun için Reso hemen hemen her askeri darbe ve sıkıyönetim döneminde kovuşturmaya uğrar . Ama en büyük baskıyı 12 Eylül 1980 darbesinde yaşar , aylarca kırsalda kaçak dolaşır . Çünkü devlete göre Reso siyasi şarkılar söylemektedir.
K ürtler tarafından Dengbêjler Şahı olarak anılan Dengbêj Reso , efsanevi deng bêj Evdalê Zeynikê'nin tradis yonuna mensup dengbêjler arasında en etkili olan isimdir . Öncülü olan Dengbêj Ferzê'den çokça etkilenen ve ardılı olan Dengbêj Şakiro'yu en çok etki leyen Dengbêj Reso , Kürt toplu munun bir dönemine damgası ni vurmuş , öyle ki namı günü müzde de hala canlılığını koru maktadır . Dönemin Demokrat Parti Muş Milletvekili olan Gi yasettin Emre tarafından 1957 yılından beri sesi kayıt altına ahınmış , böylece Kürt tarihinin son yüzyılına ait en eski sözlü tarih numunelerinin günümüze faşınması sağlanmıştır . Öncülü , ardılı ve çağdaşı birçok dengbêj gibi hayatı sefalet ve felaketler inde geçmiş olan Dengbêj Heto , Kürt sözlü edebiyatı ve müziğine söylediği kilamlar eşsiz bir zenginlik katmıştır . Bilindiği ve kabul edildiği üzere , Dengbêjlerin icra ettiği kilamlan gibi hayatları da söz lü tarih anlatılarına dayanır . Onun için burada ele aldığımız Dengbêj Reso'nun hayatını bu tür anlatılar ışığında ele alaca ğız . Oğlu Abdulkerim Güner ile 2013'ün Ağustos ayında Muş'ta babasına dair yaptığım röpor tajlar bu makalenin belkemiğini oluşturuyor . Dengbêj Reso 1902'de Iğdır'ın Kerimbeyli adlı köyünde dünyaya gelir . Babasının isimi Veli anne sinin ismi de Hafize'dir . İki kız kardeşi , 4 de erkek kardeşi vardır . Köken olarak Bekiran aşiretine mensuptur . Anlatılara göre Reso ilk kilam larını , amcası Evdo'dan , sonra da Ermeni Gulê'den öğrenir . Onun dengbêjlik hikayesinin başlan gıcı , bu iki şahsın dengbêjliğine olan tanıklığıyla başlar . Reso 7 ya da 8 yaşlarında iken ( 1909-1910 ) , efsanevi dengbêj Evdalê Zeynikê ile birlikte kilam söylemiş olan Gulêya Fileh ( Ermeni Gulê ) Kerimbeyli'de Reso'nun amcası Evdo'nun evine misafir olur . O gün amcası ile Gulê arasında ge çen diyalog , Reso'nun hayatında dengbêjliğe dair ilk kilometre ta şını oluşturur : -Amcası : Gulê , benim bu ye ğenim de kilam söylüyor , ismi de Resul'dur . - Gulê : Hele söyle bakalım boynu kırılasıca . Bakalım nasıl söylüyorsun ? na oturur , elini kulağına götürür Reso da usulca Gulê'nin yanı ve söylemeye başlar : rabû li Rewane Lo lo lawo Mamedo quling Gulê her iki eliyle kulaklarını tutar ve Be hey boynun kırıl sın , kulağımın perdesini yırttın ! Ulan Evdo , bu çocuğa sahip çık . Bu çocuk çok meşhur bir dengbêj olacak der . 15 yaşına geldiğinde ( 1917 ) . ailesi göçer hayatından dolayı Digor'un Celal köyüne yerleşir . Bilindiği üzere bu yıllarda Bi rinci Dünya Savaşı hala devam etmektedir ve Digor yöresi Ezidi Hesenan aşireti ile meskun bir yerdir . Reso burada bir mühlet hem bu aşirete dengbêjlik yapar hem de onlardan kilam öğrenir . Savaşın bitmesiyle birlikte Ezidi Kürtler Rusya tarafına , Müslüman Kürtler de Osmanlı tarafında ge çerler . Aile , Celal adlı köyde iki yıl kaldıktan sonra mülteci duru muna düşer ve Iğdır'a döner la kin orada barınamaz , Erzuruma doğru tekrar göç eder . Reso'nun bazı akrabaları Bulanık'ın Arincik adlı köyüne yerleşirler , Reso'nun babası da 1919 yılında Karayazı'nın Gopala adlı köyü ne yerleşir . Bu çetin günlerde bile Reso aşkla kilam söyleme ye devam eder , öyle ki yemek yerken bile bir yandan kilam söylemesi , babasının tepkisine yol açar . Gopala köyü'nde Reso 20 yaşındayken , aşık edebiyatının güçlü metaforlarından biri olan rüyasında bade içme olayını yaşar . Anlatıya göre , bir gece ko yunlarını otlatırken , kepenekin altında sıtmaya tutulurcasına titreyip mırıldanmaya başlar . Bu olaya tanık olan kişi , çoban arkadaşı Selîmê Mihikê'dir . Reso badeyi içtikten sonra ar tık eskisinden daha fazla kilam söylemeye başlar . Bu günlerde amcasının kızı Emine ile evle nir . Bu evlilikten Emer ve Sinem adlı iki çocuğu olur . Ağrı İsyanı ( 1926-1932 ) sırasında genç olan Reso , bazı araştırmacıların id dialarına göre isyana katılır , lakin araştırmalarımıza göre bu iddialar gerçekten uzaktır . Ama birden fazla akrabası bu isyan sırasında ve sonrasında yaşamını yitirir . Bunlardan biri de amcasının oğlu Hasan'dır . Hasan Zonguldak'a sürülür , orada kömür ocaklarında zo runlu olarak çalıştırılır ve ora da akciğer kanseri olup ölür . da akciğer kanseri olup ölür . Amcasının oğluna büyük bir sevgi besleyen Dengbêj Reso bu ölümdem çok etkilenir . Öyle ki Ağrı İsyanı'na özel bir ilgi duyar ve isyanı kilamlarına konu eder . Ağrı İsyanı'nın sonlarına doğru bir de Seyithan - Alican adlı iki Kürt direnişçinin kordine ettiği bir isyan başlar ( 1931-1933 ) . Reso bu direnişçiler ile karşılaşır , karizmalarından çok etkilenir . Karşılaşma olayı 1931 yılının ba harında Bulanık'ın Salaxtor adlı mıntıkasında gerçekleşir . Peşlerinde ise bir müfreze asker vardır . Gördüklerinden etkile nen Reso , o gün orada Weylo lo Weylo ( vah lo vah lo ) adlı kilamı besteleyip söyler . 1934'te Soyadı Kanunu yasası çıkarılır . Bu yasa gere ği Dengbêj Reso'nun ailesi de Güner soyismini alır , böy lece Dengbêj Reso , resmiyette Resul Güner olarak anılmaya başlar . İlk defa bir kimlik kar tına sahip olan Reso akabinde askere çağrılır lakin o iki kar deşiyle birlikte bu çağrıya uy maz , dağa çıkıp birkaç ay kaçak dolaşır . Bir gün misafir olarak kaldıkları evin sahibi tarafında ihbar edilirler , yakayı ele veren üç kardeş böylece askere gönde rilir..
[1]