محوطە تاریخی خنسخنس، در 13 کیلومتری شمال شرقی شهرک شیخانشیخان در استان دهوکدهوک قرار دارد و یکی از بزرگترین و مشهورترین محوطه های باستانی اقلیم کوردستان و عراق است که در وضعیت حفاظتی بدی قرار دارد.
آثار تاریخی خنس، به دوران آشوریآشوری ها و پادشاه سنحاریب(750-681) پیش از میلاد برمی گردد و شواهد تاریخی نشان می دهد که این بنای تاریخی محل استراحت تابستانەی پادشاه سنحاریب بوده که بیست و چهار سال حکومت کرد.
این اثر تاریخی یک، محوطه باستانی شامل غارغار، سنگ نگاره، نخش برجستەهای است که بر سنگ و کوە کندە شده، است.
در بالای این نقاشی باستانی مجسمەی یک شیر قرار دارد که بە دشت و رودخانەی روبروی محوطە تاریخی مینگرد، اما متاسفانە قسمتی از سر و گردن شیر بریدە شدە و قسمت باقیمانده در اثر بلاهای طبیعی مانند افتاب، باران و باد (که از دلایل اصلی تخریب مکانهای باستانی هستند) آسیب دیده است، بە جز اینها در جای جای این مکان تاریخی، نشانەهایی از تخریب انسانی و اصابت گلوله نیز وجود دارد کە تاثیر مخربی بر جلوە و منظرەی این مجموعە گذاشتە است.
کمی پاین تر از این بنای تاریخی، در گوشەای در کنار رودخانە، قطعه سنگی بزرگ با نقش تاریخی خاص و معروف، گاو بالدار (لاماسو) را می بینیم، اما متاسفانه این بخش از این نقشە بزرگ باستانی تخریب شده است و در کنار سایر قطعات سنگ های طبیعی دیگری در کنار آب افتاده است، بنابراین افراد بازدید کننده به راحتی می توانند از سنگ ها بالا بروند و باعث آسیب بیشتر شوند، به همین دلیل باید در چند سال آینده منتظر مفقود شدن و فرسودگی بیشتر این قطعە باشیم اگر دولت به کمک نیاید و آن را به مکان مناسب و امن منتقل نکند.

با توجه به تفاوت های جغرافیایی کوردستان با سایر مناطق عراق مانند نینوانینوا و موصلموصل، کوردستان منبع آب خوبی برای سایر مناطق عراق بود است، بنابراین سنحاریب آشوری از این محل به عنوان منبع آب برای پایتخت آشور نینوا استفاده می کرد.
این محوطە تاریخی که در اکثر منابع تاریخی قدمت آن به دوره حکومت آشوریان برمی گردد، در واقع در زمان حکومت کوردهای میتانیمیتانی ساختە شده است، اما بە دلیل اینکە این ساخت و سازها به درخواست پادشاه آشور بوده است، به این صورت ثبت شدە است.
در مورد حکمداری میتانی ها باید گفت که: میتانیها، فرمانروایان کورد ساکنان منطقە بودند که همزمان با حکومت آشوری ها قدرت را بە دست گرفتە و توانستند مناطق شمال اقلیم کوردستان کنونی و جنوب ترکیەی امروزی را ادارە کنند، اما اشوریها قدرت گستردە تری نسبت بە میتانی ها داشتند، بنابراین در اکثر منابع به جای اشارە بە عصر و دورەهای حکمداران کورد، دورە آشوری ذکر شدە است که مانع بزرگی برای ندانستن و نشناختن کوردها است.
با توجە به غارهای کوچکی که در دل این بنای تاریخی ساختە شدە است، باستان شناسان به ما اطلاع می دهند که با گذشت زمان و تغییرات مذهبی، یعنی توسعه دین زردشتزردشتی در منطقه میتانی و سپس گسترش مسیحیت، مجموعه ای از ‌این نوع غارها( در زمان محلی دهوک بە این جور غارها ناوسک گفتە میشود) دردامنه کوەها ساخته شده اند که بە عنوان مکانی مقدس برای پیروان دین زردشتی درست شدە است.
ناوسک یک مکان غار مانند کوچک است که در آیین زرتشتی به دفن مردگان اختصاص یافته و از آنها به عنوان مکان مقدس برای انجام فرایز دینی و خلوتگاه مذهبی و بعدتر از طرف پیروان مسیحیت، استفاده می شود. در سنگ نوشتەهای دیوارهای این بنای تاریخی از دو سبک خطهیروگلیف و خط میخیاستفادە شده است. در نوشته های هیروگلیفی به رابطه دولت میتانی و مصر اشارە کرده است که در آن زمان روابط دیپلماتیک داشتند. اما این نوشتە هیروگلیفی بە مرور زمان از بین رفته است.
نوشتەهای خط میخی که شامل 63 سطر است که به سه بند تقسیم شده است، این سنگ های نوشته شده به درخواست شاه سنحاریب نوشته شده اند.
بخش اول، بحث از خدایان مهم دولت آشور و اهمیت آن ها در حفاظت از دولت آشوری صحبت می کند. در بخش دوم اهمیت پروژه آب خنس را توصیف می کند، که پادشاه سنحاریب آشوری چگونه آب را به پایتخت آشور، نینوا کشید. بخش سوم به حمله دولت آشور به رهبری اسرحدون پسر سنحاریب به بابلی ها می پردازد.
در مورد نام خنس، کارشناسان می گویند که نام خنس از منابع خط میخی دوران میتانی و آشور به شکل خناسو یا خراسو آمده است.
نویسندە: ساراسردار
[1]