عنوان: ایالت بدلیس
نویسندە: چومان تقی الدین
ایالت بدلیس، نام یک ایالت کورد نشین است که در شمال کوردستان بزرگ واقع شده، همچنین یکی از ایالت های کوردی است که در چارچوب
دولت عثمانیدولت عثمانی بوده، و از نظر مساحت هم هفتمین و کوچکترین ایالت کوردی است. که از شمال توسط ایالت ارزروم، و از غرب به ایالت
آمدآمد و در جنوب توسط ایالت موصل و دوباره با ایالت آمد، و از شرق به ایالت آمد و دوباره با ایالت وان و
دریاچه واندریاچه وان احاطه شده است. این ایالت در سال
1875 میلادی تأسیس شد، که بخشی از ایالت وان است یعنی سنجق بیتلیس و سنجق خانواده و به همراه بخشی از ایالت آمد/آمادی در بر گرفته، و تا سال 1923میلادی به عنوان یک ایالت باقی ماند. که از آن سال به چندین استان، از جمله استان بدلیس، استان سیرت، استان ایله (باتمان)، و استان شیرناک (شیرناخ)، و همچنین استان چولیک (بینگول) تبدیل شده، که هم اکنون کل این ایالت متعلق به جمهوری
ترکیهترکیه است.
مساحت ایالت بدلیس حدود 27 هزار و 150 کیلومتر مربع است، اما برخی منابع دیگر بر این باورند که این ایالت حدود 29 هزار و 840 کیلومتر مربع است. جمعیت آن تقریباً 452٬500 نفر است که اکثریت آن ها کوردی هستند، و بقیه هم ترک، ارمنی، آشوری و یهودی هستند. که به این ترتیب بر چهار استان تقسیم شده آند، استان بدلیس 111٬300 نفر و استان موش 167٬470 نفر، استان سعرد (سیرت) 116٬180 نفر، و استان جوان 56٬920 نفر.
از نظر مذهبی هم به این ترتیب است، 292.500 نفر مسلمان هستند و 110،000 نفر ایزیدی و همچنین 20،000 نفر یهودی هستند.
این ایالت از نظر اداری بر چهار استان تقسیم شده است، سنجق بتلیس، سنجق موش، سنجق سعرد (سیرت)، سنجق جوان، که به این گونه است:
اول: استان بدلیس: که این استان مرکز ایالت بدلیس است، که جمعیت ان حدود 111.300 نفر، و از نظر اداری بر چهار شهرستان، پنج بخشداری و 612 روستا تقسیم شده، که به این ترتیب است:
1. شهرستان مرکزی بدلیس، جمعیت آن حدود 58.175 نفر است و از یک بخشداری و 172 روستا تشکیل شده.
2. شهرستان اخلات، جمعیت آن 19.898 نفر است و از یک بخشداری و 173 روستا تشکیل شده.
3. شهرستان خانواده (اشاغی رقرسو)، خمعیت آن 16.647 نفر است و از یک بخشداری و 138 روستا تشکیل شده.
4. شهرستان موتیکی (کنیزو)، جمعیت آن 16.580 نفر است، که از دو بخشداری و 129 روستا تشکیل شده.
دوم – استان موش، جمعیت ان حدود 167.470 نفر است، همچنین از نظر اداری بر پنج شهرستان و 8 بخشداری و 515 روستا تقسیم شده، که به این ترتیب است:
1. شهرستان مرکزی موش، جمعیت آن 66.570 نفر است و از سه بخشداری و 190 روستا تشکیل شده.
2. شهرستان بونلاک (بەلانیق – کوپ)، جمعیت آن 31.043 نفر است و از یک بخشداری و 135 روستا تشکیل شده.
3. شهرستان ساسون (کاهیلدجیرز)، جمعیت آن 13.959 نفر است و از دو بخشداری و 118 روسیا تشکیل شده.
4. شهرستان وارتو (کوکوم)، جمعیت آن 16.529 نفر است و از یک بخشداری و 93 روستا تشیل شده.
5. شهرستان ملاز کورد (قلا)، جمعیت آن 35.369 نفر است و از یک بخشداری و 50 روستا تشکیل شده.
سوم – استان سعرد (سیرت)، جمعیت آن حدود 116.810 نفر است که از نظر اداری بر شش شهرستان و سه بخشداری و 641 روستا تقسیم شده، که به این ترتیب است:
1. شهرستان مرکزی سعرد (سیرت)، جمعیت ان 32.605 نفر است و از چهار بخشداری و 54 روستا تشکیل شده.
2. شهرستان روندوان (زوک)، جمعیت آن 11.000 نفر است و از پنج بخشداری و 111 روستا تشکیل شده.
3. شهرستان پرواری (دیهه)، جمعیت آن 9.522 نفر است و از پنج بخشداری و 72 روستا تشکیل شده.
4. شهرستان هازو (اروان – خاسخیر)، جمعیت آن 26.235 نفر است و از پنج بخشداری و 59 روستا تشکیل شده.
5. شهرستان خزاران، جمعیت آن 19.989 نفر است و از یک بخشداری و 138 روستا یشکیل شده.
6. شهرستان شیران (کفره)، جمعیت آن 17.459 نفر است کە از یک بخشداری و 207 روستا تشکیل شده.
چهار – استان جوان، جمعیت آن حدود 56.920 نفر است همچنین از نظر اداری بر سه شهرستان و پنج بخشداری و 443 روستا تقسیلم شده، که به این ترتیب است؛
1. شهرستان مرکزی جوان، که جمعیت آن 32.605 نفر است و از سه بخشداری و 54 روستا تشکیل شده.
2. شهرستان چیا قچو (چولی). جمعیت آن 12.026 نفر است که از یک بخشداری و 133 روستا تشکیل شده.
3. شهرستان گولپ (پاسسور)، جمعیت ان 18.825 نفر است و از یه بخشداری و 119 روستا تشکیل شده.
منابع
1. د.عبداللەغفور: جغرافیای کوردسیان.
2. یاسین صابر صالح: دانشنامه عمومی
3. فرید اسسرد: اطلس سیاسی اقلیم کوردستان 1914-2005، آمادە کردن: سردار محمد عبدالرحمن و هوشیار محمد امین خوشناو.
4. وریا رحمانی: کورد و کوردستان از دید کارتوگرافی.
5. فیسل دباغ: کوردستان در انتشارات عوثمانی، که نویسنده از زبانه ترکی عثمانی به کوردی ترجمه کرده است.
6. مرکز برایەتی: ایالت های کوردستان ترکیه در دوره ئکومت عثمانی، فیسل دباغ از ترکی عثمانی به کوردی ترجمه کرده است.
7. شمسدین سامی:کورد و کوردستان در فرهنگ عولما، احمد تاقانه ترجمه کرده است.
8. اینترنت-ویکیپیدیا
[1]