ناونیشانی بابەت: ئاسۆیەکی خراپ و لێڵ لە ساڵی 2025 چاوەڕوانی ئێراق دەکات
ناوی نووسەر:
یادگار ئیسماعیلیادگار ئیسماعیل
ئێراق لە ساڵی 2025 بە گێژاو و ئاڵۆزی زیاتر تێپەڕ دەبێت و قەیرانی بێشومار لە خۆدەگرێت کە هەڕەشە دەبن لە سەر سەقامگیری و لایەنی سیاسیی و ئابووری و گەشەکردنی وڵاتەکە. ئەوەی تێبینی دەکرێت دیمەنی ئەمنی هێشتا و بە قەد سەکۆی سیاسیی شلۆق و ناجێگیرە و بوونی کردەکانی داعش و هەڕەشەی میلیشیاکانیش ئاسایشی گشتی ئێراق تێکدەدەن. نیگەرانییەکانی ئاسایشی سنوورەکان و قاچاخچێتی و ماددە هۆشبەرەکان دۆخی وڵاتەکە شلۆق و ئاڵۆزتر دەکەن. پێشبینیش دەکرێت هەر هەوڵێک بۆ هەلوەشاندنەوەی میلیشیاکان بدرێت ڕووبەڕووی بەربەستی بەرچاو دەبنەوە، کە ئەگەری هەیە بەریەککەوتن دروست بکات. ئەم ژینگە سیاسی و ئەمنییە ناسکەی ئێراق پێویستی بە پشتیوانی بەردەوامی نێودەوڵەتی و ستراتیژیی هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڕەشەکان و تیرۆر، بەڵام هیچ کام لەو پرسانە بە بێ بوونی سازانی نێشتیمانی نایەنە دی.
“هزری ناوەندگەراو روانینی ناوەندیی سیاسییەکان کێشەی هەرە مەزنە لەبەردەم پێشکەوتنی ئێراق”
گۆڕەپانی سیاسی ئێراق پڕە لە ئاستەنگ و بەربەست، کە بێهیواییان بە چارەسەرنەکردنیان لە رابردوو بەندە. ناکۆکی یاسایی و دەستووری لە نێوان حکومەتی ناوەندی و هەرێمی کوردستان و هەروەها پارێزگاکان بەردەوامن لەسەر لێکدانەوە یاساییەکان بۆ دەسەلاتە خۆجێیەکان. ئەمەش کاریگەری خراپی لەسەر ئاویزانی گشتی دەبێت. ئەم ناکۆکیانە لە پرسە چارەسەرنەکراوەکانەوە سەرچاوە دەگرن سەبارەت بە دەسەڵاتە خۆجێیەکان، بەڕێوەبردن و سەرەدەریکردن بە سەرچاوەکان و سەروەری و جڵەوی خاک. بەهێزکردنی دامەزراوە و یاساکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی وەک ئاستەنگێکی بەرچاو دەمێنێتەوە و وا دەکات زیاتر متمانە بە حوکمڕانی لاواز ببێت، ناشکرێت ناوەندگەرایی هزریی سیاسیی و سیاسییەکانی عیراق بە هەڕەشە هەرە زەقەکە لە تەک دەستێوەردانە هەرێمییەکان سەیر نەکرێت. ئەمە وێڕای خواستی هەمووارە یاساییەکان لە یاسای هەڵبژاردنەکان بەر لە هەڵبژاردنی گشتی 2025. چارەسەرکردنی ئەم ئاستەنگانە تەنیا بە لەربەرچاوگرتنی گفتوگۆی گشتگیر و چاکسازی دەستووری دێنە ئاراوە.
“رابردووی کارگێڕی ئێراق هیچ هیوابەخش نیە”
ئەو قەیرانە ئابوورییەی ئێراقی گرتووەتەوە، هیچ نیشانەیەکی ئاماژەیەکی چارەسەربوون نیشان نادات. لە رووی ئابووری، هەڵاوسانی نرخی نەوت لە جیهاندا وێرانکاری بەسەر ڕێڕەوی داهاتی وڵاتەکەدا دەهێنێت، ئەمەش ئاماژەیە بۆ پێویستی هەمەچەشنکردنی ئابووری. نیگەرانییە ئەمنییەکان بۆ 2025 یش بەربەست دەبن لەبەردەم رووتێکردنی وەبەرهێنەرانی بیانی و نیوەخۆیی ئەمەش بە هەموو لێکدانەوەکان بەربەستە لەبەردەم گەشەی ئابووری و دەرفەتەکانی گەشەی ئابوری. بارگرانی دارایی و تێچووی بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری ئەگەر لە پلانی حکومەت بن، بێگومان بارگرانییەکی یەکجار قورس دەبێت لەسەر شانی حکومەت. لە هەمووش خراپتر، ویڕای هەوڵ و بانگەشەی فرەکردنی سەررچاوەکانی دهات، پشتبەستنی ئێراق بە هەناردەکردنی نەوت بە تەنیا کاریگەری وێاران کاری دەبێت، تایەبت لەسەر مووچە ئەگەر بێت و نرخی نەوت بەهۆی سەقامگیری ناوجەییو جیهانیی لە دوای دۆناڵد ترەمپ بەخۆییەوە ببینێت. بۆ کەمکردنەوەی کارلتێکەرە خراپەکانی نرخی گۆڕاوی نەوت، پێویستە حکومەت چاکسازی ئابووری و پەرەپێدانی گەشەی کەرتی تایبەت و وەبەرهێنان لە وزەی نوێبووەوە لە پێشینەی کارەکانیدا دابنێت، کە دیسان پێناچێت لە ئاستی بیرکردنەوەی رۆشنبیری سیاسیی و بەڕێوەبردنی ئێراق و بەرپرسە ئێراقییەکان بێت.
“سیاسەتی دەرەوەی ئێراق تەنیا لە بازرگانی قەتیس بووە و لە دوورگەیەکی قەتیس بوودا بەجێماوە”
لە لایەنی سیاسەتی دەرەوە، ئێراق بەهۆی پشتبەستن بە ئێران بە تەنیا، وای کردووە ئێراق لە دوورگەیەکی دوورەپەریزی مەزهەبیدا بەدوای پەیوەندیدا بگەڕێت، کە لای هاوسێکانی بە جێگەی گومان و بێ متمانە تەمشا دەکرێت، جونکە هەژموونی میلیشایان بەسەر حکومەت زۆر زیاترە بەراسورد بە لیستە سیاسییەکان و خواستە سیاسییەکان. بێجگە لەوەش، کێشە ستراتیژییەکانی سوریای دوای ئەسەد، دینامیکی سیاسی ناوچەکە ئاڵۆزتر دەکات، لە کاتێکدا فشارە نێودەوڵەتییەکان بۆ کەمکردنەوەی هەژموونی ئێران بەردەوام دەبن، ساردوسڕییە دیپلۆماسییەکانیش زیاتر دەکەن. ئێراق پەیوەندی ساردوسڕی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبیمن هەیە و ئەوەش زیاتر ئێراقی گۆشەگیر کردووە و دەرفەتەکانی هاوکاری و گەشەکردنی سنووردار کردووە. هەڵوێستی لاوازی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەکە دەرهاویشتەی حکومەتێکی لێوانلێو لە پشکپشکێنە و نەبوونی روانگەی ستراتیژییە و هیچی وەها بەدی ناکرێت لە لێکتێگەیشتن یان پەیوەندی فرەلایەنە. ئێراق لەگەڵ تورکیا تەنیا دوو دۆسی کۆی کردوونەتەوە، کە پرسی کورد و بارزرگانییە، عیراق نەی توانیووە تۆسقالیک لەو پەیوەندییە سوود وەربگرێت، بەو پێیەی تورکیا لەسەر کەمکردنەوەی ئاوە هەرێمییەکان بەردەوامە و ئەوەش ئێراقی دووچاری قەیرانی بێ ئاویی و وشکەساڵیی کردووە. ئێراق لەگەڵ واڵاتانی عەرەبی جۆرە پەیوەندییەکی ئاسایی نیە و بە پیی روانینە نێوەخۆیی و دەرەکیەکان ئەوە بۆ روانگە تاقئیفییەکەی ئیتاری تەنسیقی و حکومەتەکانی رابردووش دەگەڕێتەوە کە ئێران قورگی سیاسیی لێ گرتوون. لەگەڵ رۆژئاواش پەیوەندییەکانی ئێراق لاوازن و ئەمریکاش وەکو میوانێکی نادڵخواز و ناچار بە دەر دەکەوێت. هەر ئەوە جۆرە سیاسەتە چەقبەستووەشە وای کردووە عێراق نەتوانێت خاوەنی ستراتیژ و روانگەی سیپلۆماسی خۆی بێت.
“پێکهاتە و چین و توێژەکان متمانەیان بە حکومەت نیە و بەیەکتر لاوازە”
ناسازانی و فۆبیا و ترسی نێوان پێکهاتەکان دۆخی ئەمنیشی نالەبار کردووە. ئێراق وڵاتێکە لە رووی سیاسیی پێکهاتەکان ناکۆکن و کورد متامەنەی بە عەرەب لاوازە و سونە متمانە بەشیعەکان ناکەن و بە پێچەوانەکەش راستە. لە بەرامبەر کوردە ئێزیدییەکان متمانەیان بە سونە عەرەبەکان نەماوە و هتد. ئەوەش وای کردووە ناتەبایی کۆمەلایەتی تێکەڵ بە پرسی ئەمنی ببێت. لە لایەکی دیکە، ناڕەزایەتی توێژەکان لە دژی هەموارکردنی یاسایی و نیگەرانییەکانی مافەکانی ژنان بەردەوامن. خراپی بارودۆخی ژیان بۆ خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان لایەنێکی دیکەیە وەکو بڵێیت کەس گرنگی بەو تویژە نادات ئەمەش دیسان شکستی کارگێڕیی و بیرکردنەوەی کارگێڕی و رۆشنبیریی بەڕێوەبردنی سەرکردە و پارتە سیاسیە ئێراقییەکان دووپات دەکاتەوە. کۆچیش بەهۆی کێشە ئەمنییەکان و گرێدراوی گؤڕانی کەشوهەوش بەردەوامن، کە هاووڵاتیان ناچار دەکات لە ناوچە گوندنشینەکان بەرەو شارەکان کۆچ بکەن. ئەم پرسانە جەخت لەسەر پێویستی سیاسەتی گشتگیر دەکەنەوە، کە باس لە خۆشگوزەرانی کۆمەڵگا پەراوێزخراوەکان دەکەنەوە.
“هەڕەشەکانی گۆرانی کەشوهەوا لە هەڕيشەکانی تیرۆر کەمتر نین”
گۆڕانی کەشوهەوا مەترسیی رژد دەبێت لەسەر داهاتووی ئێراق و ئاماژەکان زیاتر لە 2025 بەدەر دەکەون. کەمیی ئاوی هەرێمی بە ڕێژەی 50٪ و بە بیابانبوون و کۆچکردن زیاتر دەکات و بژێوی ژیان دەخاتە ژێر هەڕەشە. ئەمە ویڕای بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما و کەمی بارانبارین و چڕبوونەوەی وشکەساڵی بەرهەمی کشتوکاڵیش لە کەمبوونن. تێکچوونی ژینگە و کەمی ئاو پێویستی بە خۆتەرخان کردن و گرنگیپیدانی زیاتری سیاسیی و کاربەدەستان هەیە تا بە پەلە بەدواداچوون بە شیوازی بەڕێوەبردن و کارگێڕیی بکەنەوە. ئوەش وادەخوازێت، پشت بەو کشتکاڵە ببسترێت کە کەمتر پشت بە ئاو دەبەستن و هەوڵی بوژانەوەی ژینگەی سروشتی بدرێت و دەستدرێژیی شارەوانییەکان بۆسەر سەوزایی و زەوییە کشتوکاڵییەکان بوەستێندرێن. پێویستیشە خزمەتگوزارییەکان لە دیهاتەکان زیاتر بکرێت، بۆن رێگری کردنی ئارەزوومەندانە لەو ناوچانەوە بوژاندنەوەیان و دڵنیای دان لە داهاتوویەکی روونتر. پیسیوتە سوود لە وزە نویبووەوەکان و وزەی خۆر و با وەربگیرێت بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا.
ڕوانین و بەدواداچوون لەسەر ئاسۆی ساڵی 2025ی، کە لێڵ و ناروونە، دەبێت ئەوەندە بهێنێت هەوڵە هاوبەشەکانی حکومەت و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و کۆمەڵگەی شارستانی زیاتر بەرجەستە بکرێت. پیشینەدان بە بەهێزکردنی دامەزراوەکان، هەمەچەشنکردنی ئابووری و خۆشگوزەرانی کۆمەڵایەتی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی ئەم مەترسیانە. ئەوەش رێگە و ڕێبازێکی یەکگرتوو دەخوازێت بە سوود وەردگرتن لە شارەزایی و سەرچاوە مرۆییەکان و ئەکادیمییەکان و ئەو چالاکانەی کۆمەڵگەی شارستانی کە گرنگی بە پرسە جیجیاکان دەدەن. بۆ گەیشتن بە سەقامگیری، پێویستە ئێراق ستراتیژییەکی گشتگیر بگرێتەبەر. چەسپاندنی دامەزراوە دیموکراسیەکان و پرۆسەی هەڵبژاردن و سیاسەتی ژینگەیی تەندروست و هاوچەر دەبێتە هۆی دەستەبەرکردنی داهاتوویەکی ئەرێنی تر، یاخود کەمتر رەش و تاریک. داهاتووی ئێراق بەندە بە توانای خۆیی بۆ جڵەوکردنی ئەو ئاستەنگ و ئاڵنگارییانە و رۆڵی کۆمەڵگەی نێودەولەتی لەو نێوانە گرنگە.
[1]
تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!