Malatya
Malatya (Osmanlıca: ملاطیه; Ermenice: Մալաթիա Malat'ia; Kürtçe: Meletî; Grekçe: Μελιτηνή Melitini), Türkiye'nin Malatya ilinin merkezi olan şehirdir.
Etimoloji
Malatya'nın adı Kültepe tabletlerinde Melita olarak, Hitit tabletlerinde Maldia olarak geçmektedir. Malatya'nın isim kökü Hititçede bal anlamına gelen melidden türediği ve Hitit kitabelerinde öküz başı ve ayağı ile ifade edildiği belirtilmiştir. Melit+ava ise bal ülkesi anlamına gelmektedir. Sonra bu isim Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia, Melitea olarak kitabelerde geçmiştir. Malatya'yı ele geçiren Araplar, şehre Malatiyye ismini vermişlerdir. Türklerin Malatya'yı fethetmesiyle isim bugünkü halini almıştır ve
1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla ismi Malatya olarak resmîleşti.
Eski çağ coğrafyacılarından Strabon, Malatya'yı, kesin olarak belirtmemekle birlikte, Kommagene sınırında Kapadokya Krallığı’nın (MÖ 280-212) on valiliğinden biri olarak göstermiştir.
Tarihçe
Malatya tarihi ve arkeolojisine ışık tutan Levent Vadisi kanyonu 65 milyon yıl öncesine dayanan kaya oluşumları 28 km uzunluğunda kaya formasyonlarından oluştuğunu görmekteyiz.
2007 yılında bölgedeki tarih öncesi kalıntıları yüzeysel araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün, Malatya Paleolitik Çağ-(Eski taş çağı)'ndan Tunç çağı'na kadar yerleşim izlerinin olduğunu sanılmaktadır.1979 yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü Kurtarma Kazıları kapsamındaki İzollu mevkii Cafer Höyük'te yapılan kazılarda, Paleolitik dönemde yaşayan toplumun mağaralardan çıkıp tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları köy yerleşik düzene geçtiklerini görmekteyiz.
Genel tarih
Malatya; Doğu Anadolu Bölgesi'nin ve Fırat Nehri'nin stratejik konumunda yer alan bir yerleşim yeridir. Bu konumu nedeniyle ilk yerleşmeler MÖ 6000'lere gitmektedir. Ayrıca bölge önemli ticaret yolları üzerinden olduğundan dolayı sürekli savaşılmış bir yerdir. Sürekli iki devlet arasında çekişmelere neden olmuştur. Bu durum sonrası şehir her savaş sonrası yağmalanmış, savunma ve istilalardan korunmak için şehir merkezi 2 kez değişim geçirmiştir. Bunun gibi nedenlerden Malatya'nın tarihinin araştırılması çok zordur.
Malatya'nın sınırları içerisinde birçok höyük bulunmaktadır. Bunlardan en eski yerleşmenin görüldüğü yer ve ayrıca Malatya'nın ilk yerleşim alanı olan Arslantepe Höyüğüdür. İlk yerleşim alanı suyun kenarına kurulmuş bir verimli tarım alanıdır. Yaklaşık
6000 yıl kullanıldı. Yaklaşık olarak 35250 m2'lik bir alandır. Bugün ilk yerleşim yeri olan Arslantepe Höyüğü, Orduzu beldesinin Arslantepe mahallesinde bulunmaktadır.
Malatya'nın tarihi ana hatlarıyla dört büyük döneme ayrılabilir:
Erken dönem
İlk Anadolu Uygarlıkları
Osmanlı dönemi
Cumhuriyet dönemi
Erken dönem
Malatya 5 milyon yıl önce denizdi. Hititler MÖ
2000 yıllarının başında bu bölgede hüküm sürmeye başlamışlardır. MÖ
1750 yıllarında Kuşsara Kralı Anitta, Anadolu'yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamış ve Malatya'yı da bu birliğe dâhil etmiştir. II. Murşili, Muvattalli ve III. Hattuşili dönemlerinde Malatya, Hitit merkezine bağlı kalmıştır. Asur Kralı Sanherib (MÖ 705-MÖ 681) döneminde Asur egemenliğine giren Malatya, daha sonra Med ve Perslerin hâkimiyetine girmiştir.
MÖ 4. yüzyılda Makedonya Kralı İskender'in Anadolu'yu ele geçirmesinden sonra, Malatya Helenistik kültürün etkisinde kalmıştır. Bu tarihten sonra Malatya sırasıyla, Medlerin, Perslerin, Romalıların, Bizanslıların, Selçuklu Hanedanının egemenliği altına girmiştir.
İlk Anadolu uygarlıkları
Kuruluş ve isim itibarıyla başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan gelen Anadolu şehirlerinden birisidir. Kültepe vesikalarında Melita şeklinde görülen Malatya'dan Hitit vesikalarında Maldia olarak bahsedilmektedir. Asur İmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında ise Melitea denilmektedir. Malatya kelimesinin Hititçe bal anlamına gelen Melidden türediği anlaşılmaktadır. Hitit hiyeroglif kitabelerinde Malatya şehri, bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilmektedir.
Osmanlı dönemi
1515 yılından itibaren Osmanlı yönetimi altına giren Malatya, Harput Vilayeti’ne bağlı iken, Cumhuriyetle birlikte (20 Nisan
1924 Anayasası 89. maddesi ile) il olmuştur. İl olduktan sonraki ilk belediye başkanı, Hasanbey Caddesi'ne de ismi verilen son Osmanlı beyi Hasan Derinkök'tür.
Cumhuriyet dönemi
Malatya ili 1927-1931 yıllarında; Adıyaman, Kâhta, Arapgir, Akçadağ, Hekimhan, Pütürge ve Kemaliye (Eğin) ilçelerinden oluşuyordu. Toplam nüfusu 258.331 olup merkez nüfusu köylerle birlikte 56.528’di. Vali Mehmet Tevfik Bey, belediye başkanı Mehmet Naim Karaköylü idi. Belediye binası Emir Ahmedoğlu Hanı’ndaydı.
Şehirde Cumhuriyet Halk Partisi, Türk Ocağı, Türk Hava Kurumu, Kızılay kurumlarının birer şubesi bulunmaktaydı.
2012 yılında çıkarılan
6360 sayılı kanun ile Malatya'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve
2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.
2023 Kahramanmaraş depremlerinden etkilenen Malatya'da, şehrin merkezi büyük zarar gördü. Şehirde yaklaşık 350 binden fazla konut ağır hasar aldı.1237 kişi hayatını kaybetti.
Turizm
- Malatya Ulu Cami'sinin içi
- Gezilebilecek Yerler
- Somuncu Baba Türbesi
- Arslantaşlar
- Günpınar Şelaleleri
- Balaban İçmeleri
- Ansur Mağaraları
- İspendere İçmeleri
- Kernek Şelalesi
- Malatya Ulu Camii
- Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı
- Taşhan
- Akminare
- Yeni Cami
- Yeşilyurt Lezzet Sokağı
- Beşkonaklar
- Arslantepe Höyüğü
- Şire Pazarı
- Tohma Kanyonu
- Kudret Havuzu
- Levent Vadisi
- Nemrut Dağı (bir kısmı)
- Roma Surları
- Bakırcılar Çarşısı
- Girmana Kanyonu
- Kanlı Kümbet
- Mısır Çarşısı
- Doğanşehir Kalesi
Parklar
- Hürriyet Parkı
- Sümerpark
- Turgut Özal Doğa Parkı
- Kernek Parkı
- Beydağı Tabiat Parkı
- Beylerderesi Şehir Parkı
- Tecde Şelale Parkı
- Horata Mesire Alanı
- Emekliler Parkı
- Malatya Battalgazi Millet Bahçesi
- Malatya 100. Yıl Parkı
- Kırkgöz Sahil Parkı
- Alışveriş Merkezleri
- Malatyapark AVM
- Doğa Cadde AVM
- Malatya City AVM
- Makro AVM (Restore Edilecek)
Müzeler
- Malatya Müzesi
- Beşkonaklar Etnografya Müzesi
- Malatya Kent Müzesi
- Malatya Fotoğrafçılık Müzesi
- Hulusi Efendi Müzesi
- Malatya Atatürk Evi
- Malatya Kültür Evi
- Malatya Sanat Sokağı
- Turgut Özal Anı Evi
- İnönü Müzesi
Mutfak
- Gırık
- Kayısılı Kavurma
- Kiraz Yaprağı Sarması
- Banık
- Kulak Çorbası
- Elmalı Köfte
- Geleli Kebabı
- Acılı Ayran
- Çiğleme
- Maş Çorbası
- Kağıt Kebabı
- İçli Köfte
- Analı Kızlı Köfte
- Analı Kızlı Çorba
- Kömbe
- Sıkma Köfte
- Ekşili Köfte
- Lahana Sarması
- Yumurtalı Köfte
- Pirpirim Çorbası
[1]