ژیونایۆ شېعرەی هۆرامیۍ
بەشۍ: ششەمە
نویستەی: #ڕەئوف مەحموودپوور#
هووشېیاریی شاعێرانە
پەی ئانەی چنی شاعێر پنەش کریۆ زەینەو وېش پەروەردێ کەرۊ و هووشېیارەش کەرۊوە، چېگەنە چن بەریانێ کەرۊوە تاکو کەسی بە تەماح و گەرەک بیە، تاوۆ بە ڕەتنای و ماڼای وېش، بە شیوەی سەردەمیانە پەنە بېیاوۆ و دەنگش دلێ دەنگەکاو ڕۊیەنە دەنگێ بڎۆوە. ئی بەریانێچە بەپاو وانایۆ و قووڵ بېیەیۆ دلێ ئا دەق و بەرهەمانە کە جە دەرەتانوو شێعرەی هامچەرخەو هۆرامیەنە وزیا وەرسەرنج، پۆلێن کریێنێ
هووشېیاریی ئەدەبی: ئی ڕەهەندە بەشەکاو؛ تارېخوی ئەدەبی، ئیۆری ئەدەبی، ڕەخنەی ئەدەبی، ئەدەبوو باقی فەرهەنگەکاو دنیێ، ئێستاتیکای ئەدەبی، ئەدەبی هورسەنگنەر (تەتبیقی) و گېرۆ وەر.
هووشېیاریی نەتەوەیی: ئینە کە شاعێر کێن، سەربەکام نەتەوەیا و چکۆنە و چەنی و جە چە ئاستێوەنە مژیوۆ جە لازماتەکان. ئەژناسای نەتەوەی و ئا تارێخ و سەر‌ئامایێ کە جە توولوو تارێخیەنە ئامێنێ ملشەرە، یان ئا بابەتێ کە یاگێ شانازیەنێ و ئانێچە کە یاگێ حەیفەینێ، شکستەکا و سەرکۆتەیەکا جە گردو بوارە جیاوازەکانە (عێلمی، کۊمەڵایەتی، ئەدەبی، وەرزشی، سیاسی، ئابووری و پیشەسازی و...) وەرچەمی ڕۊشنتەر کەرۊوە. هەرپاسە لەیەکدایۆ دەرەتانە جیاوازەکا و هورسەنگنایشا چنی هینەکاتەری جە وېشەنە کۊمەکێوە گەورەن. ئەڵبەت با ئانەیچە واچوو کە ئەژناسای نەتەوەی و ڕەگەزی پەی وێ بە زلتەر زانای و فەخر ورەتەی ملو ئەویتەریەرە نیا. چوونکای شێعرە بابەتێوە ئینسانیەوە و مەشیۆ خزمەتوو بەشەریەنەبۊ.
جەکوڵیەنە؛ لازما چنی باوەڕ (بە تایبەت ڕۆتوو باوەڕەکا جە درێژایی تارێخیەنە) ، تارێخ، فەرهەنگ، جوغرافیا، ئاستی عێلمی، دەرەتانەکاو بژێوی و...نەتەوەیی ئاشنایی فرەتەربۊ و جە بەرینایی فەرهەنگ و فولکلۆر بە بەشەکاو؛ ئەفسانە و ئوستوورە، پەندەکا، گەمەکاو... وێ ڕەتنیۆ و ئاوه و زەینێ دریۆ.
ئا ئێش وئازارە تارێخی و جەرگبڕێ کە جە قۆناغە جیاوازەکاو تارێخیەنە سەرو خەڵکیەرە ئامێنێ، ئا دەرەتانە ترووسکاویێ کە جاروبار بەر کەوتێنێ، ئا ڕۊشنایێ کە مجیێنێ ملو خەڵکیەرە، ئا وەشی و شانازی و دەسکۆتێ کە بېیېنۍ و... بەشیەنێ چا بابەتا کە لازما شاعێری سەردەمیانە چنیشا ئاشنابۊ و کەرۊشا بە بەشێوە جە بنخاڵەکاو زەینەو وېش.
هووشېیاری کۊمەڵایەتی. کە سەرەبەرکەردەی جە فرە بابەتا گېرۆ وەر.
هووشېیاریی عمومی: شاعێری سەردەمیانە لازما چنی دنیاو وېش و دەوروبەریش ئاشنابۊ. پەی ئی کاریە بە ڕېک وستەی زەمانوو وېش، چنی بەشە زانستیەکا تاکو ڕادېوە ئاشنابۊ. بەتایبەت بەشەکاو کۊمەڵشناسی وخەڵکشناسی و ڕەوان شناسیەنە بە گردو چڵەکاشاوە. بە واتێوەتەر لازما شاعێر جە گردو بوارەکانە ساحېبوو زانیاریبۊ. چوونکای پەی پەساو شێعرەکاش نیازش پەنەشا گنۆ. هەر ئینەن کە هەرجۊرە کەمتەرخەمیێ جە بوارەکاو وێ ئامادە کەردەیەنەبۊ بە خەسارێوە شێعریی پەی شاعێری.
هووشېیاریی سەردەمیانەیچ بەشیوەتەرا چا پەسا زەینیە لازمەیە کە پەی شاعێری پېسەو ئاوەو ژیواین. مەکریۆ شاعێر وېش جە کۊماو وێخەریکینە مات بڎۆو چەم و گۊشێ وېش سەرو دەوروبەریش وزۊرەو وېش جە دەوروبەروو وېش غافڵ کەرۊ. شاعێر مەشیۆ ئا تاکە وریا و ژووژەڵەبۊ کە چنی سەردەمو وېش بژیوۆ و زانۆ جە دنیاو هامچەرخ و جە دنیاو دەروبەریچشەنە چېش گوزەریۆ و چېش ڕوە مڎۆ. بەتایبەت سەرو چېشەکاوە و چیەکاوە مەشیۆ لەیەکدایشۆ بۊو وېش بە بەشێوە جە خەم و ئازارەکا، هەرپاسە وەشی و شاڎیەکاو خەڵکی بزانۆ. جا هەم خەڵکوو دنیێ و هەمیچ خەڵکی هام نەتەوەو هام ڕەگەزو نیزیکتەر بە وېش. ئەر پاسنەبۊ؛ ئانا شێعرەیچ زیڼێ و سەردەمیانە خۆلقیۆو بۊ بە ئەزموونێوە سەردەمیانە جە ڕۆتوو ژیوای خەڵکەکەیەنە.
ئینەن کە بەڕاسی شاعێر بېیەی مسیبەتاو ئەرکێوە یەکجار قورس وزۆ سەرو شانەی و شاعێر ناچارا تاکو خڎۍ بڎۆ وانایۆ و سەرەش دلێ کتیبانەبۊ. موتالێعە کەردەی و شۆنگېرتەی بابەتە جیاوازەکا، بە هووشېیاریی زەینەو شاعێری زیاڎ کەرۊ و بە دڵنیاییەوە جە دەقەکانە دەنگ مڎۊۋە/مڎۊوە.
هووشېیاریی مرۊڤانی: ئاشنا بېیەی چنی کە ژیوای و ئەژناسای ئێش و ئازار یان عاتیفە و هەستوو بەشەرەکا جە گۊشەو کەناروو دنیێنە (تا ئا یاگێ کە ئێمکانشبۊ هەوڵێش پەی دریا) . چوونکای شاعێر بەشەراو بنخاڵە زەینیەکێ بەشەریچ تاکو ڕادێوە فرە هامبەشێنێ و جه بنەمانە ئەویۊی مشان.
کەپاسەن، مەشیۆ قەناعەتما پانەیەبۊ کە شاعێریی وێ ماڼایا و خەریک بېیەی بەردەوام بە وانایۆ و وانایۆ و وانایۆ. جە پاڵیچشەنە ئەزموونکاری بەردەوام و نەتەرسای جە وێ وانایۆ.
شاعێر مەشۆ چانەی یاوۆنە کە ئاڎ بەشیوەن جە کارەوانێ کە جە وېیەردەنە کەوتەن ڕا. ئەر نەتاوۆ وزەی لازم و پەسا و تفاقی لازم پەی بەردەوامی ڕۆتەکه و وېش فەراهەم بارۆ، دوور نېیا جە پا گنۆ و جیا مەنۆ.
نەرم
پېسە قژا شەمێ و
بێدەنگ
پېسە ناڵەو شێعرێ
گېیان کارەوان
ئارام ئارام
لازما ئانەیچە باروە هۊش کە بەڕېز عادڵ محەمەدپوور جە وتارێوەنە کە سەرو شێعره و کارەوانی نویستەبېش {پېسە ناڵه و شێعرێ} و جە چن یاگێنە وەڵاکریاوە، ئاماژێوەش بە هوشېیاریی شاعێرانەی کەردەن و پېسەو وشېیاریی شاعێری ئاوردەنش. هەرپاسە بڕېوەتەر جەڕەخنەگرەکاو هۆرامانیچ جە لابەلانەو بە زوانێوەتەر جە ویرشا نەبەردەن. ئینەیچ پەی گرنگی باسەکەی گېڵۆوە کە لازما پەی پتەوی ڕۆتوو شێعرێ سەردەمیانێ، وەرچەم گېریۆ. بەڵام ڕەنگە بەڕېز عادڵ مەحەمەدپوور یەکەم کەس بیەبۆ کە ئا کەشفشە دلێ شێعرەی سەردەمیانێ هۆرامیێنە کەردەبۆ و پېسەو وشېیاریی شاعێری پۆلێنش کەردەبۆ.[1]