محەمەد سالار (پاشا)
1. ناو
- مەلای گەورە: مەلا محەمەدی مەلا عەبدوڵای مەلا ئەسعەد.
- نورسی: سەعید میرزا سەعید.
2. نازناو
- مەلا محەمەد ناسراوە بەمەلای گەورەی کۆیە و (مەلای محەمەدی جەلیزادە).
- نورسی ناسراوە بە (بەدیع زەمان) و (سەعیدی نورسی) و (سەعیدی کوردی).
3. ناوی دایک
- دایکی مەلای گەورە ناوی (عائیشە) بوە.
- دایکی نورسی ناوی (نوریە) بوە.
4. باوک
- باوکی مەلای گەورە بەهەمان شێوە مەلا بوە وە (11) پشتی هەر مەلا بون.
- نورسی باوکی سۆفی و کاری جوتیار بوە.
5. باری ئابوری خێزان
- مەلای گەورە لەخیزانێکی زەنگینی خاوەن موڵک لەدایک بوە.
- نورسی لەخێزانێکی ئاسایی جوتیار لەدایک بوە.
6. بەرواری لەدایکبون
- مەلای گەورە لەساڵی (1876ز) لەدایک بوە.
- نورسی لەساڵی (1877ز) لەدایک بوە.
7. شوێنی لەدایکبون
- مەلای گەورە لەقەزای کۆیە لەدایکبوە.
- نورسی لەگوندی (نورس)ی سەر بەقەزای هیزان سەر بەشاری بتلیس لەدایک بوە.
8. خوێندن
- مەلای گەورە لەتەمەنی (7) ساڵیدا دەستی کردوە بەخوێندن.
- نورسی لەتەمەنی (9) ساڵیدا خراوەتە بەر خوێندن.
9. ئیجازەی مەلایەتی
- مەلای گەورە لەسەر دەستی مەلا عبدوڵای باوکی ئیجازەی مەلایەتی وەرگرتوە.
- نورسی لەسەر دەستی مەلا محەمەد جەلالی بایەزید ئیجازەی مەلایەتی وەرگرتوە.
10. تەمەنی ئیجازە
- مەلای گەورە لەتەمەنی (18) ساڵیدا ئیجازەی مەلایەتی وەرگرتوە.
- نورسی لەتەمەنی (14) ساڵیدا ئیجازەی مەلایەتی وەرگرتوە.
11. تەری بون
- مەلای گەورە لەتەمەنی (17) ساڵیدا بۆ ماوەی (1) ساڵی ڕەبەق لەمزگەوتی گەورەی کۆیە ماوەتەوە و نەهاتوەتە دەرەوە، کەدواتر وەک مەسعود محەمەد دەیگێرێتەوە مەلای گەورە پێی وتوە ئەو ساڵەی بەیەک لوقەی حەرام گۆڕیوەتەوە!.
- نورسی لەتەمەنی (12) ساڵیدا و بۆ ماوەی (3) مانگ خۆی تەرخان کردوە بۆ زانست بەتەنها جگە لەوەی لەبارلا و بتلیس و وان چەند جارێک ژیانی تەنیایی بەسەر بردوە.
12. تاریف (پێناسە)
- مەلای گەورە بەرهەم و کارەکانی دابەش ئەبن بۆ (3) بەش:-
أ‌- کاری مەلایەتی و وانەوتنەوە و نوسین لەبواری ئاینی.
ب‌- کاری نیشتیمان پەروەری و بەرگری کردن لەکورد لەرێگەی ئەو بەرپرسیارێتیانەی کەوەریگرتوە و ئەو هۆنراوانەی کەدایناون.
ت‌- کاری نوێخوازی و دژایەتی کردنی کۆنەپەرستی و مافەکانی ئافرەت.
چەند نمونەیەک:
- لەبارەی کوردبون دەفەرموێت:
هەتا دەمرم، لە بۆ کوردان دەناڵم
عیلاجیان چۆن ؟ بکەم هاوار بەماڵم
دەبێ من کەیفی چیم بە دونیا بێ ؟
قەومی من وە ڕەزیل و ڕیسوابێ
- لەبارەی کۆنەپەرستی پیاوی ئاینی ئەفەرموێت:
ئەگەر مڵکە هەمووی مڵکی خودایە
ئەگەر شێخە ئەگەر قوتبە هەبایە
ئیرادە و قودرەتی خودای من تەواوە
چ حاجەتمان بە شێخ ڕایی کراوە؟
- لەبارەی زانست ئەفەرموێت:
عیلمی کیمیات گەر نەخوێندوە
بەخوا نازانی خوا چی کردوە
- لەبارەی مافی ئافرەت ئەفەرموێت:
ژن زینەتی دنیایە، ئەمانەتی خودایە
حەبیبی موستەفایە قەڵاتن لە بۆ مێردان
ژنیش وەک موزەکەرە عەینی ئەویش بەشەرە
- نورسی ژیانی دابەش ئەبێت بۆ دوو بەش؛
أ‌- سەعیدی کۆن لەسەرەتای تەمەنییەوە دەست پێ دەکات تا ساڵی (1926ز) و بریتیە لەکاری زانست وەرگرتن و گەشت وانەوتنەوە و سیاسەت کردن.
ب‌- سەعیدی نوێ لەدوای ساڵی (1926ز)ەوە دەست پێ دەکات تا وەفاتی، بریتیە لەقاڵبونەوە لەپرۆژەی نوسینی (پەیامەکانی نور) و (کۆمەڵەی نور).
13. گەشتی زانستی
- مەلای گەورە بەحوکمی نەسەبی مەلایەتی کەمترین گەشتی کردوە بۆ وەرگرتنی زانستی ئاینی.
- نورسی بۆ وەرگرتنی زانست ئەم شارانەی کردوە (نەورس، تاغ، بێرمس، بتلیس، وان، دۆگۆ بایەزید، ئیسعرت، ماردین.. هتد)
14. پێش نوێژی و وتار خوێندن
- هەردوکیان کاری پێش نوێژی و وتار خوێندنیان کردوە.
15. بەرپرسیارێتی
- مەلای گەورە:-
أ‌- لەساڵی (1912ز) بوەتە موفتی کۆیە.
ب‌- لەساڵی (1915ز) بوەتە ئەندامی ئەنجومەنی زانستی موسڵ.
ت‌- لەساڵی (1919ز) بوەتە قازی کۆیە.
ث‌- لەساڵی (1924ز) بوەتە ئەندامی ئەنجومەنی دامەزراندنی عێراق.
ج‌- لەساڵی (1928ز) وازی لەکاری فەرمانبەری هێناوە و خۆی تەرخان کردوە بۆ وانە وتنەوە.
- نورسی:-
أ‌- لەتەمەنی (15) ساڵیدا چوەتە شاری (بتلیس) و لەگەڵ (تاهیر پاشا) والی ئەو شارە ژیاوە.
ب‌- بۆ ماوەی (15) ساڵ لەشاری (وان) ماوەتەوە و دەستی کردوە بەوانەدان و هەوڵی چاکسازی ئاینی و ئاشتەوایی لەنێوان خێل و هۆز و عەشیرەتەکان.
ت‌- لەساڵی (1911ز) چوەتە دیمەشق و لەوێ گرنگترین وتاری ئاینی داوە لەمزگەوتی ئومەوی کەبەوتاری شامی بەناوبانگە پاشان سەردانی بەیروتی کردوە.
ث‌- پاش بەیروت گەراوەتەوە ئەستەنبول و لەهەوڵدا بوە بۆ دوبارە دامەزراندنەوەی زانکۆی (زەهرا) و بەڵێنی لەسوڵتان وەرگرتوە بەڵام هەڵایسانی جەنگی جیهانی ڕێگر بوە لەپرۆژەکەی.
ج‌- لەساڵی (1915ز) گەراوەتەوە وان و دەستی کردوە بەدروستکردنی سوپایەک بۆ بەرگری لەخەلافەتی عوسمانی و لەساڵی (1916ز) لەشاری بتلیس بریندار کراوە و دەستگیرکراوە و دورخراوەتەوە بۆ ڕوسیا.
ح‌- لەهەمان ساڵ بوەتە ئەندام لە دار الحکمە
خ‌- لەساڵی (1957ز) پشگیری حیزبی دیموکراتی بەسەرۆکایەتی عەدنان مەندەرێسی کردوە.
16. کتێب
- مەلای گەورە بەنزیکەی (26) کتێبی هەیە ئەگەر چی بەشێکی زۆری دەستنووسن و چاپ نەکراون.
- پەرتوکەکانی نورسی نزیک بە (130) پەیام دەبن و بریتین لە چوار بەش کە هەر بەشێکی لەوی دیکە جیا دەبێتەوە بەم چەشنە؛
أ‌- ووتەکان
ب‌- نامەکان
ت‌- بریسکەکان
ث‌- تیشکەکان
ئەمە جگە لەوەی چەند پەرتوکێکی دیکەی هەیە لەوانە (دەروازەیەک بۆ نور، کلیلەکانی جیهانی نور، دادگاییەکان، ژیاننامە، ڕوبەروو... هتد) وە بۆ نزیکەی (50) زمان وەرگێردراوە.
17. تەفسیری قورئان
- مەلای گەورە تەفسیری قورئانی کردوە بەزمانی کوردی کەبریتیە لە (10 بەرگ) و لەساڵی (2009ز) لەسەر ئەرکی مام جەلال لەچاپدرا.
- نورسی تەفسیرەکەی نزیک بە (6000) لاپەرە دەبێت بەڵام جیاوازی لەگەڵ تەفسیرەکانی دیکە ئەوەیە کەبەپێی زنجیرە و پلە بەندی نیە.
18. کتێبی (جمع الجوامع فی اصول فقە)
- مەلای گەورە شەرحی کتێبی ناوبراوی کردە.
- نورسی کتێبی ناوبراوی لەماوەی (1) هەفتە لەبەرکردوە.
19. زمان
- مەلای گەورە زمانەکانی کوردی و عەرەبی و تورکی و فارسی زانیوە.
- نورسی سەرەتا تەنها زمانی کوردی زانیوە دواتر فێری زمانی عەرەبی بوە و لەتەمەنی (20) ساڵیدا زمانی تورکی فێربوە!
20. هاوسەرگیری
- مەلای گەورە دوو جار لەژیانیدا هاوسەرگیری کردوە.
- نورسی هەرگیز هاوسەرگیری نەکردوە.
21. دەستگیرکردن و زیندان و دورخستنەوە
- مەلای گەورە هەرگیز دەستگیر نەکراوە و زیندانی نەکراوە و نەفی نەکراوە.
- نورسی هەر (3) حالەتەکەی بەسەردا هاتوە، بەم چەشنە:
أ‌- دەستگیرکردن، لەساڵەکانی (1907، 1908، 1916، 1920، 1926، 1935، 1943، 1948، 1952... هتد) زیندانی کراوە.
ب‌- دەرەنجامی دەستگیرکردن چەند جارێک بریاری لەسێداردانی بۆ دەرکراوە لەوانە (1908، 1916، 1952... هتد).
ت‌- دەیان جار نەفی کراوە و دورخراوەتەوە.
22. خەلافەتی عوسمانی
- مەلای گەورە دژی خەلافەتی عوسمانی بوە.
- نورسی بەشێکی تەمەنی بۆ پارێزگاری کردن لەخەلافەتی عوسمانی داناوە.
23. نەبونی ترس
- مەلای گەورە لەبۆنەیەکدا لەهەولێر دەستی موتەسرفی گرتوە ڕێگەی نەداوە پێشی بکەوێت هەروەها لەبۆنەکەدا ڕەخنەی لەمەلیک فەیسەڵ گرتوە کە ئەمە نیشانەی ئازایەتییە.
- نورسی کاتێک دەستگیر دەکرێت لەلایەن ئینگلیزەوە پێی دەوترێت وەڵامی ئەو تۆمەتانە بدەرەوە کەدەخرێنە پاڵی بەدادوەر دەڵێت پێویست بەوەڵامدانەوە ناکات بەڵکو تفێک بەسە.
24. کۆچی دوایی
- مەلای گەورە لەساڵی (1943ز) کۆچی دوایی کردوە و لەکۆیە نێژراوە.
- نورسی لەساڵی (1960ز) کۆچی دوایی کردوە و سەرەتا لە ئورفا نێژراوە و دوای دوو مانگ لەلایەن فرۆکەیەکی سەربازی گۆرەکەی هەڵکەندراوە و گواستراوەتەوە بۆ شوێنێکی نادیار.