Babeta îro li ser sê peyv û çemkên ku gelek caran wek xwe nayên dîtin, anku wateyan cîguher dibin ku wan jî,
(Afrandin, Saz kirin, Çak kirin yan Çêk kirin) e ku bi Arebî:
(خلق، صنع، صلح), (Xeleqe, Ssene’e, Sselehe)ye.
her yek ji van peyvan xwedî wate û ramanên xwe ne, di Arebî de her peyv li hember wateya xwe tê bikar anîn, lê mixabin di Kurdî de gelek caran tevlihevî rûdidin, di vi de em yek bi yek raveya her sê peyvan dikin.
1) Afirandin (خلق, Xeleqe): bi wateya tiştek yan hebûnek ku berê nebûye û niha hatiye bûn, anku ji nebûnê hatiye bûnê ku li gorî baweriya asmanî, ev tenê Xweda ye ku dikane afirîner be yanî jî bi Arebî xaliq be.
*jêderên peyvê: afirandin, afirîner, afirandar (xeleqe, xaliq, mexluq)
2) Sazkirin (صنع, Ssene’e): bi wateya tiştek berê nebûye lê alavên vî tiştî hebûne, di encama pêkve girêdana çendîn alavan de tiştekî nû saz dibe, mînak: ji hesn û komelek alavên din rajo yan jî otombelekî nû saz dibe, yan ji texte û mîx sendelek saz dibe, yan ji komelek alavên avahîsaziyê xaniyek saz dibe, û….
*jêderên peyvê: sazkirin, sazgeh, sazkar, sazak (Ssene’e, messne’, ssan’, ssina’e).
3) Çakkirin yan jî Çêkkirin (صلح, Sselehhe): bi wateya tiştek têkçûye yan jî xera bûye û carek din tê çak kirin yanî çêk kirin ku di zarê Kurmancî de gelek caran (a dibe ê) ev jî her wisa, (çak bûye çêk), carna ji ber tîpa (k) weke yekemîn tîpa (kirin)ê, tîpa (k) a (çêk) jî tê jêbirin û dikin (çê), lê ev ne rast e, belkî her (çak yanî çêk)e ne (çê).
*jêderên peyvê: çak, çêk kirin, çaksazî, çêkker (sselehe, tesslîh, ssalih, musslîh, sulih)
Di vir de em têne ser mebesta xwe ku pêwîst e Kurdîpeyver jî her sê peyv û wateyan di cîhê xwe de bikar bînin û vê şaşiyê berê û niha jî ji niha ve duber nebe.
afirandin ne sazkirin e, sazkirin ne çakkirin yan çêkkirin e, yê ku zêde şaş bûye tevlihevkirina (saz û çak yan çêk)e, mînak: dibêje: min xaniyekî çêkir! me planekî çêkir, ew pirtûkekî çêkir!..
Xanî û plan û pirtûk tên saz kirin, neku çak û çêk û çê kirin.
ev karê zimanansan e ku rêron û rêşana gel û Kurîdpeyver bin bo ku van şaşiyan rast bikin.
//Qandîl Şeyxbizînî
[1]