پەڕەسێلکەکانی کابول
#شەماڵ بارەوانی#

ڕۆمانێکیتری 198 لاپەڕەیی محەمەد مولسەهول نووسەری خاوەنی ڕۆمانەکانی (بەناوی خواوەند، خەونی گورگەکان، کۆتا شەوی سەرۆک، تارماییەکانی دۆزەخ، شۆک..تاد..)و بەڕەگەز جەزائیری تاراوگەنشینە و لەژێر ناوی خوازراوی (یاسمین ئەلخەزرا)و یەکەم چاپی لەساڵی 2002 لێ بڵاوبووەوە و توانی ناوی بچێتە ناو لیستی پڕ فرۆشترینی ڕۆمانەکان و دواتر بەهاوبەشی لەنێوان دەرهێنەرانی فەرەنسا و سویسرا و لۆکزەمبۆرگ فلیم کارتۆنێک لەچیرۆکەکانی ڕۆمانەکە بەرهەم بهێنن و بەهۆیەوە خەڵاتی(کان)بەدەست بێنن.

لەدوای هەردووک ڕۆمانی (کچانی کابول و هەزار خۆری درەوشاوە) سێهەمین ڕۆمانە لەسەر ڕەوشی ژیان لەسەردەمی دەسەڵاتدارێتی و حکومەتی تیوکراتیەکەی تاڵیبان (1996-2001) لەئەفگانستان بخوێنمەوە، لەو ڕۆمانەی نووسەر کۆمەڵەک کارەکتەری سەرەکی و لاوەکی ڕۆڵدەگێڕن، نووسەر لەڕێگەی چیرۆکە تاڵ و تراجیدیەکانی ژیانی هەردووک خانەوادەی موحسن ڕەمات و زونەیرەی هاوسەری و عەتیق شەوکەت و موسەڕاتی هاوسەری، ئەو خانەوادەیەی کەدەبن بەقوربانی دەسەڵاتی تیۆکراتی تالیبان و ژیانیان لەسایەی حوکمڕانی ئەو بزووتنەوە توندڕۆیە بەتراژیدیا کۆتایی دێت، بەرجەستەی جەحیمی ژیانی گەلی ئەفگانی دەکات لەژێر چنگی دەوڵەتە ئیسلامیەتیۆکراتیە پۆلیسیە پۆپۆلیستەتۆتالیتێرەکەی تاڵیبان و حەکایەتە ترسناک و دۆخە دۆزەخیەکەی ئەو وڵاتەدەگێڕێتەوە.
لەو ڕۆمانە لەپاڵ ئەو کارەتەرانە، کۆمەڵەک کارەکتەری سەرەکی و لاوەکی ڕۆڵدەگێڕن لەنموونەی:مەلا بەشیر، ئەو پیاوە ئایینیەی بەزۆر موحسن و پیاوانی شاری کابول دەبەن بۆ وانە ئایینیە درێژو بێزارکەرەکانی، ئەو پیاوە دینیەی لەوانەو وتارە ئاگرینەکانی هێریشی توند دەکاتە سەر ڕۆژئاواو مۆدێڕنەو ئازادی و مافێ ئافرەت و دارو بەردو تەڕو وشکی ئەوروپا، بێ جیاوازی دەداتە بەرو مێشک و ئەقڵی موجاهیدو ئامادەبووان بە بیری توندڕۆیی و هاندان بۆجیهاد بارگاوی و ژاراوی دەکات و بەخەیاڵی حۆری و چێژو ڕابواردنەکانی ئەودنیا، هەموان مەست و بێ هۆش و گێژو وێژتردەکات،

شێخ(عەراش) کارەکتەرێکی ترەو بەنهێنی و دوور لەچاوی تالیبان قوتابخانەیەکی تێکەڵاو بۆ هەردووک ڕەگەز دەکاتەوە و هەوڵدەدات فێری وانەکانی زانست و ئەدەب و هونەریان بکات و نەوەیەکی ناخەرەفاوی ڕۆشنبیرو هۆشیارو تەندروست درووست بکات، تاوەکو بتوانن لە ئاییندەدا، یاساو کۆت و بەندەکانی تالیبان تێک و پێک بشکێنن و خەڵکی لەو زیندان و دۆزەخەی ژێر دەستی ئەو گرووپە میلیشاییە ئیسلامگەرایا ڕزگارکەن.

قاسم عەبدولجەبار ئەمیر و کاربەدەستە جەلادەکەی تالیبان
ئەو پیاوە دووڕوو و هۆڤ و دڕندەو ویژدان بەبەردبوو و داماڵدراوەی لەهەموو بەهاو پڕەنسیپێکی مرۆڤایەتی، جێبەجێکاری سزا قێزەونەکانی تاڵیبان و دەوڵەتەسیوکراتیەکەی مەلا عومەر، ئەو بکوژو خوێنڕێژەی موسەڕات و عەتیقی هاوسەری لەگۆڕەپانی گشتی گوللەباران دەکات، لەهەمان کاتدا، دەبڵ مۆڕاڵ و داوێن پیسێکی ناوگەڵ پەرستەو سەردانی سۆزانیخانەکانی ناو دەوڵەتە دینیەکەی تالیبان دەکات.

ئیسلام جەلادێکیتری تاڵیبان، میرزاشاه، هاوڕێکەی عەتیق، نازیح..تاد. بەشداربووی چیرۆکەکانی ئەو ڕۆمانەن و سەکۆی سەرەکی چیرۆک و ڕووداوەکان کابولی پایتەختی ئەفگانستان و سەردەمی ڕووداوەکان کاتی فەرمانڕەوایەتی ناڕەوای بزوتنەوەی توندڕۆی تاڵیبانە، لەکۆتایی نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوو تا سەرەتای دوو هەزارەکان، نووسەر باس لە بیری توندڕۆیی و کێشەی تەتەڕوفی ئایینی و نەهامەتی و موعاناتی مرۆڤ بەگشتی و ژن بەتایبەتی دەکات لەسایەی ئەو برگەمێژووییەی ئەوسای ژێر دەسەڵاتە تۆتالیتارو حکومەتە تیوکراتیەکەی تاڵیبان.

پەڕەسێلکەکانی کابول
چیرۆکی شارێکی کەرامەت ورووشێندراو داگیرکراو بەزیندانیکراوە، چیرۆکی شارێکی بارگاوی بە تاریکی و لێوان لێو لەتوندو تیژی!
شارێک توندڕۆیی ئایینی دەستی بەسەر ئاسمانی شارەکەدا گرتوووەو بناژۆخوازو فەندەمێنتالیستەکان دەستیان ناوەتە گەرووی ژیانی خەڵک و هەناسەی ئازادی و جوانییەکانی بوون،
شارێک چیتر مۆسیقاو وێنەو تابلۆ و ماکیاج و هونەرو فەلسەفەو ئەدەب و سینەما، تێیدا تاوان و تابو و کفرەو جەژنی نەورۆز و کرێکاری و لەدایک بوون، هەمووی قەدەغەیە و تێکەڵ بوونی هەردووک ڕەگەز ڕێگە پێنەدراوە،
شارێک سیمای خەم و ماتەم و نیگەرانی و بێزاری دایپۆشیوەو دێوەزمەی ئیسلامگەرا ڕادیکاڵەکان جەستەی دەهاڕێت، شارێک دوای جەنگ بووەتە کەڵاوەیەکی بێ گیان و خەراباتێکی غەمگین.
لەو شارە چیرۆک و بەسەرهاتەکانی بەتەمەکان هەرباسی جەنگە و پاڵەوانێتی سەردەمی جەنگە، منداڵەکان لە یاریکردنەکانیان لاسایی حەقیقەتی شێوازی ژیانە ترسناکەکەی گەورەکان و ئیسلامگەرا توندڕۆیەکان دەکەنەوە لەجیهانی منداڵی و یاریکردندا، سەگەکان بەردباران دەکەن و وەک یاریکردنێک پەت هەڵدەواسن و یەکتری لەشێوەی یارییەکی کۆمێدی و تەقلیدی حەقیقەتێکی تراجیدی دەیان و سەدان ڕووداوی هەڵواسین و لەسێدارەدان و خنکاندن بەرجەستەدەکەن.
شارێک جگە لەزیندانێکی گەورەو مرۆڤەکان و دانیشتوانەکەیشی کۆمەڵێک زیندانی کراو دەست بەسەرکراو لەلایان گرووپێکی توندئاژۆی چەتەی ئیسلامگەرای لەنموونەی تاڵیبان چیتر نییە.
شارێک تەتەڕوفی دینی بووەتە مۆتەکەیەکی ترسناک و تۆقێنەر و بەربووەتەژیانی مرۆڤەکان.
ئەو زیندانەی هەر کەسێک بچێتەناویەوە چارەنووسی مەرگ و لەسێدارەدان دەبێت و هاتنەدەرەوەی تەنها ئەوکاتەدەبێت، کاتێک بەدەست و پێی بەستراو بەرە کوشتن و بەردباران کردن و ڕەمیکردن و مەرگ، یاخود وەک عەتیق وتەنی (بۆگۆڕستان).
شارێک دەیان دیمەنی تۆقێنەری گوللەبارانکردن و بەردبارانکردنی ژنی تێدا، بەپاساوی نائەخلاقی و لەژێر ناوی ئەخلاق و شەڕەف، زۆر بێ ئەخلاقانەو بێ شەڕەفانەو لەناو گۆڕەپانی گشتی و لەشێوەی فیلمە ترسناکەکانی هۆلیود، لەردەم ئاپۆڕای هەزاران خەڵک و پێش چاوی مناڵ و هەرزەکارەکان نمایش دەکرێت و ڕووبەڕووی هێرشی بەردو شەڵاڵی جوێن و خوێن دەکرێت و هەموو ئامادەبوان چ ئەوانەی لەترسان و بەزۆری و ناچاری هاتوون و لەدڵەوە دژی ئەو کارە وەحشیگەرییەو کوشتنی مرۆڤن بەو شێوازە دڕندانەیە لەنموونەی(موحسن)و
چیش ئەوانەی هەڵگری بیروباوەڕی ڕادیکاڵین و مێشکیان پڕەلەدۆگمی ئیسلامگەرێتی وخوڕافەی تالیبانی توندڕۆ، دەبێ هەمووان بەژداری پرۆسەی کوشتنەکە بکەن و سادیکانەو نەخۆشانە چێژ لەکوشتن و بەردبارانەکەبەرن (ئیسلامگەراکان بەتایبەت)و شاڵاوی تف و نەفرین وبەرد بۆ گیان وجەستەی ژنی داماو لێقەوماو بەرن و بەگاشەبەردی دەستیان لاشەی هەپرون هەپرون کەن!

شارێک پڕی لەچیرۆکی تراژیدی لەو شێوەیەی لەسێدارەدان و کوشتن و بەردبارانکردن، شارێک دەیان و سەتان ژنی تێدا ڕەجم دەکرێت و کەرامەتی ژنی تێدا ئەتکدەکرێت و ویژدان و ئەخڵاقی ئینسانی تێدا پێشل دەکرێت.

شارێک ڕەگەزی مێینە تێیدا سەرەتاترین مافی نییە، بەمنداڵی بەشودەدرێن، بەزۆر هاوسەرگیرییان پێدەکرێت، لەخوێندن و هاتنەدەرەوەو بەژداری کردنیان لە هەموو سێکتەرەکانی ژیان بێ بەشدەکرێن، نیوە میرات، ژێردەستەیی پیاو، خزمەتکاری حەزو خواستەکانی نێرینە، لێدان و توندو تیژی بەکارهێنان، هەموو ئەمانەو دەیان ڕفتاری تری نامرۆڤانەو هۆڤانە سیمای سەرەکی ژیانە، لەدژی ژن و کچ و مێینە پێڕەودەکرێت.
شارێکی ڕۆچوو لەنەریت و مێنتەڵێنتی خێڵەکی و دەسەڵاتی مەزەبی، شارێک هەموو شتێتک تێیدا لەبەرژەوەندی نێرو لەدژی مێیە، یاساکان پیاو دایان ڕشتوە لەپێناو ناوگەڵ و دەسەڵات و بەرژەوەندیەکانی خۆیان، ئەو یاسایانەی هەڵێنجراوی بیری نێرسالاری و هێزی تاریکی و تونێلی خوڕافەو دەسەڵاتی مەزەب و کابوسی نەریت و کوتەکی خێڵن، ئەویاسا نێرسالارو خێڵەکی و مەزەبیانەی گەردیلەیەک تێیدا ڕەچاوی کەرامەتی ژن و مافەکانیان نەکراوە، یاساگەلێک دژی پێشمەرج و پێوەرەکانی ژیانێکی شارستانی و پڕەنسیپەکانی مرۆڤایەتی و یەکسانی جێندەری و بەهاباڵاکانی بوونن، یاساگەلێک سەرچاوەکەی تاریکیەو درێژکراوەی بیرێکی دواکەوتووی سەدەکانی ناوەڕاستە، یاساگەلێک هێشتا ژن بە کەم ئەقڵ و نیوە مرۆڤ و نیوە گەواهیدەرو پەتی ئەهریمەن و تێکدەری ڕەوشتی کۆمەڵ و هۆکاری ئاژاوەنانەوە بۆ پیاو بە پاشکۆو سێبەرو ژێردەستەو خزمەتکاری نێر دەزانێت و چەمکی یەکسانی و ئازادی بەڕەوای ژن نابینێت و مافەکانی ئافرەت بە بەڕەڵایی و پیلانی ئەهریمەن دەزانێت و یەکسانی یەکسان دەکات بە سۆزانی بوون و ئازادی بە بەدڕفتاری پێناسەدەکات و مافی ژن بە لادان لەنەریتی خێڵ و پیرۆزیەکانی مەزهەب و دەسەڵاتی پیاو! بەو شێوەیە ژیانی ژن لەقاڵب دەدرێت و لەژێر ناوی نەریت و مەزهەب و خێڵگەرێتی دۆزەخی بۆ سازدەکەن و کۆمەڵێک دۆگم و ڕێساو یاسای سەردەمی ئەشکەوت و چاخەکانی ناوەڕاست و سەدەتاریکەکانی بەسەردا دەسەپێنن!

شارێک بەو شێوە ژن تێیدا بێ ناسنامەو ژن بوون تێیدا ئەتدەکرێت و یەک جۆرو ستایل لەجل و بەرگ و عەقیدەو بیرو باوەڕی تێدا دەسەپێندرێت و هەموو ڕەنگە جیاوازەکان لەناو بۆتەی یەک ڕەنگی بەزۆر داسەپێندراو فەرزکراو بەپیرۆزکراودا دەتوێدرێنەوەو وندەکرێن و خاتو(زونەیرە)و زەنیرەکان لەسەر لەپێکردنی پێڵاوی ڕەنگ سپی جەڵدەو دارکاری دەکەن و ناچاریان دەکەن پڕ بەگەرو بگۆڕێنن و بڵێن بەسیەتی با تاڵیبان چیتر ناچارمان نەکات کفنی سەرشۆڕی و مەرگ(ئەو ستایلە جلو بەرگە سەپێندراوە) بپۆشین، ئەو جلو بەرگو ڕۆپووشەی بە بۆچوونی زونەیرەو هەموو ئازادی خوازێک جگە لەسڕینەوەی ڕوخساری ژن و موسادەرەکردنی کەسایەتی ژن چیترنییە، بەو شێوەیە ئەو تالیبانە توندئاژۆیەی خراپترینی کوالێتی ژیان، لەچەشنی کاسێک زەهر، ژیانێکی لێوان لێو لە جەهل و دواکەتوویی و نەزانی و سادەو سەرەتایی خاڵی لەهەموو پێشمەرجێکی ژیان و بنەمایەکی بوون و شایستەبە مرۆڤەکان، دەرخواردی خەڵک دەدەن، ئەو ئسولیانەی لەمێژوو ومرۆڤایەتی و شارستانیەت هەڵگەڕاونەتەوەو دەیانەوێ میلی کاتژمێری ڕۆژگارو ڕەوڕەوەی ژیان هەزارو چوارسەت بگەڕێننەوە دواوە.

ئەو گرووپە ژن کوژو جەلادو تاریک پەرستانەی لەزۆنگاوی ڕابردوودا چەقیون و دەقیان بەکۆمەڵێک تێکستی ماوەبەسەرچووی سەدەکانی ناوەڕاستەوەگرتووەو دەخوازن ئەژێندا بەربەریانەو ئایدیۆلۆژیا ڕاسیزم و توندڕۆیانەکەی خۆیان بکەن بەمۆدی هەموو مرۆڤێکی سەر ئەو زەمینەی سەردەمی مۆدێڕنەو پۆست مۆدێڕنەو جیهانگیریدا،
ئەو هۆڤانەی بەجەستەلێرەن ولەسەردەمی شۆڕشی تەکنەلۆجی و زانستیدا دەژین، وەلێ بە ئەقل و بیرکردنەوە، هێشتا سنوری سەدەکانی ناوینیان تێپەڕنەکردووە، ئەو گرووپە سەرلێشواوەی هەڵگری دۆگم و ڕوانگەیەکن، هەتا بڵێیت نزم و سەرەتایی و نامرۆڤانەو بەربەریانەیە، .
ماوەتەوە بڵێم:
-ەڕەسێلکەکانی کابول، پێمان دەڵێت لەژێر هەژموونی حکومەتێکی ئایینی وا، ژن دەبێ هەموو شوێنێکی جەستەی داپۆشێت و دەنگ وڕەنگ و بوون و هەموو شتێکی دەکرێت بەعەورەت و جوڵێنەرو داینەمووی هەڵسانی حەزو شەهوت پیاو، دەبێ چی بێت، جگە لەبوکەڵەکی سێکسی ترسناکی نەفرەتی و بوونەرێکی بێ ئیرادەکراوی بچوکراوی ترسێندراوی دەستەمۆکراو،

ژن لەناو دەوڵەت وشارێک، ئیسلامگەراکان حوکمی تێدا بکەن و دەست بەسەر هەموو کونج و کەلەبەرێک و دارو بەردو عەرد و عاسمانیشی دابگرن و تاکڕەهەندانەو تۆتالیتێرانەو دیکتاتۆرانەو فاشیانە، بەناوی پیرۆزی و ئاسمان و ئایینەوە بڕیاربدەن و حوکمی خەڵک بکەن و خۆیان بسەپێنن و هەموو جیاوازیەکان بسڕنەوەو بێ ڕێزی بە ئازادی تاکەکان و هەلبژاردنی خەڵک و خواستی مرۆڤەکان و قییەمەکانی تۆلێرانس و فرەیی (پلۆرالیزم) بکەن، دەبێ ژن و مرۆڤەکان چی مەوقعێکیان لەئیعرابدا هەبێت و چ واتایەک بۆ بوونیان بمێنێتەوە!؟
ئەو هۆڤانەی ئاوات و خەونەکانی موحسن و زونەیرە، لەگۆڕ دەنێن و زونەیرەی پارێزەرو دەرچووی کۆلێژی یاساو نیگارکێش لەپارێزەری و وێنەکێشان قەدەخەدەکەن و بەپاساوی حەرامێتی لە کونجی چوار دیواری زیندانی ماڵەوەدا زیندانی دەکەن!
پەڕەسێلکەکانی کابول پیمان دەڵێت ژیان و هەناسەدان، لەشارو وڵاتێکدا، ئیسلامیگەراو ڕادیکاڵەکان دەستی بەسەر دابگرن و بیخەنە ژێر هەیمەنەو هەژموونی خۆیان و دۆگم و ئایدیۆلۆژیای خۆیانی تێدا بسەپێنن و هەموو شتێک بەفیکرو تێڕوانینەتەسک و کۆن و داخراو ناشارستانی و ناسەردەمی و نامرۆڤانەکەی خۆیان لەقاڵب بدەن، ژیان لەشوێنێکی وادا مەحاڵەو جگە لە دۆزەخێک هیچیتر نییە.
ئەو فەندەمێنتالیستانەیبوون لەهەموو ماناو بەهایەک خاڵی دەکەنەوەو ژیانی ئەفگانستان وەک نوسەر دەڵێت دەکەن بە ژووری چاوەڕوانی مەرگ و گەڕانەوە بۆ ئەودنیا، و هیچ جیاوازیەک نامێنێت، تۆ لەبازاڕدابیت، لەچێشتخانە، یاخود لە چایەخانە ماڵەوە یان هەرشوێنێکیتربیت، دواجار هەمووی جگە لەزیندانێک زیاتر نییە، بگرە عەتیق وتەنی لەزیندانیش خراپتر!

ئەو توندئاژۆیانەی هەموو خانەکانی مێشکیان دەگرن بەخەیاڵ و بیرکردنەوە لەگەڵ چوارژن و کۆمەڵەک کەنیزەو مەمکی پەری و غیلمان و هەموو ڕابواردنیەکانی تری ئێرەو دنیاکەیتر.
ئەو گرووپە ئیسلامیەڕادیکاڵە تۆتالیتێرەی ژیان پڕدەکەن لە خوڕافەو تەسەوری خەیاڵی و بیری ڕادیکاڵی و تێگەیشنی نازانستی و نالۆژیکی و کابوس و قەڵەق و نیگەرانی و کوشتن و تیرۆرو تۆقاندن و فۆبیا..تاد.[1]
⚠️ تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!