$جێی مووسیقی ڕەخنەگرانە لە کرماشان خاڵییە!$
ئەندێشەی ڕەخنەیی - مووسیقی ڕووح یەی جهان بێ ڕووحە. مووسیقی تۊیەنێد چێژ وەپێمان بوەخشنێ یاگەریش دەربەندمان بکێد و تەنانەت تۊیەنێد لە خەو فکری هەڵسنێدەمان. ئیە ئیمەیم هەڵوژنیمن ک گووش لە چ مووسیقیێ هەڵتەکنیم. ئیمەیم ک یا وەرەو مووسیقی شاز و ئنسانی و کارگەرێگ چیمن یا وەرەو مووسیقی پڕپۊچێ مەیلەوار بۊمن ک تەنیا ڕەوایەت وە بێ‌تەفاوتی، بێ‌ئاگاهی یا مەسموومیەت زەینیمان دێد. چ جیاوازیێگ لەناوەین مووسیقی چێژبەخش، ئارامبەخش، ڕاچەڵێکنەر، شوناسبەخش وەگەرد مووسیقی بێ‌ناوەڕووک هەس؟ وەدڵنیایی ئەگەر بنووڕیمنە چوار دەورمانەو، وەدروستی ئی بابەتە دەرک کەیمن.
لە ئمڕوو، چشتێگ وەناو مووسیقی جوان پەسەند لە کرماشان باو بییە ک هەڵایە فرەتر لە یەی دەهەس ک لە کرماشان جێی خوەی کردێیەسەو ک جێی باس و خواست فرەیگ دێرێ. ئیمە لە دەق گۆرانی [کرماشان شار شیرینم] هن گۆرانبێژەیل وەرین ڕەسیمنەسە [ئسمت وەگەرد تیخ کواتمە لای ملم]! دیارە لەبار ناسیاریناسییەو گۆانکاری جدیی نەسڵی و کۆمەڵایەتیێ ڕۊ داس تا دەربڕین فۆرم مووسیقیایی لە کرماشان بڕەسێدە ئی دووخە. لەواقع، ئی ڕەوتە و ئی گۆڕان دووخ و کەش مووسیقیاییە هەوەجە و توێژینەوە و کار پسپۆڕانەی فرەیگ دێرێ ک بزانیمن لەبنەما، چ هەڵکەفتەیل کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی، سیاسی و جەماوەریێگ ڕۊ دانە تا ئی شێوازە مووسیقییە لە کرماشان باو بوود. هەرسەی وەدی هاتن لێوا فورمەیلێگ بەش جیانەکریا لە ڕەوت سرووشتی هەر کۆمەڵگان، وەڵام دەرفەت و هووکارەیل وەدی هاتنێیان، تۊیەنێد ئاگادارمانەو بکێد ک تا چەنێگ تۊیەنیمن کۆمەڵگا و مووسیقیمان وەرەو ڕێڕەو دروستێگ ڕێنوین بکەیمن.
ئەڕا تاوتوو ئی گەپە و هەرلێوا دووخ ئمڕوو مووسیقی کرماشان، وەگەرد هونەرمەند «حسێن سەفامەنش» وتووێژێگ ئەنجام دایمنە. سەفامەنش، گۆرانیبێژ و چاڵاکێک هونەری و کۆمەڵایەتییە ک خاون شێواز و شوون پەنجەی خوەی لە دنیای مووسیقیی کوردییە. ئەو ک کەسایەتیێگ داڵغەدارە سەبارەت وە دووخ #مووسیقی کوردی# و پرسەیل کومەڵایەتی و شوناسی لە کوردستان، ئۊشێد: «بایس بپرسیم ک، ئایا شعر ئەڕا مووسیقی ناڕەزایەتی ک ڕەخنە لە پێکهاتەیل بگرێ، بەرهەم تیێد یا بەرهەم هاتێیە؟ جواو دەم، نەخێر...
دریژەی ئی وتووێژە لە خوار تیێد:
$ئەندێشەی ڕەخنەیی- ئەگەر وەگەرد مووسیقی ئمڕوو کرماشان دەست وەپێ بکەیم، خوازم ئیە بۊشم ک، لە یەی دەهەی ویەردە هەم لە بار فۆرم و هەم ناوەڕووک گۊیەڕیانکاری فرەیگ لەناو مووسیقی کرماشان دروست بییە. یانێ ئیمە هەم تەقەلا ئەڕا پاپ خوەنین و هەم تەقەلا ئەڕا ڕەپ خوەنین و هەم ژانڕەیل تر لە ناو گۆرانیبێژەیل کرماشان دۊنیم. خوازیمن وەگشتی ڕا و هۊردان دەربارەی دووخ ئمڕوو موسیقی کرماشان بزانیمن.$
مووسیقی کوردی، مووسیقی دەوڵەمەند و پڕهازێگە. وەڵام وەداخەو، ئی دەرەتان و هازدارییە تەنیا لە یەی لاوە سەرکەفتێیە؛ ئەویش مووسیقی ڕەسن و #فولکلۆرە#. ئیە وەپێمان نیشان دێد ک بایس وەرەو گۆڕانکاری بچیمن ک من وەلایەن خوەم هاوڕێی ئی ڕوانگە هەم. لە ژانڕ پاپ کارەیلێگ کریاس و کارەیلێگیش کریێد، وەڵام لە ژانڕەیل‌ترەک لێوای (ڕاک و جەز و بلووز)، بایس هەنگاو هەڵگریم. لە ئەولایشەو، بایس دەسەڵات و ئمکانات ئەڕا چاڵاکەیل هونەری لە وەر دەست بوود. کێشەی تریش ئیەسە ک لەی باوەتە خەڵکیش بایس ئی گۆڕانکارییە قەبوول بکەن و بزانن ک مووسیقی کوردیش تۊیەنێد وەرەو نووگەرایی بچوود، وە بایس مووسیقی کوردیش تێکەڵ دنیای مودڕن مووسیقی ئمڕووژ بوود ک ئەگەر نەود، ئەڕا هەایهەر منێدە جی.
$ئەندێشەی ڕەخنەیی- بەشێگ لەی گۆڕانکارییەیلە تایبەتمەندی دەوران نوو و سەردەم ئمڕوون ک جوانەیل وەگەرد خوەیا دەرگیر کردێیە. وەجوورێ ک دۊنیمن نە لە بار فۆرم و نە لە بار ناوەڕووک وەگەرد ویەردەی خوەیانا نیەخوەنن. یانێ جوورێگ سەرکیشی یا هاتێ ناشاڕەزایی و نەناسین مووسیقی لەلایەن گۆرانیبێژ و ئاوازدانەر و... لەناوێ دۊنریێ. ئیوە چ جوور نووڕینە ئی گەپە.$
ئیمە وەرج لەوە ک دەست وەگۆڕانکاری لەبار فۆرم و ناوەڕووکەو بێیەیم، هەوەجەس سەرەتا مووسیقی پێشین خوەمان شییەو بکەیم تا بتۊیەنیم هەنگاو دروستێگ وەرەو نووا بنەیم. ناسین ویەردە لە دنیای هونەر چراخێگە ک ڕێگای بانان ڕووشنەو کێد. وەقتێ ک چراخێگ نەود، بێگومان ڕێی بانانیش گوم بوود و وەرەو هەڵە چیمن. بێجگە لە ئیە، مووسیقی زانستە. چ گۆرانیبێژ، چ ژەنیار، چ دابەشکار و ئاوازدانەر، بایس ڕوانگەی زانستی وە مووسیقی داشتوون. پشت ئیە بایس مووسیقی نەتەوەی خوەیان وەدروستی بناسن تا بتۊیەنن وەرەو نووا دەڵەکێ بێیەن.
$ئەندێشەی ڕەخنەیی- مەسەڵەیگ لێرە هەس، ئەویش فۆرم زوانی و شعرە ک گۆڕانکاری فرەیگ وەخوەی دییە. ئەڕا نموونە فۆرمەیلێگ لێوای «عشق فاتی و حەبس بێ‌موڵاقاتی» و «بەچە نەنە» و «سامورایی ماڵیدەس» و کارەیلێگ لێوای ئیانە. وەنەزەردان ئی فۆرمەیلە لە کورە سەرهەڵدانە و ئی جوورە مووسیقیێگ چ جێگەی لەناو کرماشان دێرن.$
ئیجوور فۆرم زوانیێ ک ئیوە باسێ کەین و تەک داسە ناو مووسیقی، پێشتر هەر بییە و ئێسەیش هەر هەس. نەتەنیا لەناو زوان و مووسیقی ئیمە کوردەیل، بەڵکم لەناو مووسیقیتر دنیایش ڕەنگدانەوەی هەر هەس. وەڕای من، خاڵێ ک لێرە ئەڕا من گرنگە و تیێدە وەرچاو و بایس شییەو بکەیم، ئیەسەک ئەڕا چە پیشوازی وە ئیجوور فۆرم زوانیێ ک وڕاست ناحەزە و ورەو فرەبۊنیشە، کریێد؟ وەڕای من ڕیشەی دەرۊنی، کۆمەڵناسانە و پەروردەیی دێرێد. ئیەیش هەوەجە وەکار زانستی و لێکۆڵینەوەی ئاکادمیک دێرێد تا دەروونناسەیل و کۆمەڵناسەیل بان گەپ وەسەرێ بێیەن. تەنیا تۊیەنم ئیە بۊشم ک، عادەت وە مەرز خراوترە. بەشێگ لە خەڵک ئیمە عادەت وە ئی فۆرم زوانی و مووسیقییە کردنە و وەڕای من بایس زوتر چارەسەر بوود.
$ئەندێشەی ڕەخنەیی- بڕێگ ئۊشن بۊن لێوا فۆرمەیلێگیش کێشە نیین و ئەوەک گرنگە واگل جوانەیل وەرەو زوان کوردییە ک لە وەراوەر فۆم زوانیی زوان سەردەست وسانە، ئیوە چ جوور وەی باوەتە نووڕین.$
من ئی گەپە قەبوول نەیرم. وە کەسێ یا کەسانێگیش ک باس لە ئیە کەن، یەکمجار بایس بۊشم ک هیچ زانیاریێگ لەسەر زوان کوردی نەیرن. ئیجوور فۆرم زوانیێگ نەتەنیا لە وەراوەر زوان سەردەست نەوسیاس، بەڵکم خەسار فرەیگ داسە زوان کوردی. بچن ئامار بگرن، هەیشتا لە سەد وشەیلێ ک ها ناو ئی دەقەیلە، فارسییە، تەنانەت فرەتریش. بایس بۊشیم ئیە چ جوور خسارناسی و بەرامبەر وساینێگە؟
$ئەندێشەی ڕەخنەیی- ناوەڕووک شعریلێ ک ئمڕوو لە بەشەیل جیاواز مووسیقی کرماشان دبینریەن، فێشتر عشق و یار و خیانەت و هەڕەشە کردن و کەمێگیش بابەتەیل ڕووژە ک هاتێ پەیوەندی وەگەرد شێواز ژیان مودڕنەو بێیاشتوون. لێرە ئیمە کەمتر وەگەرد «مووسیقی ناڕزایەتی» یانێ مووسیقیێ ک ڕەخنە لە پێکهاتەیل کۆمەڵایەتی و سیاسی بگرێ، وەرەڕۊیم. ئەڕا جێی ئی مووسیقییە کەمتر دۊنیمن.$
وڵام ئی پرسیارە وە دوو پرسیار دەمەو. یەکم، ئایا شعر ئەڕا مووسیقی ناڕەزایەتی ک ڕەخنە لە پێکهاتەیل بگرێ، بەرهەم تیێد یا بەرهەم هاتێیە؟ جواوێ دەم نە، یا ئەگەریش هاتێیە فرە فرە کەمە. پرسیار دووەم، ئیمە ئۊشیم بەرهەم باید، خاس؛ وەڵام ئایا کەش و هەوای بێ‌کێشەیگ ئەڕا بەرهەم هاتنێ هەس؟ جواوێ دەم، نە! خاڵێتریش ک گرنگە و بایس باسێ بکەم ئیەسەک، بزانیم ڕوانگەی هونەرمەند چ شاعر، چ گۆرانیبێژ، چ ژەنیار، چ ئاوازدانەر و دابەشکار مووسیقی چەس، هانە شوون چە؟ ئایا تەنیا هانە شوون سوود کەسییان؟ ئایا دڵێیان ئەڕا هونەر و کۆمەڵگا و فەرهەنگ تەزێد؟ لەلایگ‌ترەکەو، لە کۆمەڵگای ئیمە هونەرمەند تەنیاس. چ ژیان تاکەکەسی و چ ژیان هونەری، خەرج و بەرجێ ها مل شان خوەی. خاسە بزانیم ک هیچ بنکەیگ نییە تا پاڵپشتی لە هونەرمەندەیلمان بکێد و وەڕاست ئەگەر هەنگاو دیاریێگ نەن، خاسە ک لە وەر چاو بگریمنێیان. نموونە تیەرم و نیەتوام باس کەسی خوەم بکەم، ئێمە لە کلیپ [یا ئیلاهی] ک سەبارەت وە شەڕ داعش و ناڕزایەتی لە وەاوەر بێ‌تەفاوتی کۆمەڵگای جهانی بۊ، لە گیرڤان خوەمان خەرج ئەڕای کردیم یا گۆرانی [هاوار مەردم] ک سەبارەت وە زوان کوردی و #ئاسیملاسیۆن# لە کرماشانە، هەم هەر گشتێ لە گیرڤان خوەمان خەرج بییە.
$ئەندێشەی ڕەخنەیی- بابەت‌تر ڕەنگ مووسیقی شوناسی و هوویەتییە ک ئەویش لە ژێر بار مووسیقی بازاری خوەی شاردێیەسەو. چ مدووەیلێگ هەن ک کەمتر جووانەیلە وەرو مووسیقی شوناسی و حماسی یا جەریانساز و ناڕەزایەتی بچن.$
وڵام ئی پرسیارە لە وڵام پرسیارەیل وەرین دایمنە. ئەگەر هەر کام لە پەلەیل هونەری ک پەیوەندی وەگەرد مووسیقیەو دێرن، هەر لە شعر و ئەدەبیات و گۆرانیبێژەیل و ئاوازدانەر و دابەشکار و... وەهۊر و باوەڕ دروست کار خوەیان وەڕێیەو بووەن و ئمکانات و دەسەڵات ئابوریش داشتوون، جەریان کەفێدە ڕێ. خاڵێگ ترەک، خود ڕاگەیاندنەیلن. ڕاگەیاندنەیل ئەڕا سازکردن جەریان لەناو دنیای ئمڕوو نەخش فرە گرنگێ دێرن و تۊیەنن پاڵپشتی فرەیگ ئەڕا لێوا فۆرمەیلێگ ساز بکەن.[1]