ل گولانا ساڵا 1918 ێ ل #ئامێدی#ێ ژ دایک بوویە، بنەمالا وان ل ئامێدیێ ب ناڤێ (مالا کوتا - کوتا زادە) یا ناڤدارە، بابێ وی مروڤەکێ ژ خو شەرم کری و بەرخۆڤەبوویە ل دویف هێزو ڤەژانا خو کریاری و فروتن کریە ، مالا خو ب سەرفەرازی خودان کریە ، ل سالا 1932 ێ دژیێ 8 سالیێ دا ل خواندگەها ئامێدیێ قوناغا سەرەتایی ب دوماهی ئینا. ژ بەر دەست کورتیێ نەشییا ل سەر خواندنێ بەردەوام بیت ، ژ بەر کو دڤیا بچیتە مویسل و پارە پێ دڤیان ، ژ هەژاری و بەلەنگازیا بارێ جڤاکی ، خواندن برێڤە هێلا ، پشتی سێ سالان ژ نوی بەردەوامیێ پێ د دەت ، ل سالا 1933 ێ داخوازی ژ خەلکێ ئامێدیێ هاتەکرن ل گەل گوندێن رەخ و روی بو ڤەکرنا رێکا ترومبێلا ل ناڤبەرا گوندێ بێبادێ و ئامێدیێ کو بێبادێ ژ (8-10) کم ژ هاڤینگەها سویلاڤێ یا دویرە ، (س.ب. ئامێدی) ژی ئێک بوویە ژ وان کەسێن پشکداری دڤەکرنا رێکێ دا کری ، پشتی ب دوماهیک هاتی (مەلک فەیسەلێ ئێکێ) هات و رێک ب رەنگەکێ فەرمی ڤەکر ، ئێکی ژ مروڤێن ئامێدی کو محەمەد سەلیم عبدالعزیز - برایێ شەهید عزت عبدالعزیز - گوتێ عەریزەکێ بو مەلکی بنڤیسە و تێدا بێژێ خواندنگەهەکا ناڤنجی ل ئامێدیێ ڤەکەت بو وان کەسێن خواندنا خو ب دوماهی دئینن ، بەلێ ئەڤ داخوازە بجە نەهات، ل سالا 1935 ێ ژ نوی دەست دایە خواندنا خو ل ئامادەیا مویسل بو ماوێ پێنچ سالان ، پشتی بدوماهیک ئینای چوویە بەغدا ل کولیژا (دار المعلمین العالیه) پشکا جڤاکی گەلەک دناڤ پشکێن کولیژێ دا هاتی یە و چوویە هەتا کول وێ پشکێ بنەجێ بووی ، پشتی خواندنا کولیژێ بدوماهی هاتی بوویە سەیدا ل باژێرێ #کەرکووک#ێ ل روژا 23-09-1944 ڤەگوهاستیە ناڤنجیا باژێرکێ (هەلەبچە) و حەفت سالا مایە ل وێرێ ، پاشی ڤەگوهاستیە باژێرێ #سلێمانی#ێ و ژ وێرێ ژی ڤەگوهاستیە ناڤنجیا (زاخو) و سالەکێ مایە ل وێرێ ، هەتا دوماهیێ بەرێ وی دایە باژێرکێ (هیت) کو جهێ دەست پێکرنا وی بوویە ژلایێ ئەدەبییا تا ڤە هەر وەک وی ب خو د دیدارەکێ دا گوتێ . پشتی سالەکێ مایە ل وێرێ ڤەگوهاستیە بەغدا ل ناڤنجیا (الرصافه) بو ماوەیێ سێ سالان، ل سالێن ( 1956 و 1957 و 1958) ێ، ئامێدیێ ل بەغدا هەڤدە سالان کار کریە و دەرس گوتینە، پێنچ سالا ل وەزارەتا پەروەردێ ل رێڤەبەریا خواندنێن کوردی ، پاشی بوویە ئەندامێ لژنا زمانێ کوردی ل کورێ زانیاری یا کوردی ژ بلی کو ل زانکویا بەغدا بو ماوێ شەش سالان دەرس گوتی نە .
ئامێدیێ و بزاڤ
ئامێدیێ گەلەک پشکداری یێن د یانەیێن رەوشەنبیری و جڤاکی و دەزگایێن راگەهاندنێ دا کرین ، ژ وان یانەیا (یانەی سەرکەوتن) و رادیویا کوردی ل بەغدا هەر ژ سالا 1956 ێ هەتا چوویە بەر دلوڤانیا خودێ ، گەلەک گوتار و بابەت ل دور تورە و ئەدەبێ کودی ، زمان و کاروبارێن جڤاکی یێن کوردان و د رۆژنامە و گوڤاران و رادیویا کوردی دا بەڵاڤ کرینە. ژ جهێن بابەت لێ بەڵاڤ کرین : برایی ، برایەتی ، هاوکاری ، رۆژێ نوێ، بەیان ، رەوشەنبیری نوێ ، گوڤارا چیا، نووسەری کورد، رۆژی کوردستان ، دەفتەری کوردەواری ، روناهی و گوڤارا کوری زانیاری کورد. ل دەمێ ئامێدیێ ل رێزا دوویێ ناڤنجی ل مویسل ، رۆژنامەک بدەست خو ئێخست بناڤێ (ژیان )، ل دەمێ خواندی چ تام ژێ وەرنەگرت چنکی هێشتا چ تام ژ خواندنا کوردی نەدزانی ، پشتی هێدی هێدی خواندی ، رابو کاغەزەک بو ریڤەبەرێ رۆژنامێ فرێکر ب زمانێ عەرەبی دا بەردەوام بگەهتێ ، و دراڤێ وێ رۆژنامێ دا بو وان فرێبکەت ، بەلێ رێڤەبەرێ بەرپرس ژ روژنامێ روژنامە بو فرێکر بێ دراڤ و سوپاسیا ئامێدی کر ، ل رێزا سێ یێ دەست ب نڤیسینا کوردی کر، سالا 1958 پشتی شوڕەشا 14 ی تەمووزێ دەست دا قەلەمێ خو و هندەک بابەت بو رادیویا کوردی ل بەغدا نڤیساندن و هندەک ژ ئنگلیزی وەرگێرانە سەر زمانێ کوردی. دڤی ژییێ کورتێ (64) سالی دا گەلەک ژ بەرهەمێن خو هێلاینە ب جهدا و نە گەهشت هەمیا چاپ و بەڵاڤ بکەت ، چنکی هەر سال پەرتوکەک چاپ دکر ژ بلی بابەتێن رۆژنامە و گوڤارا دا بەڵاڤ دکرن، ژ پەرتوکێن وی یێن نە هاتینە چاپ کرن :
دیروکا تورێ کلاسیکی یێ کوردی .
چێروکێن کوردی (سەرهاتی).
بابەتێن ڤەگوهاستی بو سەر زمانێ کوردی .
ئەگەر بنێرینە گوتار و بەرهەمێن وی یێن چاپ کری ، خزمەتەکا گەلەک مەزن پێشکێشی مللەتێ خو کری یە ژ لایێ ئەدەبێ کوردی (کرمانجی) ڤە. چنکی گەلەک بابەت د تاریێ دا مابوون ، ئێخستنە بەر روناهیێ هندەک پشکوژ گەش کرن و کرنە گولەکا گەش ، هەر ژ سالا 1973 ێ حەتا رۆژا وەغەرا دوماهیێ بجێ ئینای ، بەردەوام بوویە ل سەر چاپ کرنا بەرهەمێن خو ، هەر وەسا پشتی وی ژی هەر هاتینە چاپ کرن . د ڤی ژیێ کوردت دا بزاڤا وی یا مەزن کو چ جارا نەهێتە ژ بیر کرن، پەرتوکێن وینە ، یێن کو هەمی وەکو گەلاڤێژەکا گەش د ئەسمانێ تورەیێ کوردی دا د بڕسقن . ژ بلی پەرتوکا ، (ئامێدی) گەلەک کورتە ژین ل سەر هۆزانڤانێن کورد ل بەراهیا پەرتوکا دا نڤیسینە وەک :
ژیانا ئەحمەدێ خانی بو چاپا (مەم و زین ) ل هەڤلێرێ سالا 1968 هاتیە چاپ کرن .
ژیانا ئەحەمەدێ نالبەند بو دیوانا ئەحمەدێ نالبەند/بەرگ (1) ژ لایێ نڤیسەر (خالد حسێن ) ڤە ل دهوکێ چاپ بوویە.
بەراهیک بو دیوانا (پشکوژەک ژ باخچێن کوردستانێ یا هۆزانڤان محەمەد امین ئاغا ئاکرەیێ ل سالا 1971 ێ ل دهوکێ چاپ بوویه) .
بزاڤا خودێ ژێ رازی (ئامێدی) گەلەکا بەردەوام بو ژ نڤیسینا ژیانا هۆزانڤانا و ساخ کرنا بەرهەمێن وان ، دوێ بزاڤێ دا گەلەک پەرتوک ئێخستینە بەر دەست کو مروڤ ب چ رێیا نەشێت خو ژێ دویر بێخیت و دناڤ پەرتوک خانا هەر نڤیسەرەکێ کورد دا نەبن نە خاسمە ئەڤێن حەس ژ شەعرا کلاسیکی دکەن .
بەرهەمێن وی یێن کوردی
ئێدیەمێن کوردی :
ل چاپخانا (الشعب) سالا 1973 ێ کوری زانیاری کورد ل بەغدا چاپ کریە، ب تیپا (ئا) دەست پێ دکەت و ب تیپا (م) ب دیماهی دهێت ل گەل دویڤەلانکەکێ ب کورتی ، ژ چەند پەرتوکێن زمانێن کوردی و عەرەبی مفا دیتیە بەر پەرێ (4) ێ دا (ئامێدی) دبێژیت : (ئەڤ نڤشتە یا من پێشکێشی ئەکادمیا کوردی کری چارەسەریەکا لایەکێ زمانێ کوردی دکەت و زاراڤ و ئیدیەمن ) د ڤێ پەرتوکێ دا ئیدیەم یا نڤیسی پاشی راڤا وێ و ل دویفرا رامان ب زمانێ عەرەبی ، پەرتوک (160) بەرپەرە دگەل دویڤەلانەکێ ب قەبارێ بەتال. ئەڤ پەرتوکە گەلەک یا بنرخە ژلایێ زمانیڤە ، چنکی ئەگەر زمانێ مە هندەک کێماسی تێدا هەبن ، مرۆڤ نەشێت نەپێ باخڤیت و نە ژی پێ بنڤیسیت . ئەگەر زمان یێ لەنگ بیت کەس د داخازا مروڤی ناگەهیت هەروەکی (ئامێدی) دبێژیت : (زمان کلیلا سەربەستی و ئازادیا هەمی مللەتانە بێ جودایی ، شوینەوار و رەوشەنبیریا مللەتی بزمانێ وی د هێتە پاراستن ، هەر وەسا مللەت بزمانێ ماکێ دهێنە نیاسین و خودان سەنگ و بهانە) (بەرێ خۆبدە : نوبهارا سەیدایێ مەزن ئەحمەدێ خانی/بەرپەرێ 22) لەورا ڤێ کارێ پیرۆز، جهێ ڤالا ژ پەرتوکین زمانێ یێ پر کری و بزاڤا ئێکێ یە ژ لایێ ئامێدی ڤە هاتیە چاپ کرن .
رێزمانا کوردی :
سالا 1976 ێ ب رونیویێ هاتیە چاپ کرن . ژ (156) بەرپەرن فولسکاب پێک هاتیە، ژ کومەکا وان گوتارێن ل کولیژا ئادابێ پشکا زمانێ کوردی وەک وانە (دەرس) گوتین چاپ کریە، ژ بو نڤیسینا وێ مفا ژ هژمارەکا ژێدەران کریە .
دیوانا مەلایێ جزیری :
سالا 1977 ێ ژ لایی کوڕێ زانیاری کورد ڤە ل بەغدا چاپ بویە گرنکترین دیوانە ژ دیوانێت هۆزانڤانێن کورد ژ بەر کو (جزیری ) سەرکێشێ هوزانا کلاسیکیا کوردی یە . ئەڤ دیوانە (640) بەرپەرە و ژ (122) هەلبەستان پێک هاتیە ژ هەمی جورێن هونەرێ هەلبەستان ب زمانێ کوردی و عەرەبی و فارسی ل سەر ئەبجەدی یا عەرەبی ژ بلی دەنگێ پیتا (ع. غ) نەبن هەمی پیتێن دی هەلبەست پێ ڤەهاندینە .
دیوانا پەرتویێ #هەکاری# :
سالا 1978 ێ ل (دار الحریە للطباعه) چاپ کریە و ژ بەڵاڤوکێن دەزگەها رەوشەنبیری وبەڵاڤ کرنا کوردی یە ل بەغدا ، (175)هەلبەست دناڤ (238) بەرپەران دا هەلگرتینە.
نوبهارا سەیدایێ مەزن ئەحمەدێ خانی :
ئەڤ پەرتوکە ژی ژ بەڵا کری یێن کوڕێ زانیاری کوردە ل بەغدا ، (95) بەرپەرە و فەرهەنگوکا نوبهارێ یە ژ لایێ ئەحمەدێ خانی ڤە بو زارویێن کوردا هاتیە نڤیسین ، ئامێدی دانەیێن وێ کوم کرینە و تویژاندیە و سالا 1979 چاپ کریە.
هۆزانڤانێت کورد :
ئەڤ پەرتوکە ژی ژ بەڵاڤ کری یێن کوڕی زانیاری کوردە سالا (1980) ێ ب قەبارێ مەزن (624) بەرپەران دا چاپ کریە . ل دور ژیان و بەرهەمێ (19) نوزدە هۆزانڤانێن کوردە، ئەوژی ئەڤەنە :
1- عبدالصمد بابەک. 2- مەلایێ جزیری. 3- فەقێ تەیران. 4- علی حریری. 5- مەلا مەنسوورێ گرگاشی. 6- خالد ئاغایێ زێباری. 7- مەلا حوسێنێ باتەیێ . 8- ئەحمەدێ خانی. 9- پەرتویێ هەکاری. 10- بەکر بەگێ ئەرزی. 11- شێخ نورەدینێ بریفکانی. 12- شێخ طاها یێ مایی. 13 - حوسنی یێ بامەرنی. 14 - شێخ غیاث الدین نەقشەبەندی . 15-مەلائەنوەرێ مایی. 16- طاهرێ شوشی. 17- ئەحمەدێ نالبەند. 18-طاهرێ روژدی. 19- شێخ مەمدوحێ بریفکی .
7- خان و مان :
ئەڤ پەرتوکە پێک هاتیە ژ چەند سەر هاتی و چێروکێن زارڤەکرنێ کو هەمی یێن هاتینە وەرگرتن ژ گوتن و سەر هاتی یێن کەلەپورێ کوردی ، ژبەڵاڤ کرنا دەزگەها رەوشەنبیری و بەڵاڤ کرنا کوردی یە ، سالا 1981 ێ ب قەبارێ مەزن د (264) بەرپەران دا و ژ (5) پێنچ پشکا پێک دهێت هاتیە چاپ کرن.
8- مەولیدا مەلایێ باتەیی :
دگەل دا (عەقیدا ئیمانێ ) یا ئەحمەدێ خانی . سالا 1982 ێ ژ لاێی ئەمانەتا گشتی یا رەوشەنبیری و لاوان ل هەڤلێرێ هاتیە چاپ کرن، پێک هاتیە ژ (76) بەرپەران و تویژاندی یە ژ چەندین ژێدەرا .
9- رێز و سەروبەرێن ژنئینانێ و کەڤنە شەهیان و گوڤەند :
پەرتوکەکا کەلەپوری فلکلوری یە ل دور ناڤ و نیشانێن خویە ، دەزگەها رەوشنبیری بو بەڵاڤ کرنا کوردی ل سالا 1984 ێ پشتی وەغەر کرنا وی بەڵاڤ کریە و د بەرگەکێ رەنگین دا و ب (120) بەرپەران ، تێدا ل دور سەر و بەرێن ژن ئینانێ و سترانێن فلکلوری ئەڤێن ل بەرێ د هاتنە گوتن گەلەک تێدا هەنە.
10- رێزمانا کوردی - کرمانجی یا ژوری و ژێری یا هەڤبەرکری :
ئەڤ پەرتوکە ل سالا 1987 ێ ژ لایێ زانکویا صلاح الدین ڤە هاتیە چاپ کرن، پێک هاتیە ژ (481) بەرپەران و ل بەغدا هاتیە چاپ کرن. ل دور ئاریشە و بابەتێن زمانەوانی پەیڤی یە و هەردو زاراڤ هەڤبەری ئێک کرینە، ئەڤ پەرتوکە پشتی وەغەرکرنا وی هاتیە چاپ کرن. هەژی گوتنێ یە کو سادق بەهائەددین ئامێدی ل رۆژا 16-06-1982 ێ د کوم بونەکا زمانەڤانیا کوڕێ زانیاری کوردی دا ل بەغدا چوویە بەر دلوڤانیا خودێ ..
ڤەکولینێن بەر فرە
د ژیانا خو یا رەوشەنبیری دا ، (ئامێدی) مشە گوتارێن ئەدەبی نڤیسینی نە بەلێ یێن ب رەنگ ڤەکولین و گەلەک درێژ نە خاسمە ئەڤێن ل گوڤارا کوڕی زانیاری کورد، بەڵاڤ بووین نمونێن ڤێ چەندێ نە، ئەوژی سێ گوتارێن گەلەک بەر فرەهن :-
1- سەر هوستایێ کێش و ڤەهاندنێ مەلاێ جزیری :
ئەڤ گوتارە یان ڤەکولی نە ژ (173) بەرپەران پێک هاتی یە و سێ پشکا د گوڤارا ناڤ بری دا د هژمارا ئێکێ بەرگێ سیێ سالا 1975 ێ و هژمارا بەشێ دوویێ ژ بەرگێ سیێ 1976 ێ و پشکا سیێ هژمارا بەرگێ چوارێ یێ سالا 1976 ێ بەڵاڤ کریە.
پاشی ئەڤ بابەتە د پەرتوکا (هەزانڤانێت کورد) دا بەرپەرێن (25 - 175) هاتیە بەڵاڤ کرن.
2- هۆزانا کوردی و هاڤلییا وێ ب هۆزانا عەرەبی و فارسی ڤە :
ئەڤ گوتارەژی هەر د گوڤارا کوڕی زانیاری کورد دا بەرگێ شەشێ سالا 1978 دا هاتیە بەڵاڤ کرن و ژ (43) بەرپەران پێک هاتیە .
3- جەلادەت بەدرخان :
ژ (31) بەرپەران پێک هاتیە و د بەرگێ (7) حەفتێ یێ سالا 1980 دا ژ گوڤارا ناڤبری هاتیە بەڵاڤ کرن .
ئامێدی و زمانی کوردی
کەسێن خزمەتا ملەتێ خو بکەن گەلەکن ، لێ خزمەت هەنە ژ هندەک خزمەتێن دیتر ب مفا و بەرهەمدا ترن ، چ خو بکەنە قوربان یان ژی ژ هێز و ڤەژەن و بزاڤا خو تشتەکێ دی تر بکەتە دیاری بومللەتێ خو . ژ ڤان کەسان تەخا کو هەردەم ب بزاڤ یا رەوشەنبیر و تورەڤانایە .
ئێک ژ کەسێن ڤێ تەخێ خزمەتەکا مەزن پێشکێشی کوڕێن مللەتی و رەوشەنبیریا کوردی کری نڤیئسەرێ خودێ ژێ رازی (سادق بەهائەددین ئامێدی) یە.
ئامێدی و بزاڤا رەوشەنبیری
ژ خواندن و ل دویڤ چونا (س. ب.ئامێدی ) بو تورەو ئەزمانێ کوردی ، نەخاسمە ل دەست پێکا خواندنا خۆ یا ناڤنجی ل مویسل و دەمێ ل نک شەهیدێ کوردینی یێ عزەت عبدالعزیز، ئەڤی گەلەک هان د دا کو بەردەوام بخوینیت و رۆژنامە و گوڤارێن کوردی د گەهاندنێ و ئێکەمین جار رۆژناما (ژیان ) ل سالا 1936 ێ گەهشتیە دەستێ وی و پشتی خواندنێ ، کاخەزەک بو خودانێ وێ نڤیسی یە و بەردەوام گەهشتی یێ . ل دویڤ دا هەر وەک (ئامێدی) بخو دبێژیت کو گوڤارا (گەلاوێژ) خواند و هێدی هێدی فێری زارێ کرمانجی یا ژێری بوویە، پاشی دویڤ دا گوڤارا (هاوار) چەند هژمارەک ژێ دەست کەفتینە و خواندی نە، هەر وەسا گوڤارا (ڕوناهی ).
هەر ل دەست پێکا ژیانا خو بەر دەوام بویە ل سەر خواندن و نڤیسینێ و لدویڤ چوونا بابەتێن دیروکێ و زمانی و جڤاکی و تورەیی . لێ دوماهیێ وەک رێباز بو هەر نڤیسەرەکی ، کو ل بەراهیێ هەر بابەتەکێ هەبیت ل سەر دنڤیسیت ، لێ ب درێژاهیێ سالا ، د دەراڤەکی یان دووا بتنێ دا د نڤیسیت و هەمی هێز و ڤەژەن و زانینا خو تێدا د مەزێخیت . ژ نڤیسەرێن ڤی رەنگی ، سەیداێ مە سادق بەهائەددین ئامێدی یە کو ڤەژاندنا ژیان و بەرهەمێ شاعرێن کلاسیکیێن کرمانجی خەم ژێ خواری یە و باشترن نمونە ژی پەرتوکێن وی یێن چاپ کری نە ، ئەڤە ئێکە ، یا دووێ ژی پویتە پێدانا وی ب زارو زاراڤا رێزمانا کوردی ب هەردو زارێن کرمانجی (ژووری و ژێری)، دیسان باشترن نمونە گوتار و پەرتوکێن وی یێن چاپ کری نە .
دڤێ کورتە گوتارا بیرهاتنا وەغەرکرنا خودێ ژێ رازی دا ، ب پێتڤی زانی هندەک تیشکێن روناهیێ بەردەینە سەر لایێ دوویێ ژ پویتە پێدانا وی بو زمان و تورەیێ کوردی ئەو ژ لاێی زمانەوانی یە .
ئامێدیێ و زمانەوانی
ئێکێ وەکی سادق بەهائەدینێ ئامێدی، یێ کو کارێ خو تەرخان کری بو خزمەتا زمانێ کوردی ، پێ نەڤێت دێ ل سەر چەند رێکا خزمەت و رەنجا خو پێشکێش کەت ، لەوڕا ئەو ژی ب رێیا چەند دەرگەهان شیایە وێ خزمەتێ بکەت چ ب رێیا بەرنامێن ئێزگێ کوردی ل بەغدا، چ ب رێیا نڤیسینێ و بەڵاڤ کرنا گوتاران یان ژی دانانا پەرتوکان و چاپ کرنا وان ، ئەڤە هەمی ژبلی کو بو ماوێ چەند سالان ل کولیژا ئادابێ - ل زانکویا بەغدا وەک وانە بێژ (محاضر) دەرس گوتی نە و بو ڤێ مەرەمێ چەندین چێروک و سەر هاتی و تەمسیلی و شانوگەری نڤیسی نه( 3).
بەری بچینە دناڤ کاکلکا بابەتی دا فەرە راو بوچونێن نڤیسەری بخو ل دور زمانێ کوردی بزانین ، ل دور پاراستنا زمانێ کوردی د بێژیت : (بو مللەتێ کورد ژ لایەکی ڤە بێ گومان جهێ سەر بلندایێ و شانازیێ یە ، ژ بەرکو نەژادێ خو پێ پاراستی یە ، ژ لایێ دووێ ڤە بەرێ بنگەهێ و بنیاتی یە بو مانا هاڤلی ئو یەکبوینی و ئێکاتیا مللەتێ کوردێ لێک ڤەکری ، ژێک ڤەدەر تەرابەرا ل چەند وەلاتان) (4)
ئەف چەند رێسکە دتژی رامان و پەژنن، نە خاسمە ژ لایێ سیاسی ڤە کو هەبوونا مللەتێ کورد ل سەر ستوینا سەرەکی کو (ئەزمانە) راوەستیا یە . ل ندور پویتە پێدانا وی بو زارێن زمانێ کوردی و هەڤبەرکرنا وان ، (ئامێدی) بخو دبێژیت : (دانانا پەرتوکەکا هەڤبەرکی یا هەردو زارێت کوردی یێت بنگەهێ کرمانجی یا ژووری و ژێری هیڤی و ئومێدا من بوویە هەر ژ سالا (1936) ێ ل دەم و چاخێ هێش ئەس شاکرد بوم ل پولا دووێ ل قەتابخانا ئامادەیا مویسلێ، دەمێ کو رۆژناما (ژیان) بو من د هات و جودایی ل بەر چاڤێت من دیار دبون کو چەند من هزرێت خو دکرن ئەز تێ نە دگەهشتم ب دورستی ...) (5)
پشتی چەندین بزاڤ و نڤیسینا ل دور ڤێ چەندێ و هەولێن وی جهێ خو گرتین ، ل دوماهیێ زانکویا سلێمانی یێ/بەری کو بێتە ڤەگوهاستن بو هەڤلێرێ - کولیژا ئادابێ - پشکا کوردی ل دویڤ بانگەوازا وی هاتیە و چاپکرنا بەرهەمێ وی کو پەرتوکەک بویە ژێرا چاپ کریە . هەر ل دور نڤیسینا گوتاران ل دور زمانێ کوردی کو دهێنە هژمارتن ژ بەرهەمێ سەیدای یێ دەست پێکێ ، دوو گوتارن ل دور (ڕێزمانا کوردی) د هژمارێن ( 7، 8) ژ گوڤارا روناهی و هژمارەکا (ڕوژی نوێ ) دا ل سالا 1961 ێ بەڵاڤ کرینە . هەردوو گوتار بابەتەکێ زمانڤانێ نە و بەرسڤن ل سەر گوتارەکا (چێژنی) یا د گوڤارا (ڕوژی نوێ) دا بەلاڤبوویی.
بزاڤێن وی د بیاڤێ زمانێ کوردی دا
1- بەرنامەیێن ئیزگەی :
هەر بەرنامەکێ نڤیسەری نڤیسیبا، بزاڤ دکر تێدا بتر خەلکی لێ کوم بکەت و گوهدار ژێرا مشە ببن، هەر وەسا ئەزمانێ نڤیسینا بەرنامەی دەولەمەند دکر ب پەیڤێن رەسەنێن زمانێ کوردی و تێدا ب سەدان پەیڤ ژ مرنێ رزگار کرینە لەورا ل دور ئاخفتن و ڤەگێرانا وان پەیڤان وی بخو هەردەم بەرنامێن خو پێشکێش دکرن . هەر وەسا ل دور زارێن زمانێ کوردی، سەیدای د بەرنامەیەکێ هەفتیانە ل ئێزگا کوردی ل بەغدا هەبو تێدا چارەسەریا گیروگرفتێن زمانی دکرن.
2- گوتار :
هەر وەک بەری نوکا مە دایە خویا کرن کو بەرهەمێ دەست پێکێ یێ نڤیسینا سەیدایی دوو گوتارێن زمانەوانی بوون ل ژێر ناڤێ (ڕێزمانا کوردی) هەروەسا دوو رۆژنامە و گوڤارێن کوردی دا وەک : برایی ، برایەتی، رۆژی کوردستان، پەروەردە و زانست، هاوکاری ، بەیان ، گوڤارا کوری زانیاری کورد، چەندین گوتار تێدا بەلاڤکرینە و دان و ستاندن ل سەر چەندین بابەتێن زمانەوانی کری یە .
3- پەرتوک :
دڤی بیاڤی دا ، سەیدای تەقسیری نەکریە و شیایە سێ پەرتوکان چاپ بکەت ، هەر چەندە پەرتوکەک پشتی وەغەرکرنا وی هاتیە چاپ کرن. ئەڤ پەرتوک ژی ئەڤەنە :
آ - ئیدیەمێت کوردی :
سالا 1973 ل چاپخانا (الشعب) ژ لاێی کوری زانیاری کورد ڤە د (160) بەرپەراندا هاتیە چاپ کرن. ئەڤ پەرتوکە چارەسەریا لایەکێ زمانێ کوردی دکەت کو زاراڤ و ئیدیەمن. ئیدیەم نڤیسی یە و پاشی راڤەیا وێ و ل دویڤ دا رامان ب زمانێ عەرەبی ، پەرتوکەکا بنرخ و ب بهایە ژلایێ زمانی ڤە، چنکی هەر وەک (ئامێدی) بخو دبێژیت (زمان کلیلا سەربەستی و ئازادیا هەمی مللەتانە بێ جودایی، شوینەوار و رەوشەنبیری یا مللەتی بزمانێ وی تێنە پاراستن، هەر وەسا مللەت بزمانێ ماکێ تێنە نیاسین و خودان سەنگ و بهانه).
ب - رێزمانا کرمانجی :
سالا 1976 ب رونیویێ دناڤ (156) بەرپەرێن فولسکا ب دا هاتیە چاپ کرن و پێک هاتیە ژ کومەکا وان گوتارێن ل کولیژا ئادابێ پشکا زمانێ کوردی وەک دەرس گوتین چاپ کری یە . ژ بو نڤیسینا وێ چەندین ژێدەر بکار ئیناینە و ل دور نرخ و بهایێ وێ زانایێ کورد پروفیسور قەناتێ کوردۆیێڤ دبێژیت (من کتێبا تە (رێزمانا کرمانجی) ستاند، ئەز گەلەک ژ تە رازی مە و گەلەگ ب من خوەش هات هەمو فکر و مەزموین وێ ژ بمن خوەش هات )
ج - رێزمانا کوردی :
ئەڤ پەرتوکە (ڕێزمانا کوردی - کرمانجیا ژووری و ژێری یا هەڤبەرکری ) ل سالا 1987 ێ ل سەر کیستێ زانکویا سەڵاحەدین هاتیە چاپ کرن و پێکهاتیە ژ (481) بەرپەران . هەر وەسا بێترین ئاریشە و بابەتێن زمانەوانی گرتی نە و لدوی هەردوو زارا (دیالێکتان) هەڤبەرکرینە و گەهشتیە ئەنجامەکێ دروست بو کار ئینانا هەر پەیڤ و هەڤوکەکا هەبیت. ئەڤ پەرتوکە پێتڤیە وەک بابەتەکێ رێزمانی ل زانکویان بهێتە خواندن ، چنکی پەرتوکا ئێکانەیە ب ڤی جوری دەرکەفتی و نڤیسەرێ وێ شارەزایی د هەردوو زارایێن سەرەکی دا هەبێت و ئەوی بخو بو ماوەیەکێ وەک سەیدا دەرس ل زانکویێ گوتین. [1]