ن: ئەنتونی چیخۆف

و: شیان کانیسارکی

شەڤەکا تاری یا پایزێ بوو، دەمێ فەرمانبەرێ بانکێ یێ پیر پەیاسە و هاتن و چوون د ژۆرا خوە یا خواندنێ ڤە دکر، هزر دکر کا چەوا وەکی وێ شەڤێ بەری پازدە سالان وی ل مالا خوە ئاهەنگەک گێرا بوو و گەلەک خەلک تێدا ئامادە ببوو ژ کەسێن بەرنیاس و خودان پوستێن گرنگ ل باژێری. بیرا وی دهات کو وێ شەڤا پاییزی وان ل سەر بابەتەکێ گرنگ دانوستاندن کر بوو و سوحبەت گەلەک گەرم ببوو، کو ئەوژی بابەتێ “The Capital Punishment ” سزایێ سێدارەدانێ” بوو، باهرا پترا مێهڤانان کو پێک دهاتن ژ ڕۆژنامەڤان، نڤیسەر، یاسازان و پارێزەران ل گەل وێ چەندێ نەبوون سزایێ سێدارەدانێ کو جاران دبێژنێ” Death Penalty ” بهێتە جێبەجێکرن و بکارئینان. وان ژبەر دو ئەگەران ئەڤ سزایە ڕەد دکر، ئێک: دگۆتن بێ ڕەوشتیەک یا تێدا هەی تو ئێکی ب کۆژی. دو: دگۆتن: ئەڤە ب دژی بیروباوەرێن ئایینێ مەسیحیە” The Christianty”.

هندەک ژ ئەڤێن ل وێرێ پێشنیارا “سزایێ تا هەتایێ مان د زیندانێ ڤە” دکر ل شوینا سێدارەدانێ، بەلێ ” فەرمانبەرێ بەنکێ کو وی دەمی هێژ یێ گەنج بوو” گۆت: ئێکجار ئەز نە دگەل هەوەمە، یا درست ئەوە مان د زیندانێ ڤە بێ ڕەوشتترە و چ مرۆڤایەتی تێدا نینە، بەلێ سێدارەدان باشترە و ب ڕەوشتترە! چونکی سزایێ مرنێ د ئێک خولەک یان ئێک چرکە دا خودانی د کوژیت بێی ئێشانەکا بەردەوام، لێ د زیندانێ ڤە هەر ڕۆژ خودان د مریت. “فەرمانبەرێ بانکێ” گۆت: ئەڤجا کیژ کەس بۆ تە یێ چێترە، ئەڤێ د ئێک چرکەدا تە ژ ئێشانێ ب دویماهی بینیت، یان ئەڤ کەسێ هەر ڕۆژ پارچەیەکێ ژ ژیانا تە ببەت؟

دناڤ وێ کۆما مێهڤانان دا “پارێزەیەکێ گەنج” دژیێ بیست و پێنج سالیێ دا هەبوو، وی ژی دڤیا پێشنیارا خوە ل سەر بابەتی بێژیت گۆت: ب بۆچوونا من هەردو پەیڤێن ” زیندانکرن و سێدارەدان” نە د درستن و ب دژی ڕەوشت و مێشکی نە، لێ ئەگەر من پێشنیار بکەن بۆ هەربژارتنا ئێکێ ژوان ئەز دێ زیندانێ هەلبژێرم چونکی هەر چ نەبیت ڕۆحێ ژ مرۆڤی نا ستینیت، هەر چ نەبیت تۆ بژی چێترە ژ مرنێ. چونکی پارێزەرێ گەنج ژ مێهڤانان هەمیان زیرەک و ب جەرگتربوو یێ چاڤ نەترسیا وی یا دیار بوو ژبەر گۆتنا وی، فەرمانبەرێ بانکێ کۆنترولا خوە ژدەست دا و دەستێ خوە ب هێز ل مێزێ دا و ب دەنگێ بلند گۆت: “چ ڕاستی بۆ ڤێ ئاخفتنێ نینە، پا هەکە وەسا بیت ئەز دێ دو ملیونان دەمە تە، ب تنێ پێنج سالان بمینە د ژۆرەکێ ڤە”!

پارێزەری گۆت: ” ئەگەر تۆ ڕاست بێژی، ئەز دێ دو ملیونان بەم، لێ نەبوو پێنج سالان بەلکو بۆ پازدە سالان”!

فەرمانبەری گۆت:” پازدەسال؟”

پارێزەرێ گەنج گۆت: “یێ ڕازی مە، دێ پاشی دو ملیونان دەیە من، بەرامبەر ئازادیا من”

پشتی ڤێ شەرەدەڤێ، فەرمانبەری وەکی یاریپێکرن ل گەل کورکێ گەنج ئاخفت: ” پتر هزرا خوە بکە گەنجۆ!! هێژ تە دەم یێ مای، بۆ من دو ملیون چنینن، بەلێ تو دێ ڤان سێ چوار سالان ژ ژیێ خوە یێ خوەش ژدەست دەی، من گۆت سێ چوار چونکی یێ پشتراستم پتر تو نامینی و تە هەدار نابیت، ڕاستی ‌ئەز بۆ تە گەلەکێ ب خەمم گەنجێ هەژار، ل من ببورە”!

نوکە ژی “فەرمانبەرێ پیر” هەر یێ دهێت و دچیت و یێ پرسیارێ ژ خوە دکەت، ئەرێ بابەتێ وێ شەرتانا وێ شەڤێ چ بوو؟ ئەرێ چ باشی بوو وی گەنجی کری، کو پازدە سالان ژ تەمەنێ خوە ژدەست بدەت بەرامبەر دو ملیونان؟ ئەرێ ئه و شەرتانێ شیا تشتەکی ژ ڕاستیێ ب گوهۆڕیت، ئەرێ شیا دیاربکەت کا کیژ ژوان” سێدارەدان یان زیندان” یا چێتر و باشترە؟ نەخێر..نەخێر، ڕاستی ژی ئەڤە تشتەکێ بێ ڕامان و بوها بوو ڕویدای.

هێژ پتر ل بیرا خوە دئینا، دەمێ شەرتانێ هاتیە پەسەندکرن ژلایێ وان و هەمی مێهڤانان ڤە، کو دڤێت “پارێزەرێ گەنج” د سەرداڤەکێ ڤە ل ناڤ باخچەیێ وی یێ دویری باژێری بمینیت و چێ نابیت ب هیچ ڕێکەکێ چ مرۆڤان ببینیت، ئانکو د ڤێت پەیوەندیێن خوە ل گەل جیهانا دەرڤەی زیندانێ ببڕیت، بەلێ چەند تشتەک درستن ئه و داخواز بکەت، وەکی: یێ ڕێکپێدایە هەر ئامیرەکێ موزیکێ داخواز بکەت دێ بۆ ئینین، خواندنا پەرتووکان درستە، هەروەسان نڤیسینا نامان ژی بۆ ژدەرڤە درستە ل گەل ڤەخوارنا مەیێ و هەر خوارنەکێ” ئەڤ شەرتە هاتە دەستپێکرن ژ دەمژمێر 12:00 ڕۆژا 15ی هەیڤا 11 یا سالا 1870 و دێ ل ڕێکەفتی 14ی هەیڤا 11 یا سالا 1885 دەمژمێر 12:00 ب دویماهی هێت و ئەگەر خوە دو خولەکان ژی بەری دەمێ دیارکری “زیندانی” ژ سەرداڤێ دەرکەفت دێ ڕێکەفتن هێتە ژناڤبرن و پارە پێ ناهێتەدان!

د سالێن دەستپێکێ دا “پارێزەرێ گەنج” هەدارا وی نەما ژبەر بتنێبوونێ، ئەوی ژی بۆ خوە ئامیرێ پیانویێ داخوازکربوو ب شەڤ و ڕۆژ بەردەوام د ژەنی و ب ڤێ چەندێ بۆ خودانێ خانی گەلەک نەخوەش دکر. تشتێ باش وی کری هەر ژ دەستپێکێ گەلەک حەزژ مەیێ و جگاران نەکر و گۆت: ئه و ب خوە ژۆرا من یا بەرتەنگە و بچویکە ب ڤێ دویکێلێ دێ پتر بێهنتەنگ و نەخوەش بیت و مەیێ ژی چ ژمن نەڤێت ژبلی گێژاتیێ دێ ب سەر من دا ئینیت، ڕابوو ب داخوازکرنا چەندین پەرتووکان کو پێکدهاتن ژ جورێن ڕومان و شانۆگەری و چیرۆکێن گرنگ. د سالا دووێ دا دەنگێ پیانویێ نەما، لەورا دەنگێ وی خوەش د چوو ژدەرڤە و د پەنجەرەیێ ڕا گەلەک جاران خودانی هایژ ژ گریێ وی یێ بلند دبوو، د وێ سالێ دا ئه و لێڤەبوو و دەست ب ڤەخوارنا مەیێ کر و بتنێ خوارن دخوار و ڤەدخوار، خوە درێژدکر و د نڤست. ب شەڤێ ژی دا دەست ب نڤیسینێ کەت نڤیسیت و نڤیسیت…هەتا د بوو سپێدە دا هەمی وان تشتێن نڤیسین هاڤێژیت.

د نیڤا دووێ ژ سالا شەشێ، گەنجێ مە ب هێز هاتە ناڤ خواندنا پەرتووکان ڤە و دەست پێکر خوە فێری زمانان کر، هەروەسان بابەتێن فەلسەفی و مێژوویی گەلەک خواندن و ل خوە کۆم ڤەکرن کو د وان چەند سالان دا پتر ژ 600 پەرتووکان خواندن. هەروەسان ئه و پەرتووک بوونە ئەگەر ئه و شەش زمانێن بیانی بباشی بزانیت، ئەڤجا دا کو پتر خودانێ باخچەی عێجز بکەت، دا ڕابیت ئێک نامە ب شەش زمانان نڤیسیت و دبن دەرگەهی ڕا هاڤێژیت، تێدا د نڤیسی: ” خوەشتڤیێ من، من ئەڤ چەند ڕێزکە بۆ تە ب شەش زمانان نڤیسین، تو دشێی نیشا خەلکی بدەی ب تایبەت شارەزایێن وان زمانان بلا باش ب خوینن ئەگەر خوە ئێک شاشی بتنێ ژی تێدا هەبیت، هەرە ناڤ باخچەی و گولەیەکا تڤەنگێ پاڤێژە دا بزانم کاچەند شاشی هەنە، دا کو بۆ من ژی دیار ببیت کو ئەڤا دڤان سالێن ژیێ خوە دا ژ زیندانێ من خواندی و کری هەمی یا ژخوە بوو و چ مفا تێدا نەبوو”

پشتی گەهەشتی دەه سالان، زیندانی ب تنێ د ڕوینشتە خوار و چ نەدکر ژبلی خواندنا “پەرتووکا پیرۆز” The Gospel “. پاشی بەردەوامی دا خواندنا پەرتووکێن خوە و جاران گەلەک هزرا خوە د”ئایینی” خودێ دا دکر ب تایبەت بابەتێن سرۆشتی، هەروەسان دەستپێکر داخوازا بەرهەمێن ” شەکسپیری و لورد بایرون”ی دکر. د نوکە دا وی پێزانین ل سەر هەر تشتی یێن هەین، ئاینی، مێژویی، فەلسەفی، پیولوجی و پزیشکی.

پشتی ڤێ چەندێ” فەرمانبەرێ بانکێ” گۆت: سوباهی دەمژمێر دوازدە ژڤانێ دەرکەفتنا وی یە و دێ ئازاد بیت، دڤێت ئەز دو ملیونان بۆ ئامادەبکەم، ئەگەر من دو ملیون دانێ من چ نامینیت چونکی ب تنێ من ئه و یێ پارە یێن ماین د بانکێ دا، پشتی دەردکەڤێت دێ زەنگین بیت و دێ ژنێ ئینیت و ب خوەشی ژیت، ئەز ژی دێ ڕەزیل بم، دڤێت ئەز تشتەکی بکەم”!



دەمژمێر ژ سیێ شەڤ بوری بوو باران ژ ئەرد و ئەسمانان دهات، خودانێ باخچەی هێدی هێدی و بێدەنگ دەرکەفت، هەمی دخەون، کلیلا دەرگەهی ئینا بێی ئێکی هایژێ ببیت داکو وی دەرگەهی ڤەکەت یێ ئەڤە پازدە سالە نەڤەبووی، ڕێکەک بۆ خوە دیت هەتا چوویە ژۆر بێی دەنگەکی ژ خوە بینیت، دیت ژۆر زێدە یا تاریە ب تنێ پەنجەرەیەکا بچویک یا تێڤە هەی و تەختەکێ نڤستنێ یێ ل ئیشکێ هەی و کەسەک یێ ل سەر درێژکری یە و تژی پەرتووک یێ ل وارا هەین. پێنج خولەک دەربازبوون ئه و د وێ ژورێ ڤە هێژ “زیندانی” چ لڤین نەکرنە یا ژ مرۆڤی ڤە یێ بێ گیانە. پشتی بێهنەکێ ” خودانێ باخچەی”ب کەنی ڤە گۆت: ” خولیسەرێ هەژار یێ خەونا ب دو ملیونان ڤە د بینیت ههههه و نزانیت ئەز یێ ل هنداڤ سەرێ وی چ نەمایە دێ وی کۆژم..” چاڤێ وی ب نامەیەکا نڤیسی کەفت ل سەر مێزێ گۆت: ” بەری ب کۆژم جارێ کا دا سەحکەینێ چ نڤیسییە”.

پشتی لاپەر ڤەکری دا بخوینیت چاڤێن وی دیت یا نڤیسی: ” سوباهی دەمژمێر 12:00 دێ ئازادیا خوە ب دەستڤەئینم، لێ بەری ژ ڤێرێ دەرکەڤم و تیرۆژکێن ڕۆژێ ببینم ڤە من دڤێت چەند ڕێزکەکان بۆ جەنابێ تە بنڤیسم؛ ڕاستی ژی ئەڤ تشتێ ئەز ب خێرا تە فێربوویم چ جاران ئەز د ژیانا خوە یا ژدەرڤە “یا ئازاد”دا فێرنەدبووم، هەر سترانا من ڤیای من دگۆت، هەر ئامیرێ موزیکێ من ڤیای ئەز باش و باش فێربووم ب ژەنم هەروەکی ئەز هونەرمەندەکێ بەرنیاس و بسپۆر، من شەش زمان گەلەک ب باشی زانین، ئه و پەرتووکێن من د زیندانا تەدا خواندین من چ جاران نەدشیا د ژیانا خوە دا ب خوینم، من خودێ نیاسی ب ڕێکا ڤێ شەرتانا من ل گەل تەکری، من زانی کا بۆهایێ ژیانێ چەندە! ئێدی ژ نوکە پێڤە پارەیی چ گرینگیا خوە بۆ من نینە، بەلێ ژنوی یا ژمن ڤە ئەز یێ ژدایک بوویم و دێ ژنوی دەست ب ژیانا درست کەم، هەروەکی تو و زیندانا تە بوونە ئەگەر ئەز ژ خه و هشیار ببم و ببن زلەهەکا هشیاریێ بۆ من، ئەز سوپاسدارێ تەمە بۆ ئەوا تە پێشکێشی من کری، من ل بەرە بەری ژڤانێ خوە دەرکەڤم دا کو پارێ تەژی بۆ تە بمینیت ئه و دیاری ژ نک من بۆ تە”

دەمێ “فەرمانبەرێ بانکێ” نامە خواندی دەستێن وی لەرزین و ب سەرێ “پارێزەری” ڤە ماچی کر و ب گری و چاڤێن ڕۆندک ژ ژۆر دەرکەفت، چو سەر جهێ خوە ژی لێ نەدشیا بنڤیت ژبەر گریێ بەردەوام و سەرئێش ژئەگەرێ هزرکرنێ د زیندانی دا، سپێدا ددویڤ دا ” چاڤدێرێ وی یێ مال” بلەز هات نک و گۆت: ” سەکو زیندانیێ هەوە یێ ڕەڤی و نەمایە ل جهێ خوە”!!

٭تێبینی: ئەڤە ب خوە کورتە چیرۆک بوویە، لێ من کورتتر وەرگێرا داکو سەرتیکێ وێ بۆ هەوە پێشکێش بکەم، لێ یا گرنگ من گەهاند. ل ڤێرێ من دڤێت هوین پرسیارێ ژ خوە بکەن، ئەرێ ئەڤە چ بوو من گۆه لێ بووی؟ ئەرێ پازدەسال سەرا شەرتانەکێ ژ تەمەنێ مرۆڤی کێم ببم ڕەوایە؟ ئەرێ پارە هەمی تشتە؟ ئەرێ “پارێزەرێ گەنج” یان زیندانی سەرکەفت یان دوڕا؟… و گەلەک پرسیارێن دی هوین د شێن ل گەل مێشکێن خوە ب ئازرینن…[1]