شەماڵ ئاکرەیی
ناڤونیشانێ پەژراندی یێ هەر پرتووکەکێ ل گۆڕی ڕەخنەگرێ ئیتالی ئەمبێرتۆ ئیکۆ Umberto Eco (5ێ کانوونا دویێ 1931 – 19ێ شوباتا 2016)، ئەوە یێ خواندەڤانی بەر ب تێگەهشتنەکا دەستنیشانکری نە بەت، ژ بۆ سەلماندنا ڤێ بۆچۆنێ چەند نموونەیەکان دیار دکەت، وەکو ڕۆمانا “جەنگ و ئاشتی War and Peace” یا لیۆ تۆلیستۆیێ ڕووس Leo Tolstoy و ڕۆمانا ” گۆلاڤ Das Parfum ” یا ڕۆماننڤیسێ ئەلمان پاتریک زۆسکیند Patrick Süskind و ڕۆمانا ” ڤەگێڕا فیلمان Die Filmerzählerin ” یا ڕۆماننڤیسێ چیلی هێرنان ڕیڤێرا لەتێلەر Hernán Rivera Letelier. ڤان شاکاران ناڤوبانگەکێ زۆر هەیە و ناڤۆنیشانێن وان مرۆڤی بەر ب چو سەمتێن مژدار نابەن، بەلکو دبنە دەرازینک داکو خواندەڤان یەکسەر بچیتە د ناڤا ناڤەرۆکا وان دا.
دەستنیشانکرنا ناڤونیشانی، ل گۆڕی دیتنا ڕۆلان بارت Roland Barthes، زەحمەتیەکا مەزن بۆ خودانێ کارێ هزری یان ئەدەبی دروست دکەت، کو پێدڤیە ب پەیڤەکێ یان دویان یان گەلەک هەتا چار پەیڤان ژی، بەرهەمێ خوە ب ئێخیتە د چارچووڤەکێ جوان یێ هزری و دەربڕینی. هەر چاوا بیت و سەرباری کو هەژمارا نڤیسەران ل سەرانسەری جیهانێ گەلەک زێدەبوویە و ناڤونیشان یێن بووینە قەتلازی کو ب شێوەیەکی یان یەکێ دی، ڕەنگە هاتبیتە بکارئینان، هەتا ڕادەیەکێ نها قەیرانا ناڤونیشانانان سەرهەلدایە!. لێ هەر چاوا بیت گەرەکە ناڤونیشان یێ ئەفراندی بیت وچو ئەفرێنەرەکی دی بەری وی ئه و پەیڤ بکار نەئینا بن وەکو ناڤونیشان.
ئەرێ ناڤونیشانێ پرتووکێ کەنگی دهێتە دانان؟ بەری نڤیسینا پرۆژەی؟ یان دەما پرۆژە ب داوی دهێت؟. ژ بۆ کۆمێن کورتە چیرۆکان هەتا ڕادەیەکێ بەرسڤ یا ئالۆزە!. بەرهەم هەنە ناڤونیشانێن وان چو هەڤبەندی ل گەل ناڤەرۆکا چیرۆکێن ئه و کۆم ب خوەڤە دگریت نین، لێ ڕێژەیەکا باش یا نڤیسەران ناڤونیشانێ یەک ژ چیرۆکێن کۆمێ یا کو ب دیتنا وی یان ب حەز ژێکرنا وی باشترینە یان سەرنجراکێشترینە، دکەتە ناڤونیشانێ سەرەکی یێ کۆما خوە.
رەنگە گەلەک ژ نڤیسەران ل گەل من د هەڤڕا بن کو دەما بەرهەمەکێ نوو یێ نڤیسەری چاپ دبیت، نڤیسەر هەستێ ب خوەشیەکێ دکەت کو گەلەک مینا وێ خوەشیێ یە یا کو مرۆڤ هەست پێدکەت ل دەما ژ دایکبوونا زارۆیەکێ مرۆڤی!.
ئەڤجا چاوا مرۆڤ ل ناڤەکێ جوان و پڕ ڕامان و خوەش و دلڤەکەر و پەژراندی و زەلال بۆ زارۆیێ خوە دگەڕێت، هەر ب هەمان شێوە گەرەکە نڤیسەر ناڤێ پرتووکا خوە ژی ب ڤی پیڤەری دەستنیشان بکەت. چاوا مرۆڤ حەز ناکەت ناڤەکێ نە ژ هەژی و کرێت کو ڕەنگە دلێ مرۆڤی پێ ڕاببیت یان ژ بەر ب کوزریت، چونکی یێ دوورە ژ مۆزیک و جوانی و ئەستاتیکیەتێ Aesthetics ، لەوڕا چێدبیت هەتا ڕادەیێ مرۆڤ بەرێ خوە ژێ وەربگێڕێت!.
ئەڤا من ل سلال نڤیسی، دەرازینکەکە داکو ئاماژێ ب ناڤونیشانێ کۆما نوو یا چیرۆکێن چیرۆکنڤیس ئەدیب عەبدوللای یا ل ژێر ناڤێ “چەپا گلێشی” بدەم. بکارئینانا پەیڤا “گلێش” ب دیتنا من، نە یا گونجایی یە و دکەڤیتە دخانەیەکا ڤەدەر ژ جوانی و چێژ و خوەشی یا پەژراندی. ل ڤێرە، مەبەستا من نە ئەوە کو چێنابیت پەیڤێن خەمگین و نەخوەش کو دەربڕینێ ژ ناخ و دەروونێ مرۆڤی دکەت بکار بهێن وەکو پەیڤێن” خەم، کۆڤان، ڕۆندک، گری، مرن…هتد”. نەخیر، مەبەستا من ئه و پەیڤن یێن نە ئەدەبی!. پەیڤا “گلێش” پەیڤەکە ڕەنگە بۆ ناڤونیشانێ پرتووکەکا زانستی بکێر بهێت کو سەرەدەریێ ل گەل “گلێشی” و یان زیان و سودێن “گلێشی” و چاوا دێ “گلێشی” دوبارە بکارئینین، ڕیسایکلینکا گلێشی” و ژینگەه و “گلێش”… هتد.
بۆ زانین، بەری کو نڤیسەرێ هێژا ئەدیب عەبدوللا، ئەڤێ کۆما چیرۆکان بۆ چاپێ بشینیت، من بۆ پێشنیار کو ناڤەکێ دی بۆ ب هەلبژێریت، چونکی ئەز نابینم “چەپا گلێشی” ناڤەکێ ڕند و خوەشە، چونکی ئەدەب ب پایەبلندیا خوەڤە، جوانی و ڕندیە و ئەڤ ناڤونیشانە دلێ خواندەڤانی تەنگ و نەخوەش دکەت.[1]