د. نەسرەدین ئیبراهیم گولى*
ژ بلى فاکتەرێن بۆ ماوەیى و زگماکى فاکتەرێ ژینگەهێ ژى ڕۆلەکێ مەزن د دەیناندنا بەرێ شەنگستا کەساتیا مرۆڤى دگێڕیتن. مەرەما مە ل ڤێرێ ئه و نینە بەحسێ ئه و ژینگەها فیزیکى و سروشتى بکەین، کو بێگۆمان وێ کاریگەرییەک مەزن د ڤێ ڕاستیێ دا هەیە، لێ ئەوا پتر مەرەما مەیە ژینگەها مرۆڤى جڤاکیە، کە خوە د گەلەک ڕوودانێن جڤاکى و سیاسى و کەلتووری دا دبینیت کو جەنگ ئێکە ژ وان هۆکاران و ئێکە ژ مەزنترین بناسێن کارتێکەر د ئاڤاکرنا کەساتیا تاکێ کوردى ل ڤێ پارچا کوردستانێ. پشکەکا مەزن ژ کاودانێن جەنگى ل کوردستانا باشوور بۆ وێ ململانێ و هەڤڕکیا بەردەوام د ناڤبەرا کوردان و دەولەتێن بابل و سۆمەرى و ئاشوورى و کلدانیان بوویە کە نەتەوەیێن جوە دا نە و چ پەیوەندى ب عەرەبان ڤە نینە و تنێ ژ نەژادێن سامینە، وەکى وان، و جودهیا وان نەوکى یا نەتەوەیێن جوداجودا یێن ئاریایە کو د گەلەک خالان دا هەڤپشکن، بەلکو جوداهیەکا بنەڕەتى بوویە و ژینگەه و کەلتوور و ئاینیێ وان هندى ئەرد و ئەسمانان ژ ئێکدووتر دوورن، هندى ئەڤ دەولەت و شارستانیە ب هێز بین مەزنترین ململانێ د ناڤبەرا وان و کوردان ب گۆڕێ بى و وان هەمى جاران مەترسیا ل سەر کوردان هەبوویە، پشتى ژناڤچوونا وان ل سەر دەستێ هەڤدو و پاشى میدیا و ل دووماهیێ ساسانیان، و بەرى هینگێ هەتا ماوەیەکێ ژى هەخامەنشى (ئەخمینى) و ئەشکانیان و دەمەکى کورت ژى پاشمایێن ئەسکەندەرێ مەقەدوونیێ داگیرکار ماوەیەکێ نێزیکى پێنچ سەدەیان کوردێن باشوور ب تایبەت ل بن گەڤێن نەتەوێن ئارى و نەخاسمە پارسان بوون. چ گومان تێدا نینە وەک پشکەک ژ وان فاکتەرێن د دیرۆکێ دا کارتێکرن ل سەر ئاڤابوونا کەساتیا تاکێ کوردى و ب تایبەت ژى ل سەر وێ پشکا کەساتیێ ئەوا کارۆل گۆستاڤ یۆنگ ناڤێ نەهایدار (نەستێ) ب کۆمەل (لاشعورى جمعى) بۆ هەلبژارتى، ل نک وى تاکى کرى، ئەڤان قووناغێن دیرۆکى یێن دژوار و سەخت ڕەنگڤەدانا خوە ل سەر کەساتیا تاکێ کوردى باشوور هەبوویە. پشتى ڤێ قووناغى و ل دووماهیا زنجیرا شارستانیا ساسانیان پێلەکا نوو یا جەنگ و ململانێ ب سەر کوردێ ڤى پارچەى دا هات. ئەڤ پێلە د بنەڕەت دا بۆ وێ بزاڤێ دزڤڕیتن کە عەرەبێن سامى و ژ ئەگەرێ وێ هشکە سالى و ب بیابانبوونا (تصحر) دووڕگەیا عەرەبى و گوهۆڕینێن سەقایێ دەڤەرا وان یا نەخۆش، دڤیان خوە ژ کارتێکرنا زیانێن ڤێ دیاردەیا سروشتى دوور بگرن. ئەڤ بزاڤە ل وى سەردەمى و د قووناغێن جوداجودا یێن وەکى مەلک سلێمان پاشایێ یەمەنێ(سلێمان پێغەمبەر) ژى ب گۆڕێ دابووینە، هەر چەندە سنوورێ ڤێ کارتێکرنێ نە دگەهشتە سنوورێن کوردستانا باشوور لێ قووناغێن ل دووڤدا ئەڤ قووناغە ژى دەربازکرن. هاتنا ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ و ئه و بۆهایێن مرۆڤدۆستانەیێن تیدا هەین پێلێن ڕەڤینا عەرەبان و بزاڤکرن بۆ گرتنا دەڤەرێن دیترێن دەوروبەرى خوە بوویە دەلیڤیەک بەهانەک بۆ وان خۆشتر ببیت و نەخاسمە ئەوێن هەست ب ڕەوشا دژوارا گوهۆرینێن سروشتى دکرن و وێ ب مەترسیەک بۆ سەر بارێ سایکۆلۆژیایا خۆراکى یا خوە دزانى. بوهایێن پاقژ و مرۆڤدۆستانەیێن ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ زوو جهێ خوە د دلێ خەلکێ نێزیک دا ڤەکر و ئاستەنگێن مەزن نەکەفتنە بەر سینگێ عەرەبان ل وان جهان. ئەڤ کاودانە بەردەوام بى هەتا جەنگێ عەرەبان گەهشتە سنوورێ کوردستانا باشوور کە ل وى دەمى دا ل بن دەستهەلاتا پاشایێن ساسانى دژیان و ساسانى وى سەردەمى ب ئێک ژ زلهێزێن جیهانێ و دەڤەرێ دهاتنە هژمارتن. ڤێ دەولەتا زلهێز وەکى پێدڤى خوە ل بەر پێلا هێڕشبەرێن عەرەب نەگرت و کوردستانا باشوور ژ وان جهان بوویێن زوویکا جەنگاوەرێن عەرەب دەست بسەرداگرت (نێزیکى 636ز.). ب ڤى ڕەنگى هێدى هەڤسێیێن کوردستانا باشوور نە سۆمەرى و نە بابلى و ئاشوورى و کلدانى(ئەکەدى) و ساسانى بوون، بەلکۆ بوونە عەرەب و ڤێ قووناغێ ماوەیەکێ پترتر ژ هزار و چارسەد سالان ڤەکێشا و هێدى کوردستانا باشوور ڤان هەمى سالێن دوور و درێژ ما ل بن هەژموونا نەتەوێ عەرەبى، یێ ب ناڤێ ئیسلاما پیرۆز حۆکم ل کوردستانییان دکر. دیرۆک ڤەناشێریتن ل سەر دەمێ خەلیفێن ئەمەوى و عەباسى و چ پشتى هنگێ ل هندەک قووناغا و ل هندەک کاودانان کوردستانى تەنا و ئاسوودە و پاراستى بووینە و دبیت هندەک جاران ل هندەک جهان دەستهەلاتەکا خۆجهى ژى هەبیت، بەلێ هەر ئەڤ نەتەوەیە ل گەلەک قووناغان دا ژى مەزنترین زۆردارى لێهاتیەکرن و نەخاسمە ل ڤان دو سێ سەدەیێن دووماهیێ زۆرداریەک مەزن ل ڤێ کوردستانێ هاتیەکرن ب ڕەنگەکى کو کارتێکرێن گەلەک نەرینى و خراب ل سەر ڕەوشا دەروونى و بارێ سایکۆلۆژیا کەساتیا کوردستانیان دروستکر. ئەڤا د قووناغێن دژوارێن دیرۆکى بنیاتەکێ سایکۆلۆژیێ وەسا هەڕفتى ل نک کەساتیا کوردستانیان دروستکریە کە هێدى بهایێ باوەریێ و برایەتیێ و باوەرى بخۆبوونێ جهەک و پێگەهەک ب هێز تێدا نەمایە. تاکێ کوردستانى وەکى کۆترەکێ یە د قەفەسەکێ دا کە هەمى دەمەکى ل هیڤیا ڤەبینا دەرگەهێ وێ قەفەسێ چاڤێن وى ل ڕۆژەکیێە ئه و دەرگەه ڤەبیتن و ئه و بشێتن ژ وێ قەفەسا ئاسنین و دژوار و تەنگ و تارى بڕەڤیت. ئه و گڤاشتن هەمى ڤان سالێن درێژ دەستێن خوە د حەفکا کوردستانیان وەراندین و هندەک جاران و ڕۆژان و تنێ ژ تەنگاڤى یان بۆ سیاسەتێ نەبیتن ناهێتە سست کرن. ڤان گڤاشتنان مرۆڤێ کوردستانێ یێ د جیهانەکا گرێ یێن دەروونى دا ئاسێ کرین و یێ بێ هێزکرى، لێ ئەڤ نە ئانکۆ هێدى یێ کەفتنى و ناڕابیتن. بەلکۆ بەرۆڤاژى ڕۆژەک ژ ڕۆژان هەر ئەڤ گڤاشتنە دێ بنە مەزنترین پالدەرێن وى بۆ گەهشتن ب ئارمانجێن مەزن و ئه و ژى ئازادییە ژ دەستێن زۆردار و داگیرکەران، وەک هەر نەتەوەیەک دیتر ل جیهانێ. لێ ئەڤێ ئازادیێ بهایەکێ هەى و ئه و ژى خۆڕاگرى و قۆربانیدان و ئێکگرتنە.
*بسپۆرى پێداگۆگى و سایکۆلۆژیایێ/ زانینگەها زاخۆ.
[1] کوردیپێدیا بەرپرس نییە ل ناڤەڕۆکا ئەڤێ تۆمارێ و خودیێ وێ ژێڕە بەرپرسیارە. کوردیپێدیا ب مەرەما ئەرشیڤکرنێ تۆمار کرییە.
ئەڤ بابەتە 1,213 جار هاتیە دیتن
ڕایا خو دەربارەی ڤی بابەی بنڤێسە!