د. نەسرەدین ئیبراهیم گولی
ڕێبازا سایکۆلۆژیایا شرۆڤەکاری یاکۆ فرۆیدێ بەرنیاس سەرکاروانیا وێ دکەت د داهینانێن خوە ل دۆر شرۆڤەکرنا لایەنێ دەروونیێ مرۆڤی کۆمەکا تێگەهان زێدەکرینە سەر فەرهەنگۆکا ڤی زانستی، کو ئێک ژ وان حاشالێکرنە (الانکار یان Denial) کو ڕامانا وێ یا سایکۆلۆژیکانە ڕەتکرنا دانپێدانێیە ب لایەنەکێ دیارکری ژ وی کەتوارێ کە پەیوەندی ب تاکیڤە هەی. مەبەستا سەرەکی ژ بکارئینانا میکانیزمێن بەرگریکرنا سایکۆلۆژیک خۆپاراستنە ژ ڕوودانا نیگەرانیێ و پەریشانیێ ژ وی تشتی، ئانکو ئەڤ تشتە د بنەڕەتدا بۆ وی تاکی ژێدەرێ جۆرەک سەرئێشیێ یە، له و ما تاکی دڤێت ب ڕێیا حاشالێکرنێ ژ ڤێ ڕەوشێ و ئازار و ئێشانا سایکۆلۆژیک قورتال بکەت. هەر چەندە ب دیتنا سایکۆلۆژیێ بکارئینانا ڤان میکانیزمان، کە هژمارا وان خوە ل زێدەتر ژ دەهان ددەت، هەتا ڕادەیەکێ بۆ خۆ گۆنجاندنێ ب مفانە، لێ ل هەمان دەمدا ژی بکارئینانا وان پتر ژ ئاستەکێ پێدڤی و گۆنجای نیشانەکە ژ جۆرەک پەریشانیێ و تێکچۆنەکا سایکۆلۆژیک و نەمانا باوەری بخوەبوونێ ل نک وی تاکی و هەستکرن ب گونەهباریێ و نەمانا ئارامیا دەروونی ل نک وی. ئەڤ میکانیزمە ژ لایەنێ “من ” کەساتیێ ڤە دهێتە دروستکرن و وەک دیارە کە ئەڤ پشکا گرنگ ژ ستراکچەرێ کەساتیا مرۆڤی هژمارەکا کارێن سەرەکی وەکی هزرکرنێ، تێگەهشتن ژ تشتی و چارەسەرکرنا ئاریشەیا ب ستۆیێ خوەڤە دگریت. هەکە دەمەکێ دوور و درێژ و بەردەوام ” من ” د بزاڤا بکارئینانا فرت و فێل و میکانیزمێن بەرگریا دەروونی دا بیت، دەلیڤە بۆ ئەنجامدانا کارێن سەرەکیێن خوە نابیت.
ئەڤ جۆرێ میکانیزمێن سایکۆلۆژی نەک تەنها ل سەر ئاستێ تاکی بەلکۆ د سیاسەتێ دا ژی دهێتە دیت. دۆزا گەلێ کورد ژ ڤی بابەتییە. نەتەوەیێ کوردی یێ خودان کەتوار و کەلتوور و زمان و هەمی سالۆخەتێن دیمۆگرافیێن نەتەوەیەکێ بۆ دەمەکێ دوور و درێژە ب ڤێ میکانیزما سایکۆلۆژیک، بەلێ ل سەر ئاستەک مەزنتر و سیاسی و دەڤەرێ سەرەدەری د گەلدا دهێتە کرن و کەفتیە بەر هێڕشێن نکۆلی لێکرنێ و حاشالێکرنا ڤی نەتەوەی یا بوویە قاچکێ دەڤێ وان لایەن و نەتەوە و وەلاتێن دژایەتیا وێ دکەن. وان دوژمنێن نەتەوەیی هەر دەمەکێ بەر پێیێن خوە دیتبن ب هەمی ڕەنگەکی دژایەتی و دوژمناتیا مە یا کری و نەهێلایە ئاڤا خۆش ب گەوریا مە دا بچیتە خوارێ و بکارئینانا بەردەوام یا ڤێ میکانیزمێ هزرا چارەسەرکرن و سەرەدەریەکا کەتواری و ڕاستەقینە ل گەل ڤێ دۆزا ڕەوا ل بەر بەرزەکری. داویترین جۆرێن ڤەشارتیێن ڤێ میکانیزمێ خوە د هێڕشێن ڕێکخراوەکا تیرۆریستی دا دیت کو ب ناڤێ دەولەتەکا خەیالی خیڤەتێن خوە ئینان و ل ڕەخ مالا مە دانان و چاوا دەنگۆیێ دەولەتا کوردی گەهشتە دوژمنێن مە وان دەست ب پفدانا ڤان تیرۆریستا کرن و ب هاریکاریا هژمارەکا خەلکێن دەڤەرێ کە د بنەڕەتدا ئاکنجیێن ڕەسەنێن کوردستانێ و دەڤەرێ نینن و ل سەردەمێن جۆدا و نەخاسمە قووناغا دەستهەلاتا بەعسا فاشی و سەدامێ گۆڕ بە گۆڕ هاتینە ناڤ کوردان، پەلاماری کوردستانێ ددەن و ب سەدان هزار کەسان ب دڕندایەتی و دویر ژ هەمی پیڤەرێن مرۆڤاتیێ تالان دکەن و دکۆژن و دڕەڤینن و ئاوارە و دەربەدەری کوردستانێ و جیهانێ دکەن تنێ ژ بەر هندێ کە ژ ئەگەرێ قۆرتالبوون ژ زۆرداریێ بەحسێ سەربخوەیێ و دەولەتبوونێ دکرن و چونکی کوردن.
ژێدەر:1- بیشکچی، ئیسماعیل ( 2014). کۆمارا تورکیا چ دا کوردان؟ گۆڤارا مەتین، ژ. 224، ل. 4-11.
2- صالح، قاسم حسین . (2011)الشخصیە العراقیە المڤهر و الجوهر- تحلیلات سیکوسوسیولوجیە، گ. 2.
*بسپۆری پێداگۆگیا و سایکۆلۆژی / بەشی دەروونزانی / زانستگەی زاخۆ
[1]