د. نەسرەدین ئیبراهیم گۆلى*
ئاسایشا سایکۆلۆژی وەک پێناسە بریتیە ژ هەستکرنا تاکی ب ئارامی و تەناهییا دەروونی بێی کارتێکرنا هیچ فاکتەر و گڤاشتنەکا دەرەکی کە مەترسیێ لسەر ڤێ تەناهیێ بکەت و وەک ژ ڤێ پێناسە و پێناسەیێن هاوشێوە دیار دبیت فاکتەرێن دەرەکی ڕۆل و کارتێکرنەکا بەرچاڤ دگێڕن د دابینکرن و مسۆگەرکرنا ئاسایشا دەروونی دا. ئەڤ فاکتەر و بناسێن دەرەکی دبیت فاکتەرێن مرۆڤی و جڤاکی بن یان ژی فیزیکی و کۆنکرێت بن. فاکتەرێ مرۆڤی وەک چەوا هەبوونا دوژمن و نەیار و گرووپ و لایەنێن دژایەتیکەر گرنگن د تێکدان و شەپرزەکرنا جڤاکێ بگشتی و سایکۆلۆژیایا تاکی نەخاسمە، هند ژی فاکتەرێن مادی و کۆنکرێت د کارتێکەرن د دروستکرن یان تێکدانا ئارامی و ئاسایشا دەروونی.
ئێک ژ وان فاکتەرێن کۆنکرێت کە گەلەک گرنگە د بەرهەڤییا تاکێن جڤاکێ ژ ئالیێ ئاسایشا دەروونیڤە لایەنێ ئابووری و نەخاسمە ژی کشتۆکالییە. کوردستان وەک جهەک جیۆپۆلیتیک ژبلی کۆ ژ لایەنێ پەترۆلێڤە گەلەک زەنگینە، ب هەمان ئەندازە ژی ئاڤ و خاک د ژیانا جڤاکێ بگشتی و دیمۆگرافیایا وێ دا کارتێکەرە، و دبیتن پشکەکا مەزن ژ وێ زۆردارییا ل کوردستانیان دهێتەکرن بۆ ڤان سێ تەخێن زێڕین، ئانکۆ: ئاڤ، ئاخ و پەترۆلا وێ بزڤڕیت.
لایەنێ کشتۆکالیا کوردستانیان هەمی دەمەکی بارەکێ مەزن ژ ئاسایشا سایکۆلۆژیایا تاکێ ڤی جهی یا هەلگرتی، لێ ئەڤ لایەنە پشتی دەستهەلاتا ڕژێما گۆڕ ب گۆڕا بەعسا فاشی و تێکدانا پترتر ژ ( 4500 ) گۆند و باژێڕۆکێن وێ و هەروەسا پشتی ڕاپەرینا گەلێ مە و سەرهلدانا جەنگێن نافخۆیی و زالبوونا سیستەمێ مووچەی قۆناغەک خراب دەستپێکر، و کار گەهشتە هندێ کە ئه و چەند خەلکا ل گۆندان ژی دژیان بەرێ خۆ بدەنە باژێڕان یان ژی بەهرا پترتریا وان دەست ژ کارێ کشتوکالیێ بەردەن و ئەڤە مەزنترین گۆرزێ کۆژەک بوویە ل ستراکتوورێ ئاسایشا سایکۆلۆژیایا کوردستانیان و ئەڤ ڕاستیە هنگی بەرجستە و بارز بوو کە لڤان سالێن دۆماهیکێ حکومەتا ناوەندی جەنگەکێ ئابووری-سایکۆلۆژی ل دژی کوردستانیان ڕاگەهاند و پیادەکر و ئاستێ ڤێ نەئارامیێ و نەبوونا ئاسایشا سایکۆلۆژی هندێ دیتر بلندتر بوو. هەرچەندە کۆ ئەڤە ئەزموونەک تەحل و دژوار بوو و دیار بوو کۆ مووچە نەهەمی تشتەکە و ئەگەر ئەم وەکی جاران نەزڤڕینە سەر لایەنێ کشتوکالی و ئاستێ ئاسایشا خۆراکییا کوردستانێ بلند نەکەین هەمیشە دێ ئاسایشا سایکۆلۆژییا تاکێ کوردستانێ دبن مەترسی و گەفێن دوژمناندا بیت، و ئەڤ چەندە لسەر دەمێن جۆداجۆدا یا دژی کوردستانیان هاتیە جێبەجێکرن و مە ئەزموونەکا بێ وێنەیا د ڤی بواریدا هەی و نەخاسمە دگەل ڕژێما بەعسی دەمێ ڤیای ب هەمی شیانڤە ڕه و ڕیشالێن ڤی لایەنێ گرنگ ل کوردستانێ هشک بکەتن چونکی ب باوەرا وێ ستونەکێ خۆڕاگرییا نەتەوەیێ کورد د سەردەمێن جیاواز دا بوویە.
پشتی وان ئاستەنگێن حکومەتا ناوەندی د سیاسەتا خۆ بەرامبەر پەترۆل و مووچەیێ هەرێما کوردستانێدا دروستکرین و پشتی وی جەنگێ نەخوازرایێ تیرۆریستێن داعش بسەر مە دا سەپاندی، بڕیارا قەدەغەکرنا ئینانا هندەک بەرهەمێن کشتوکالی و گیانەوەرێن وەک مریشکا ژ دەرڤەی کوردستانێ ئێکە ژ وان پێنگاڤێن مەزن بوویە کە حکومەتا هەرێما کوردستانێ بۆ زڤڕاندنا پرستیژا کشتوکالی ل کوردستانێ و ئاسایشا خۆراکی و لدویڤدا ژی ئاسایشا سایکۆلۆژیایا هەڕفتیا کوردستانیان دای. چونکی ئەڤ هەر دوو جۆرێن ئاسایشێ پێکڤە گرێداینە و هەکەر پلانێن درێژخایەن بۆ بهێنە داڕشتن بێگۆمان نەک تەنها مسۆگەرکەرێ ئاسایشا سایکۆلۆژییا تاکێ ئەڤرۆکەیە، بەلکۆ دەستگرتنەکە بۆ نڤشێن ئاییندە، یێن کۆ بێگۆمان، وان ژی بەهر یا د هەمی خێر و بێرا ڤێ کوردستانێدا هەی.
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایکۆلۆژیێ / بەشێ دەروونزانی / زانینگەها زاخوَ.
[1]