د. نەسرەدین ئیبراهیم گۆلى*

زەردەشتزەردەشت( 660 -583 پ. ز. )پەیامبەر و فەیلەسۆف و ڕیفۆرمخوازێ جڤاکیێ شەهید وەک کانیاڤا ڕەوشتێ بەرزێ مرۆڤایەتی ل سەردەمەکی وەک دیارییەک پێشکەشی شارستانیەتا مرۆڤان دبیتن، کو مرۆڤایەتی گەلەک پێدڤی ب هەبوونا وی بوو. جهێ داخێیە مرۆڤایەتی بگشتی و نەژادێ ئاریایی بتایبەتی ئەڤ پەیامبەرە یێ ژبیرکری و هەکەر هندەک زانا و فەیلەسۆفێن مەزن یێن وەکی فریدریک نیچەی سەرسۆڕمایێ فەلسەفە و ڕێباز و گوتن و کریارێن وییە جهێ حێبەتیبوونێ نینە، چنکو د ڕاستیدا پرەنسیپ و بنەمایێن ئایینێ وی هند بهێز و کارتێکەرن کو هەتا نۆکە ژی شارستانیەتا مرۆڤایەتی جارەک دیتر ل وان بنەما و پرەنسیپان بزڤڕیتن دێ گەلەک ژ ئاریشەیێن مرۆڤایەتی بێی دوو دلی و گۆمان ڕیشەکێش و چارەسەر بن. ڤی پەیامبەرێ شەهید و مەزن و ڕیفۆرمخوازێ جڤاکی و کەلتوَری و ئابووری و فەرهەنگی، و فەیلەسۆفێ هشیار و دلسۆزێ مرۆڤایەتیێ ل وێ قۆناغا تاری، د ناڤ شارستانیەت و نەژادەکی دا سەرێ خوە هەلدا و پەروەردە دبیتن و پێدگەهیتن، کو د ناڤ خەلک و کەلتوَرێن دیتر دا ” خەلکێ نان ب گۆهان دخوارن ” و د گۆپیتکا پاشکەفتنێ دا بوون. ڤی فەیلەسۆفێ مەزن د سێ ڕستە و گوتنێن سادە دا پەیاما پیرۆزا خوە گەهاندە مرۆڤایەتیێ و د وێ باوەرێ دا بوو کو سەرفیرازی و بەختەوەری و سەرکەفتنا تاکی و جڤاکێ و وەلات و شارستانیەتان د ڤان سێ ڕستەیێن فەلسەفی دا مسۆگەر دبیتن:” هزرا باش، ئاخفتنا باش و کریارا باش “. ئەڤ فەیلەسۆفە د هندێ گەهشتبوو کو چ تشتەکێ هندی خرابیێ زیان نەگەهاندینە مرۆڤایەتیێ و شارستانیەتێ و بەرۆڤاژی هیچ تشتەک ژی هندی قەنجیێ مفای ناگەهینیتە مرۆڤایەتیێ. ل سەر ڤێ چەندێ د وی کاودانێ تەژی کەرب و کینە و خرابی و دوژمنایەتی دا ڕادبیتن ب دەستپێکرن ب بزاڤەکا چاکسازی، و بنیاتێ ڕیفۆرمخوازیێ د جڤاکێ و کەلتوَر و ئایین و سیاسەت و ژیانا مرۆڤایەتی دا دکەتە هێڤێنێ کار و بزاڤێن خوە و ڤێ چەندێ بڤان سێ گۆتنێن سادەیێ کو بنیاتێ هەموو چاکسازی و ئاڤاکرنا جڤاکی ل سەر بنەمایێ وان دهێنە دەیناندن، و د گوهێن تاکێ ئاریایی دا دچرپینیتن و دبێژیتن، دا بڤی ڕەنگی نیشان بدەتن و بسەلمینیتن کو بدرێژاهییا دیرۆکا مرۆڤایەتیێ هیچ تشتەکی هندی ” پیسبوونا سایکۆلۆژی “(التلوپ النفسی) زیان نەگەهاندینە کاروانێ ژیانا وی و هیچ تشتەکی ژی هند گۆرزێن کۆژەک ل پەیکەرێ شارستانیەتا مرۆڤایەتی نەداینە. هەتا کو دەیناندنا هندەک کارێن وەکی پێنج نڤێژان ل قۆناغەکا وەسا زووی و پێشی پترتر ژ هەفت سەد سالان بەری ئایینێ مەسیحیەتێ ژی هەر بۆ پاراستنا مرۆڤان بوویە ژ ئاگرێ پیسبوونا سایکۆلۆژی.
وی دزانی چ هنگی و چ نۆکە و چ ئاییندەی، دلپیسی، دلڕەشی، توَندڕەوی، دەمارگیری، نەڤیان، دلڕەقی، زۆرداری و ستەم، چاڤتاریبوون، زێدەخوازی و زێدەگاڤی، کەرب و کینە، و تۆلڤەکرن و. .. هتد، و هزاران ساخلەتێن پیسێن ژ ڤی جوری ئەگەرێن مەزنترین و دژوارترین ئاریشە و جەنگ و نەخوەشی و ململانێ و کێشمەکێشێن مرۆڤایەتیێ بووینە. هەر ڤان ساخلەتێن خراب و کۆژەک و پیس ڕێک ل بەر مرۆڤان بەرزەکرینە و چاڤ لێ تاری کرینە و بەرداینە گیانێ هەڤدوو و سەرا ( مالێ دونیانیێ ) ل هەڤ کرینە دوژمن. زەردەشتێ شەهید دزانیتن ب جێبجێکرنا ڤان سێ بنەمایێن سادە و بسانەهی مرۆڤایەتی دشێتن بسەر مەزنترین ئاریشە و ئاستەنگێن خوە دا زال ببیتن. هەکەر شارستانیەتا مرۆڤایەتی نۆکە ژی دگەلدا بیتن، ل خوە بزڤڕیتن و جارەک دیتر بنیاتێ خوە ل سەر ڤان ڕێنماییان ئاڤا بکەتن هێشتان نەدرەنگە چنکو ” زەرەر لە نیوەشت بگەڕێتن هێشتان زووە و باشە “. جهی َداخێیە ڕێنمایی و گوتارێن دیترێن ئایینێ کەڤنارێ زەردەشتی ل سەر دەستێ داگیرکەرێن کوردستانێ و وەلاتێن ئاریاییان هاتنە سۆتن و ژناڤچوون هەکەر نە ئەڤرۆکە ئه و فەرموودە دابنە هێڤێنێ گەلەک زانیاری و زانست و دەستکەفت و داهینانان بۆ جیهانیان، لێ دیسانێ ژی نۆکە ژی مرۆڤایەتی دشێتن بڕێکا پیادەکرنا ڤان سێ بنەمایێن سادە گەلەک ژ ئاریشەیێن سیاسی، کەلتووری و فەرهەنگی، جڤاکی، پەروەردەیی، ئابووری یێن خوە بسانەهی چارەسەربکەتن، چونکی پەیاما زەردەشتێ پێغەمبەر، وەک کەڤنترین ڕیفۆرمخواز، مەزنترین و ژێهاتی ترین بزاڤە بۆ هەر چاکسازییەکا مرۆڤایەتی و شارستانیەت بخوازیتن ل سەر ئاستێ دەڤەرێ و جیهانێ ئەنجام بدەتن، چنکو ئەڤ ئایینە ژ هەر جۆرە خوە سەپاندن و توَندڕەوی و دەمارگیری و گرژی و خوە بلندزانینێ و گەلەک ساخلەتێن پیسکەرێن سایکۆلۆژی دوورە و تنێ کەسەک دشێتن چاکساز و ڕیفۆرمخواز بیتن کو ژ ساخلەتێن پیسکەرێن دەروونی هاتبیتە پاقژکرن و شویشتن.
*مامۆستایێ ئەکادیمی/بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و سایکۆلۆژی/زانینگەها زاخۆ.[1]