ورمێ ئان کوو ئوروومیە ئێک ژ باژێرێن #روژهەڵاتا کوردستان#ێ یە و ناڤەندا پارێزگەها ئازربایجانا ڕوژئاڤایا ئیرانییە، لدیف سەرژمێرییا ساڵا 2016 یا ئیرانی ژمارا ڕونشتڤانێن وێ پتر ژ 700 هزار کەسان بوویە. ڕونشتڤانێن ڤی باژێرەو ئازەری و کوردن ل ئالێ ئایینی ڤە موسڵمانێن سوونە و شیعە و یەهوودی و بهایی و ئەهلولحەق ل وێرێ هەنە.
ناڤێ وێ ژ دوو بەشان پێک دهێت ئور (باژێڕ) میە (ئاڤ) کوو ب زمانێ ئارامی ئاشووری واتە باژێرێ نزیک ئاڤێ، هەلکەفتا جوگرافییا وێ ل تەنشت زەریاچەیا ورمێ یە کوو ڤێ دەمەی لبەر بێ ئاڤی یێ هشک بوویە.
دیرۆکا ورمێ گەلەکە کەڤنارە، دیرۆک ناس دبێژن کوو زەردەشت هەر لڤێ دەڤەرێ هاتییە دنیایێ کو سەردەمانەک بەشەک بوویە ل مەملەکەتێ ئوراتوو و ناڤەندا خورپەرستان بوویە.
گرێ حەسەنلوو ل نەغەدە و بەرێ دەستنڤیس کریێ کێلەشین ل شنوویێ کو بو 850سال پێش زائینێ ڤەدگەڕن شوینەوارێن پاشایێن ئوراتوونە.
ل سەردەمێ ئایینێ ئیسلامێ دە ڕییەکە گرنگ بوویە دناڤبەرا بەغدایا عەباسییان و باژێڕێن تەڤرێز و ئاران و ئەرمەنستان کو میرێن شەددادی و ڕەڤەندی حوکمڕانێن وێ بووینە، ب دەرکەتنا ئوغوزییان ل سەدەیا پێنجا کووچی دە بوویە ناڤەندا شەڕ دناڤبەرا کوردان و ئوغوزییان کو باڤ و باپیرێن ئازەریێن هەنووکە یێن ڤی باژێرەینە. پشتڕە ل ساڵا 1184 کەتە بن دەسەڵاتا سەلجووقییان کوو پشتڕە هەلاکوویێ نەڤی یێ چەنگیزخانێ مەغوول دەست بسەر ئازەربێجان دە گرت. پشتی ڤێ داگیرکەری یێ تەڤایا کوردێن هەدبانی و زەرزا هاوارا خوە برە بە پاشایێن ئەییوبی ل مسڕێ شامێ و دیموگرافیایا ڤێ دەڤەرێ ب ئێکجاری تێکچوو. تەڤرێز و مەراغە کوو دوو پێگەهێن سەرەکە یێن کوردێن ڕەوادی هەدبانی بوون ژ ئالێ مەغوولان ڤە هاتنە داگیر کرن کوو پشتی مەغوولان بەگزادەیێن برادۆست بوونە حوکمڕانێن ڤان دەڤەران. میرێن برادۆست هەتا دەرکەتنا سەفەوییان دەسەڵاتدارێن دەڤەرێ بوون، پشتی شەڕێ کەلها دم دم شاعەباسێ سەفەوی ژ بو اڵبوونێ بسەر کوردێن موکری و برادۆستییان دەستێ هەڤکاریێ ژبوو ئەفشارێن خوراسانی هەشت هزار کەس بو دەشتا ورمێ ئیناندن بوو ژناڤبرنا مەتڕسییا میرێن برادۆست کوو هێش دەسەڵاتدارێن دەڤەرێن دۆڵ ومەڕگەوەر و تەڕگەوەر و دەشتەبێلێ بوون.
ل شەرەفنامەیێ بەحسا مێرێن برادۆست هاتییە کرن ترسا عەجەمان ل ئێرشا برادۆست و بلباس و موکرییان بوو سەر مەراغە و تەڤرێز هەتا دەمەکە درێژ هەر د دلێ وانا دا هەبوو ژبەر ڤێ چەندێ سەفەوی و قەجارییان هنەک هۆزێن لەک کوو شیعە مەزهەب بوون ل ڕوستانێ ڕە و هنەک ژی ل کلاڤ ڕەشین قەرقەپاغێن قەپقاسی بو مەراغە و میاندواب و دەشتا سندووس ئانکوو نەغەدەیا ڤێ دەمەی ئیناندن داکوو چاڤدێریا وانا بکەن. ئێرشا شێخ عوبێدوڵا مەزنترین و ب سەهم ترین ئێرشا کوردان بوو بو سەر عەجەمێن وی سەردەمەی، پشتڕە #سمکوویێ شکاک# ل گەرمەیا شەڕێ ئێکەمێ جیهانی ئێکەم شوڕەش ل دژی قەجەرێن تەڤرێزی کر کو هەتا سەرهلدانا شوڕەشا پەهلەوی یا بەردەوام بوو.
ل پشتی شەڕی دووهەمێ جیهانی #قازی محەمەد# بانگا کومارا #مهاباد#ێ هەلکر کو ل ئالێ سوڤیەتێڤە دهاتە پشتگیری کرن.[1]