ئەرزڕۆم، ئێک ژ باژێڕێن باکوورێ کوردستانێ یە و ڕونشتەڤانێن ڤی باژێڕەی ل 367.000 کەس، ل کوردێن زازاکی و کرمانج و تورکێن ئاناتۆڵی و ئەرمەنیان پێک هاتینە. ئەڤ باژێڕە 1900 مەتران لسەر ئاستێ دەریایێ یا بڵندە و ژبەر سەقایێ وێ یێ ساڕ بوویە ناڤەندا یاریێن زڤستانی و ب ساڕترین باژێڕێ باکوورێ کوردستانێ تێ ئەژمار کرن.
دیرۆکا ڤی باژێڕەی ڤەدگەڕت ژبو سەردەمێ ئورارتو، کو ماڵباتا ئەرتاشسی لوێرێ یێن ئاکنجی بوون، ئێکەم ڕونشتەڤانێن ئەڤێ دەڤەرێ ئەرمەنی بوون کو لوێرێ باژارەک دامەزراند بناڤێ (کارین). ل سەردەمی بیزانس (ڕۆمانێ ڕوژهەڵات) ل وی باژێڕەی کەلهەک بناڤێ تیۆدۆسیوپۆلیس (Theodosiopolis) درست کرن و باژێڕەکەش بناڤێ وێ کەلهێ بوو. ئەرزڕۆم چەند جارەکان ل شەڕێن دناڤبەرا ئیران و ڕۆما و دەسهەڵاتا وی سەردەمەی یا ئیران و عوسمانیاندا بن دەستیا خوە گوهڕی، و هەروەسا ل ساڵا 502 یا زاینی (بەهرام گور) دەست بسەر وی باژێڕەیدا گرت لێ پشتی هەیامەکێ کورت باژێڕەکە ڤەگەڕیا بن دەسهەڵاتا ڕۆمییان.
ل سەردەمێ قاجاراندە دانووستانەکە گرنگ یا دیرۆکی ل ئەرزڕۆمێ هات ئەنجامدان، کو ئەو دانووستانە ژبو دیاری کرنا سنوورێ دناڤبەرا دەسهەڵاتا ئیرانێ و دەسهەڵاتا عوسمانیان بوو کو میرزا تەقی خانێ ئەمیر کەبیر سەروکایەتیا وێ چەندی دکر.
=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org//files/relatedfiles/2024/596365/0001.JPG?ver=20240919090620=KTML_Photo_Alt=ئەرزڕۆم=KTML_Style=width:25%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org//files/relatedfiles/2024/596365/0001.JPG?ver=20240919090620=KTML_Photo_End=
شەڕێ عوسمانی و سەفەوییان ل پێش مرنا بابێ سوڵتان ئەحمەدێ ئێکەم (محەمەدێ سێهەم) دەست پێ کر. پشتی وی دەسهەڵات وەرگرتی، (یوسف سنان پاشا) وەکە سەرکردەیێ سوپایێ ڕوژهەڵات دەست نیشان کر. سوپایێ عوسمانی د ڕێکەفتا #15-06-1604# ل قوستەنتەنییە کەتنە ڕێ ، لێ دەمێ کوو ل ڕوژا #08-11-1604# گەهشتنە بەرەیێ ڕوژهەڵات سوپایێ سەفەوییان #یەریڤان# گرت و چوونە ناڤ پارێزگەها قارس و هێزێن عوسمانیان تەنێ کارین لە (ئاخالتسیخه) بەر ب داگیرکاریێن دەوڵەتا سەفەویی بگرن. سەرباری هەلومەرجێ گونجایی (یوسف سنان پاشا) بڕیار دا زڤستانێ ل #وان#ێ بمینیت، لێ پشتڕە بەرەڤ ئەرزڕۆمێ چوو ژبو ڕێگرتنێ ل ئێرشێن سەفەوییان، کو ئەڤەش بوویە ئەگەرێ نائارامی ل سوپایێ عوسمانیاندە و ل دیرۆکێدە ئەو ساڵە ب ساڵا لدەست چوونا عوسمانیان تێ نیاسین.
نڤیسەرێ ڕووس (ئەلیکساندەر پوشکین) کورتە چیرۆکەک هەیە بناڤێ (سەفەر بۆ ئەرزرۆم) کو وەکە سەفەرنامەیەکێ هاتییە نڤیساندن، لەڤ گەشتنامەیە، بەحسەکە کورت یا گەشتا ل ساڵا 1829 دکەت، کو ب پەیوەندی کرن ب سوپایێ ژەنەراڵ پاسکێڤیچ سەردانا ئەرزڕۆمی کربوو. [1] [2]