پشتی ڕاپەڕینا گەلێ کوردستانێ ل بوهارا (1991) حکومەتا ناڤەندی ئیدارەیێن کارگێڕی یین فەرمی ل هەرێمێ ڤەکشاندن، ژبو دروست کرنا ئاریشەیێن کارگێرِیی و یاسایی، ڤی بارودوخەی سەرکردایەتیا بەرەیێ کوردستانی نەچار کر برِیارەکێ دەربکەن ژبو ئەنجامدانا هەلبژاردنەک گشتی بو دامەزراندنا دەسهەڵاتەکا یاسادانان و دەسهەڵاتەک دن ژبو جیبەجی کرن و ڕِێکخستنا کارگێری و دەزگەهێن خزمەتگوزاری و پرِکرنەڤا ئەوان بوشایێن کو ل ئەنجامی ڤەکشانا کارگێریێن حکومەتێ دە هاتن خوڵقاندن، ل 19-05-199219-05-1992 دا هەلبژاردنەک گشتی لدیف یاسایەک تایبەت، کو بو ئەڤێ مەرەمێ هاتبو دەینان، بڕێڤەچوو و پەرلەمانێ کوردستانێ هات هەلبژاردن.
گرنگترین ئەو پرەنسیپێن کو یاسایا هەلبژاردنا پەرلەمانێ کوردستانێ پشت پێ بەست:
- پرەنسیپا دەنگدانا گشتی یا نهێنی یا ڕِاستەوخۆ
- یەکسانی دناڤبەرا ئافرەت و زەڵامان ل بکارهینانا مافێ هەلبژاردن و بەربژێریێ
- پشت بەستن ب سیستەما نواندنا ڕِێژەیی ل هەلبژاردنێ لسەر بنچینەیا لیستا حزبی
خولێن پەرلەمان
- پەرلەمان دوو خول بەستن لهەر ساڵەکێدا هەیه.
- خولا ئێکەمی ل ئادار دەست پێ دکەت و ل دوماهیکا حوزەیرانێ دە تمام دبیت.
- خولا دووهەم ل ئەیلوولێ دەست پێ دکەت و دوماهیکا کانوونا ئێکەم د تمام دبیت.
- ماوێ ئەنجوومەنێ چار ساڵە
پێکهاتەیا پەرلەمان
- دەستەیا سەرۆکایەتیا پەرلەمان ل سەروک پەرلەمان و جێگرێ سەرۆک و سەکرەتێری پەرلەمان پێک دهێت
- ئەنجوومەن ل 111 ئەندامان پێک دهێت
- 25% ل ئەندامێن پەرلەمانێ ب کێمیڤە پێدڤییە ل رەگەزێ ئافرەت بیت
لیژنەیاێن هەمیشەیی یێن پەرلەمان
پەرلەمانێ کوردستانێ ل (14) لێژنەیێن هەمیشەەیی و 3 لێژنەیێن یەدەگ پێکهاتییە
- لیژنەیا کاروبارێن یاسایی
- لیژنەیا کاروبارێن دارایی و ئابووری
- لیژنەیا کاروبارێن ناوخۆ
- لیژنەیا پیشەسازیی و کاروبارێن کشتوکاڵی و نەخشەکێشان و پەرەپێدان وئاوەدانکاری
- لیژنەیا ڕِەوشنبیری و پەیوەندییەکان
- لیژنەیا پەروەردە و خوەندنا باڵا
- لیژنەیا خزمەتگوزاریی گشتی و تەندروستی و کاروبارێن جڤاکی
- لیژنەیا سکاڵایان و مافێن مروڤ
- لیژنەیا کاروبارێ پێشمەرگە
- لیژنەیا ئەوقاف و کاروبارێ ئیسلامی
- لیژنەیا بدیفچچوونا مادەی 140
ئەرک و دەسهەڵاتێن پەرلەمانێ کوردستانێ
پەرلەمانێ کوردستانێ ئەڤ ئەرک و دەسهەڵاتە هەنە:
- دەرچوواندنا یاسا
- برِیاردان لسەر ڕِێککەفتننامەیان و ئێکلا کرنا کێشەیێن چارەنڤیسێ گەلێ کوردستان و دەسنیشان کرنا پەیوەندیێن یاسایی دگەل دەسهەڵاتێن مەڵبەندیی
- ناڤلێنانا سەروک وەزیرانێ هەرێم و متمانەدان ب ئەنجوومەنا وەزیران و ڤەکشانا متمانەیێ لوانا
- پەسند کردنا بودجەیا گشتیی و نەخشەکێشانا گەشە پێکرنێ و بریار لسەردان
- چاڤدێری کرنا دەسهەڵاتا جیبەجی کرنێ
پشتەڤانیا ئەندامێن پەرلەمانێ کوردستانێ
ئەندامێن پەرلەمانێ کوردستانێ پشتڤانەیا یاسایی یا هەی، کو پاراستنا یاسایی پێدڤی بو وانا دابین دکەت هەیا کو ب ئازادی ئەرکێن خوە جیبەجی بکەن و ئەندام لسەر دەربرِینا بیرورِاریا ل دەمێ ئەنجامدانا کارێ خوە ل ئەنجوومەنێدە لێ پرسین لسەر نەبێت یان بهێن دەستەسەر کرن ل دەمێ خولێن کۆمبینا ئەنجوومەنێدا ببی ڕِەزامەندییا پەرلەمانێ، بتەنێ د دەربارێ هندێ نەبیت کوو لسەر تاوانەکێ هات بیت گرتن، هەروەسا نابیت ئەندام بهێت گرتن ل دەرڤەی دەمێ خولا بەستنا ئەنجوومەن ژبەر تاوانەکێ ببێی وەرگرتنا ڕِەزامەندییا سەروکێ پەرلەمانێ کوردستانێ، ژ بلی وی دەمەی کوو د دەمێ ئەنجامدانا تاوانێ بهێتە گرتن.
پێکهاتەیا سیاسی یا پەرلەمانێ کوردستانێ
پارتی دیموکراتی کوردستانپارتی دیموکراتی کوردستان 39 ئەندام
یەکێتی نیشتمانیی کوردستانیەکێتی نیشتمانیی کوردستان 39 ئەندام
حزبا زەحمەتکێشانی کوردستان 1 ئەندام
حزبا شیوعی کوردستان 1 ئەندام
بزوتنەوەیا جوتیارانی کوردستان 1 ئەندام
یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان 9 ئەندام
کلدان و ئاشوری کوردستان 5 ئەندام
بی لایەن 2 ئەندام
تورکمان 4 ئەندام
کۆمەلا ئیسلامی کوردستان 6 ئەندام
یەکێتی نەتەوەیی دیموکراتی کوردستان 1 ئەندام
حزبا سوشیالستی دیموکراتی کوردستان 1 ئەندام
پەیوەندییا دناڤبەرا پەرلەمانێ کورستانێ و حکومەتا هەرێمێ
ناڤلێنانا سەروک وەزیرانێ هەرێم کارەک سەرەکییە کو ئەوژی پشتی ناڤلێنانێ، ناڤێ بەربژێران بو وەزارەتێ پێشکەش دکەت و ئێک ب ئێک پەرلەمان متمانەیێ پی ددەت و ل دوماهیکدا ئێک ب ئێک دهێنە پێش ژبو سویند خوارنا یاسایی ل بەردەم پەرلەمانێ ئەنجوومەنیش مافێ هندێ هەیە کو متمانە ل ئەنجوومەنا وەزیران یان ئیک ل لەئەندامان بستینیت.
چاڤدێری کرنا دەسهەڵاتا جیبەجی کرن
پەرلەمان دکاریت چاڤدێریا حکومەت و ئەندامێن وێ بکەت وئەندامێن پەرلەمانێ دەسهەڵاتا هندێ هەیە کو پرسیارا زارەکی یا نڤیسیاری ئاراستەی سەرۆکێ حکومەتێ و وەزیران بکەن، هەروەسا پرسیار ژێ بهێتە کرن و پەرلەمان دکاریت لێپرسینێ ژێ بکەت، ئەگەر کارەک نەتمام ل جیبەجی کرنا کارو ئەرکێن وانا دا هەبوو.
کردارێن یاساکاری ئێن یاسایان
پێشنیازەک یاسایی یان پرۆژەیا پێشکەش ب پەرلەمان دهێت کرن و ئەڤەش ل دوو چاڤکانییا دبیت کو ئەڤەنە:
- ئەنجوومەنا وەزیرێن هەرێم
- (10) ل ئەندامێن پەرلەمان
سەروکێ هەرێم یاسایان دەردەچوینیت
گرنگترین کارێ پەرلەمانی
پەرلەمانێ کوردستانێ ئێکەمین ڕونشتنا خوە پشتی دامەزراندنێ ل 04-06-199204-06-1992 دە دەینا، لڤی هەیامەی کاری گەلەک کارێن گرنگ ئەنجام بدەت کو ئەوێن دیار ئەڤە بوون:
- دەرچوواندنا یاسایەک ژبو ئەنجوومەنا وەزیرێن هەرێم و یاسای تایبەت ب وەزارەتەکان، ژ بلی وەزارەتێن هەرێمێ
- دەرچواندنا برِیارەک ب جارِدانا یەکێتی فیدراڵی لناڤ وانا هەرێما کوردستان و عیراق ل 04-10-199204-10-1992 دا وەک هەلبژاردنەک پەیوەندییا یاسایی دگەل حکومەتا ناڤەندی.
- دەرچواندنا یاسایا دەسهەڵاتا دادوەریی
- دەرچواندنا یاسایا رێڤەبرنا شارەوانیان و پرنسیپا هەلبژاردنا سەروک شارەوانی و ئەنجومەنێن کو تێدا هەنە
- دەرچواندنا یاسایا ڤەگەڕِاندنا مالێن دەست بسەردا هاتی گرتن یێن پێشمەرگەی کو ل لایێ حکومەتا ناڤەندیڤە
- دەرچواندنا یاسایا چاپەمەنی
- دەرچواندنا یاسایا هەلگرتن و هەبوونا چەک
- دەرچواندنا یاسایا کۆمەڵەیان
- دەرچواندنا یاسایا خوێندنا باڵاو بدیڤچوونا زانستی و ڤەکرنا زانینگەهێن سلێمانیسلێمانی و دهوکدهوک
ژبلی ڤانەش ب سەدەها یاسا و برِیارێن دن کو هەیا نها ل پەرلەمانێ دەرچووینە.
[1]