میتانی، ئیمپراتۆرییەتەکە کوردی لە سووریا و کوردستان / پشکا ئێکەمێ
ل سەدسالا شازدەیا پێش زایین، دەسهەڵاتداریا (میتانی) ل کوردستانا مەزن و ل دەڤەرا باکوورێ سوریایێ نها (ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ) ، هات دامەزراندن.
ناڤێ ئەڤێ ئیمپراتۆرییەتێ ل تەورات ب (ئارام/ ناﮪارام) و ل چاڤکانیێن میسری ب (ناﮪاری) کو دبیتە وڵاتێ ناڤبەرا دوو ڕیباران هاتییە.
میتانی باپیرە مەزنێ کوردان کو هەڤڕەگەزێ خورییان بوون. کەڤنترین بەڵگەیا شینواری کو ناڤێ گەلێ میتانی تێدا هاتبیت، پارچە چەرمەکە کو ل خاکا دێرینا سوبارتو هاتیە دیتن و ناڤێ میتانی ب ئالیێ (مای - تی - نی) و (میتاناو) ی لێ هاتیە نڤیسین.
سنوورێ ئەڤێ ئیمپراتۆرییەتێ ل باشوور هەتا دەشتێن ئاڕابخا (#کەرکووک#) گەهشتییە و ل ڕوژﮪەڵات هەیا بڵنداهیێن زاگرۆس و ل ڕۆژئاڤا هەتا دەریایا سپی و ناڤەندا وێ ژی دەڤەرا ڕیبارێ خاپوور بوویە. پایتەختێ ئەڤێ ئیمپراتۆرییەتێ ل دەستپێکێ باژێڕێ (واشۆکاننی) کو دکەتە #کۆبانی# یا نها و ب عەرەبیش (ڕەئس عەین) دبێژنێ، پشترە پایتەختا میتانییان ژبو (تایدۆ) هات گۆهڕین، پشتڕە ژبەر بەرفرهبوونا دەسەڵاتداریا میتانییان و ژبو 78 باشتر کونتڕوڵکرنا دەڤەرێن بن دەسهەڵاتا وانا، باژێڕێ (ئاالالخ) (تەل عەتشانە) یا نها، هەروەسا باژێڕێ (نوزی ( یان ) یۆرغان تەپە) ل باشوورێ ڕۆژئاڤایێ کەرکووک وەکە پایتەختێ هەرێمایەتی ژبو تێپەڕاندنا کاروبارێن وڵات بکارهاتینە.
$ ئابووریا ئیمپراتۆرییەتا میتانی$
ژبەر مفا و بەرەکەتا ئەوێ خاکا لبن دەسهەڵاتا وانا بوویە، میتانی لڕوویێ ئابوورییڤە پتر مژویلی کشتوکاڵ و چاندنا گەنمی بووینە، لێ ژبلی کشتوکاڵ ئەوان دەستەک باش هەبوو ل پەروەردە کرنا ئەسپ و درووستکرن و بکارئانینا گالیسکەیان کو ب دوو تایە ب ئەسپەکیڤە ڕادکێشا، وی سەردەمەی ئەڤ جورێن گالیسکەیا ژبو ناڤ شەڕان ژی بکار هاتینە.
زمان و نڤیسین لدیف ڤەدیتنا تاتە قوڕی یێن سەردەمێ میتانیان، وەسا دیارە زمانێ میتانی و ﮪوری زور لێک نزیک بوونە، هندەک وشە ﮪەنە کو لناڤ زمانێ میتانی بکارهاتینە و ڕەگوڕیشەیا وانا ژبو زمانێ سانسکریت ڤەدگەڕێت کو زمانێ کەڤنێ خەلکێ نیمچە دوورگەیا هیندییە، وەکە ناڤێ باژێڕێ (واششوکانی) کو ل زمانێ سانسکریت ب (چاڤکانیا سەروەتی) دهێت.
$ئایین لدەف میتانییەکان$
لێکۆلینێن شینواری دەردخەن کو میتانییا جهێ تایبەت هەبوویە ژبو دانان و پەرستنا خودێیان، خودێ بناڤبانگێن میتانییان ل (ئەندرا، ئاروونە، ناسیتە، ئیندرا، نشیا، ئاتیا و ئانا) پێک هاتینە ، لێ ئەوێ سەرەکە (تیشوب) بوویە، کو لسەر گیاندارەکی ڕاوەستایە و تاجا چار قۆچی لسەر سەرییە، ئەڤ خودێیە کو وەکە پاشایێ خودایێن میتانییان بوویە، ب خوداوەندێ با و باران و بروسکان تێ دەینان و دگەل (ئاموون)ێ میسری ل ئێک ئاستدانە. خواوەندێ هێپا خواوەندێ هەتاڤ و ڕوژ، خێزانا خواوەند تیشوب بوویە، کو ئەو ژی ئێک ل خواوەندێن سەرەکە ئێن میتانییان بوو. ژبەر گرنگیدانا میتانییان ب خواوەندێ ڕوژ، دکارین ببێژین میتانییا بڕوا ب ئێکتا پەرستیێ هەبوویە.[1]
ئامادەکرنا: #سارا سەردار#
وەڕگێڕانا: کامەران ئاکرەیی