قازی محەمەدقازی محەمەد کوڕێ قازی عەلی، کوڕێ میرزا قاسم قازییه، ل ساڵا (1893 یا 1900 یا 1901) دا ژدایکبوویە.
هەر ل دەستپێکا ژیێ لاوییا خوە هەستا نیشتمانپەروەریێ تێدا بهێز بوویە و گرنگییەک زور ب خوەندنا زانستی کەڤن و نووە دایە، و زور هوڵ دایە زمانێ بیانیان فێربیت، ژبلی عەرەبی و فارسی دگەل زمانێن فەڕەنسی و ئینگلیزی و هندەک ژی زمانێ ڕووسی دکاری بپەیڤیت.
ماڵباتا سابڵاغ نەک ب تەنێ دەف خەلک، بەلکوو دەف دەسەڵاتدار و بەرپرسێن میری ژی، جهێ ڕێز و تەقدیرێ بوون و ب ماڵباتا ئازادیخواز و نشتیمانپەروەر ئێن بەرنیاس بوون.
ل شەڕێ ئێکەمێ جیهانیدا زەڵامێن وەک میرزا فەتتاحێ قازی ل بەرەنگارییا ڕاستەڕاست دگەل ڕووسان لێ شەهید بوو، کوڕێن وی ژی، سالار و محەمەد ب دیل هاتن گرتن.
قازی عەلی بابێ قازی محەمەد، ل 1930دا ل مەهابادمەهاباد سازییەکە کوردی ب ناڤێ بزووتنەوەیا محەمەد پێکئانی. ناڤهاتی دگەل ڤەلڤینا شێخ محەمەد خیابانی ل تەبرێز پەیوەندی هەبوو، هریا ساڵا 1934 ژی لسەر ئەڤی کارەی یێ بەردەوام بوو.
قازی محەمەد زور حەز ب تێکهەلیێ دگەل خەلکێ بەرنیاس و زانایێن زەمان و رەهسپییان و کوردێن نشتیمانپەروەر و سەروک عەشیرەتان هەبوو.
پشتی وەفاتا بابێ خوە ب قازیێ باژێڕ، هات هەلبژاردن و ل ساڵێن بەرێ ل 1941 و پشتی وێ ژی بو یەک دوو ساڵان بەرپرسایەتییا ڕێڤەبەراتیا فەرهەنگ و ئەوقافا مەهابادێ وەگرت. د دەمێ بەرپرسیارەتیا ویدە ، ئێکەم قوتابخانەیا کچان ل مەهاباد هات دەینان.
قازی محەمەد ڕێزا تایبەت ژبو دامەزرێنەرێن کۆمەڵەیا ژ ک هەبوو. ل چەند ساڵێن دەورەیا بێ میریشدا، ل ساڵا 1941 هەیا 1945دا، ئەو دەمێ کۆمارا کوردستان پێکهاتبوو، ڕێڤەبەرایەتیا ئەو ل بڕێڤەچوونا کاروباران دایه، ب تایبەت ل چارەسەرکرنا ئاریشەیێن خێڵا نەقشی. زوردگەل دامەزرێنەرێن ژ ک گفتوگۆ و ڕاپرسی کرییە .
قازی محەمەد، دەمێ کوو بوویە ئەندامێ کۆمەڵەیا ژ ک و ناڤێ نهێنیێ بینایی بو هاتە دەینان، ئومێدەک پتر ژبو بەرپرسیار و خەلکی ئاڤا کر. ل ئەنجاما پەی برنێ ب و زیرەکی و ڕامیاریا وی و ب ڕزامەندی گەهشتنا بەرپرسیارێن کۆمەڵەدا بوو، کە ژ ک بوو ب حزبی دێموکراتی کوردستانحزبی دێموکراتی کوردستان و وەکە پارتەکا دیموکرات و پێشکەتنخار دەست ب تەکۆشانێ کر.
قازی لبەر ڕێزا تایبەت، ئەوا ژبو ژ ک هەبوو، بناغەیا دامەزرانا پارتا دەموکراتێ ژی هەر ب 25ێ گەلاڤێژ بنچینەیا دامەزرانا ژ ک دانا.
پشتی بەستنا ئێکەم کۆنگرێ، ل 1946-03-30دا ب بەشدارییا نینەرێن پارچەیێن دن ئێن کوردستان و مەلا مستەفا بارزانیمستەفا بارزانی و سەروک عەشیرەت و نینەرێن هەموو چین و توێژێن کوردستانێ پێکهاتنا ئێکەم کۆمارا کوردستانێ ڕاگهاند.
هەتا بەریا ڤێ ڕاگهاندنێ ناڤێ قازی ژبوی وی بکار دئینا لێ پشتی ڕاگهاندنا کۆمارا کوردستانێ ناسناڤێ پێشەوا پێهات بەخشین.
دەمێ کوو پێشەوا ژئالێ قوام السلطنە ژبو تەهرانێ هات بانگهێشت کرن و ل ڕێکەفتا 28-12-194628-12-1946 دە دچیتە تەهران، ژئالێ هەژمارەک ل شالیاران، نینەرێن پەرلەمان و نینەرێن کوردێن تەهران و نینەرێن پارت و یەکێتییا کرێکاران ل فڕۆکەخانە هات پێشوازیی کرن.
ڕوژنامەیێن ئیرانێ هەر وی سەردەمەی دنڤیسیت: نها قازی محەمەد ل تەهرانە و ئازادیخازان هەڤدیتن ژێرە کرییە.
ئەو ل دەمێ ماڵئاڤایی دگەل مەلا مستەفا دبێژیت: من خوە فیدایێ خەلکی کر و توو دەمەکی ئەز ژبو دلێ خوە سەردانا ئازەربایجانێ ناکەم هەتا کوو وڵاتێ من ئاریشە تێدە هەبیت.
ل بەرەبەیانا 30-03-194730-03-1947 دا پێشەوا قازی، حەمەحسێن خان سەیفی قازیسەیفی قازی و ئەبولقاسم سەدری قازیسەدری قازی (برایێ پێشەوا) پشتی بڕیار دەرکرنێ ل دوو دادگەهێن نایاسایی و فەرمیشدە بدەستی چەپەڵێ دوژمنێن گەلێ کورد ل چوارچراچوارچرایا باژێڕێ مەهاباد، هەر لوی جهێ کوو ل 22-01-194622-01-1946 کۆمارا کوردستانێ لێ ڕاگهاندبوو، هاتن ل سێدارە دران و هەر ئەوێ ڕوژێ ل مەهاباد و ل گۆرستانا مەلا جامی هاتن بخاک سپاردن.
قازی محەمەد ل دەمێ سێدارەدانێ ڕێ نەدا چاڤێن وی ببەستن و پەیڤا: حەز دەکەم ل داویی چرکەیێن ژیانا خوەژی دە ب سەربەرزی و چاڤێن ڤەکری و ل نشتیمانێ خوشتەڤیێ خوە بڕوانم.[1]