Salmos (forscha: #سلماس#)l Eronning Gʻarbiy Ozarbayjon ustoni Salmos shahristoni Markaziy tumandagi shahar boʻlib, ham shahriston, ham tuman markazi vazifasini bajaradi. Urmiya koʻlining shimoli-gʻarbida, Turkiya yaqinida.
2006-yilgi aholini milliy roʻyxatga olish vaqtida shahar aholisi 19 806 xonadonda yashovchi 79 560 kishini tashkil qilgan. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda 23 751 ta xonadondan iborat 88 196 kishi bor edi. 2016-yilgi aholini roʻyxatga olish vaqtida 27 115 ta xonadonga boʻlingan 92 811 kishi istiqomat qilgan. 2019-yilgi aholini roʻyxatga olishga koʻra, shahar nufusi 127 864 kishini tashkil qiladi. Aholining asosiy qismini ozarbayjonlar va kurdlar, bir qismi armanlar, ossuriylar va yahudiylar tashkil etadi.
=KTML_Bold=Etimologiyaasi =KTML_End=
Salmosning asl nomi Dilman boʻlgan, ehtimol bu mintaqani baʼzan nazorat qilgan daylamiyliklar bilan bogʻliq. 20-asrda u Shopur nomi bilan mashhur boʻlgan.
=KTML_Bold=Tarixi =KTML_End=
Salmos tarixiy Ozarbayjon hududida joylashgan. Urartu podsholigigacha (miloddan avvalgi 860-590 yillar) boʻlgan arxeologik yodgorliklar uning uzoq vaqtdan beri odamlar yashaganidan dalolat beradi. Salmos armanlar istiqomat qiladigan Nor Shirakan (Persmaniya nomi bilan ham tanilgan) viloyati tarkibiga kirgan. Sosoniylar shohi Ardashir I (224—242-yillar) davrida qurilgan qoyatosh relefi Salmos yaqinidagi Xon-Taxti qishlogʻida joylashgan. Bu qoya relyefi ikki oʻxshash ssenariyni tasvirlaydi, bunda tik turgan odam ot minib turgan odamdan uzuk oladi.
Turgan kishilarning ismlari turli xil talqin qilinishi mumkin, ammo otliqlar odatda Ardashir I va uning oʻgʻli va merosxoʻri Shopur I hisoblanadi. Nemis sharqshunosi Ferdinand Justi (vafoti 1907) bu relyef armanlarning Ardashir I va Shopur I ga minnatdorchiliklarini bildirish uchun moʻljallangan, degan nazariyani ilgari surgan, keyinchalik baʼzi olimlar buni qoʻllab-quvvatlaganlar. Eronshunos Ehson Shavarebiy bu nazariyani „mantiqiy“ deb hisoblaydi, ammo „relyefda tasvirlangan voqea boʻyicha koʻproq tekshiruvlar oʻtkazishimiz kerak“, deb taʼkidlaydi. Uning fikricha, qoyatosh relefi Ardashir I va Armaniston qirolligi oʻrtasida tuzilgan ehtimoliy tinchlikni tasvirlash uchun moʻljallangan. 428-yilda Armanistondagi arshakiylar xonadoni tugatilib, mamlakat Sosoniylar viloyatiga aylantirilgach, Nor Shirakan vaPaytakaran sosoniylarning Adurbadagan viloyati tarkibiga qoʻshildi.
Salmos yaqinida sosoniylar davrida yashaganini koʻrsatadigan ikkita arxeologik joy topilgan. Ulardan biri Haftantepa nomi bilan tanilgan boʻlib, undagi Sosoniylar davriga oid sopol idishlar Taxti Sulaymondan topilgan idishlarga oʻxshaydi. Ikkinchisi Salmosning janubida joylashgan Qazun Bosi deb ataladi. Ular, ehtimol, harbiy va maʼmuriy markazlar sifatida foydalanilgan. 9-asr musulmon tarixchisi al-Balozuriy Salmos soliqlari Mosulga uzoq vaqtdan beri berilganligi haqida xabar berib, Eronni arablar bosib olgan paytda Salmosni zabt etgan Diyor Rabiadan kelgan arab qoʻshinlari boʻlgan, degan fikrni bildirgan. Daylamiy saloriylar sulolasidan Marzubon ibn Muhammad (hukmronlik yillari 941/42-957) hukmronligi davrida Salmos uning hukmronligiga boʻysunadi. 943/44-yillarda Marzubon ibn Muhammad Hamdoniylar sulolasining, 955/56-yillarda esa kurd lashkarboshisi Daysamning Salmosga hujumini qaytardi. 975-yilga kelib, Salmos 983/84-yildan keyin butun Ozarbayjonni boshqargan kurd Ravodiylar sulolasi hukmronligi ostida edi.
Salmos 10-asr islom geograflari Ibn Havqal va Istaxriy tomonidan Ozarbayjondagi unumdor joyda mustahkam devorga ega mitti shaharcha sifatida tasvirlangan. 10-asrning yana bir islom geografi al-Maqdisiy shaharni Armaniston maʼmuriyatining bir qismi boʻlgan va kurdlar yashagan, deb hisoblaydi, zamonaviy olim va sharqshunos Klifford Edmund Bosvortning fikricha, bu shahar hadhaboniy qabilasining bir qismi boʻlgan. 1054/55-yillarda Saljuqiylar imperiyasi ravvodiylarni boʻysundiradi va 1070-yilda ularni hokimiyatdan chetlatadi, natijada Salmos saljuqiylar qoʻliga oʻtadi. 1064-yilda saljuqiylar sultoni Alp Arslon (h. 1063-1072) vizantiyaliklar, armanlar va gruzinlarga qarshi harbiy yurish qildi, bu yurishda Salmos kurdlari ishtirok etdi.
=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org//files/relatedfiles/2015/127092/0001.JPG?ver=20150922095310=KTML_Photo_Alt=Salmos (ئوزبەکی)=KTML_Style=width:20%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org//files/relatedfiles/2015/127092/0001.JPG?ver=20150922095310=KTML_Photo_End=
Salmos musulmon olimi Yoqut Hamaviy (vafoti 1229-yil) davrida vayronaga aylangan edi, biroq geograf Hamidulloh Mustavfiy (vafoti 1339/40-yil) fikricha, 14-asr oʻrtalarida yana gullab-yashnagan. Vazir Xoja Tojiddin Ali Shoh Tabriziy Elxoniy hukmdor Gʻozonxon (1295-1304) davrida shaharning 8000 pogʻonali devorini qayta qurgan va Salmosning daromadi — ehtimol butun tuman daromadi — 39 000 dinorni tashkil etgan.
Shahar 1281-yilda ham eslab oʻtilgan, oʻshanda ossuriy yepiskop Bagʻdoddagi Sharq ossuriy cherkovi patriarxi Yaballohaning muqaddaslash marosimida safar qilgan edi.
1429-yil 17—18-sentyabrda boʻlib oʻtgan Salmos jangida qora qoʻyunlilar Urmiya koʻli gʻarbida temuriylar mulkini mustahkamlayotgan Shohrux Mirzotomonidan magʻlubiyatga uchradilar. Ammo bu hudud Shohruh vafotidan keyin 1447-yilda Qora qoʻyunlilar tomonidan qaytarib olingan.
1915-yil mart oyida Jevdetbey salmoslik 800 ossuriyni oʻldirishni buyurdi. Sharqdagi Ossuriya cherkovi patriarxi Mar Shimun 1918-yil mart oyida Salmos shahrida kurd boshligʻi Simko Shikak tomonidan oʻldirilgan.
Taxminan 1910-yillar kelishi bilan Chor Rossiyasi Salmosda piyoda va kazaklarni joylashtira boshladi. Ruslar Anvar Poshoning Eron-Kavkaz mintaqasiga hujumi paytida chekinishdi, lekin 1916-yil boshida qaytib kelishdi va rus inqilobiga qadar qolishdi.