navê erdnîgarî şeladze:
eşkere ye ku her cihek navê xwe heye, ev jî wateya xwe heye.şêladze her dem bi navê (çemê mezin) û (çemê şîn) hatiye naskirin.
şêladze bi navekî din jî tê naskirin, xelkê herêmê dibêjin şêladze deşteke berfireh e, ev deşt di navbera herdu çemên (çemê mezin) û çemê şîn de bû. çemê şîn ava biharê ye û berf tê û (du çem) bi kurtasî (du çem) tê gotin.
cihê erdnîgarî yê navçeya şeladzeyê:
navçeya şêladze li rojhilatê navçeya amêdî ya parêzgeha dihokê, 15 km dûrî navçeya dêrelokê, (34 km) dûrî navçeya amêdî û (134 km) ji parêzgeha duhokê ye û wek navçeyeke geştiyariyê û sînorekî girîng tê hesibandin. hêjayî gotinê ye ku piştî ku bû navenda navçeyê, sînorên wê yên erdnîgarî û îdarî wiha ne:
ji bakur : heta gundên rekan û eşîrên dûskî zhûriyan li ser sînorê tirkiyê , ji başûr : sînorê navçeyên (dinarta) û akrî, ji rojhilat : sînorên bi herêma (barzan) re.di navbera herdu aliyan de li ser rojava: bi navçeya (derelok) re dikeve, heta bi şev çenarkê ().
navenda şêladze li bakur li quntara çiyayê kurazar, li rojhilat herêma barzan, li rojava civaka hîtît li herêma dêrelokê, çemê (ze mazn) û gundên (latka, diuki, bereski, kshatu) li başûr e. gund li herêma zêbarî ne lê ji aliyê îdarî ve girêdayî navçeya şêladzê ne.
li herêma şêladzê jî çiyayên navdar û dengbêj hene, ya herî girîng çiyayê (kurazhara) ye ku li bakurê şeladzeyê ye (3603 m) ku bilindtirîn lûtkeya zincîre çiyayên matînê ye.
her weha ji çiyayên zincîre çiya (8063 m), arasteya giştî ber bi başûrrojhilat ve di navbera aliyên siyasî yên herêma kurdistanê bi tirkiyê re û (çemê şîn) naverast di navbera her du rêz û gundên (che, gre hambe, katula)., rnila û artis) li dora vê zincîrê ye û lûtkeya herî bilind (sere barozhi) ku digihîje bilindahiya (21115 m) li ser gundê merwansî ().
ev herêma çiyayî ne bê çem e, çend çemên wek çemê şîn ku ji bilindahiyên bakurê kurdistanê di bin çiyayên bayaz, îkyalî û yurul ên herêma colemêrgê de diherike, ji du şaxên sereke pêk tê, yek ji aliyê rojhilat ve. ya duyem jî ji aliyê rojava ve berî ku bigihê xala sînorî ya herêma kurdistanê û digihêje devera amêdiyê (6 km) her du şax digihêjin hev û ji bakur ber bi başûr ve dikeve nav axa herêma kurdistanê dirêjiya vî çemî digihêje 60 km. li navçeya şêladzê.avên geliyên herêmê diherikin vî çemî.dirêjiya vî çemî digihêje (10204 km) ev çem ji civata sirî li herêma şêladzê diherike çemê mezin.
çemê (zê mazn) ku li herêmê bi çemê (kelia) tê naskirin, li rojavayê gundê (çêlê) û li bakûrê herêma amêdîyê, li bakûrê kurdistanê diherikî herêma kurdistanê. çemê şîn.
dîroka avakirina sheladze wekî civakek:
ji ber belavbûna împaratoriya osmanî, çend dewlet bi ser ketin, kurd hatin parçekirin û di nav van dewletên kurdan de neçar man ku welatê xwe biterikînin û berê xwe bidin herêmên din.
şeladze cara yekem di sala
1918 de ji aliyê malbatên hacî maşo, seadullah mihemed û birayên wî hesen silêman û ehmed hekîm, yûsif rustem, ehmed ebdulcelîl, îbrahîm xelîl û heyder uramarî ve hatiye avakirin. zordariya osmaniyan.
piştî şoreşa gulanê, rejîma iraqê di sala 1976an de, ji bo rêgirtin li hevkarîkirina xelkê nêrwa û rekanê bi şoreşê re, hejmarek gund şewitandin û di qonaxa duyem de (34.06.1987), rejîmê piraniya gundên navçeyê şewitandin. herêmê û xelkê van gundan li komînên siriye, şêladze, dêrelûk û bagera şeladze bi cih kirin û bi vî awayî gel ji bo civakê bi cih kirin. .
[1]
omer ahmed