Hevpeyvîn: MURAT MANG/BIELEFELD
Zimanê DayikêZimanê Dayikê yek ji mafên sereke ku ji bilî dewleta TirkTirk, ti kes newêre bixe ber minaqeşeyê. Lê di pratîkê de dewlet heta ji wan tê vî mafî yan asteng dikin yan jî bi hewlwêstên neerênî ji bo zimanên ne fermî hema hema tine dikin. Gelek eyaletên ElmanyayêElmanyayê jî tevî ku ev maf bi hin qanûn yan jî sererastkirinan weke erk ji xwe re terîfkirine, bi hincetên nebûna fînansmanê û nedana pêşiya xwe ya lipêşbûna vê erkê, kirine ku nexasim jî ji bo wan zimanên ne fermî, ev maf di pratîkê de nebe.
Li Elmanyayê bêhtirî milyonek Kurdî dijîn. Lê ji zarokên van Kurdan bi tenê 2200 diçin dersên zimanê Kurdî. Li ser sedemên wê û ka çawa civaka Kurd dikare vê rewşê ber bi başiyê ve biguhere em bi Cîgirê Serokê Yekîtîya Mamosteyên Kurdistanê li Ewrûpayê (YMK) Mamoste Abdulqadir Ulumaskan, dibêje qederê 2200 zarok tevlî dersên zimanê Kurdî dibin. Wekî din, hêzar zarok ji ber ku mamoste tinene, nikarin biçin dersa zimanê Kurdî. Li hin eyaletan dersan ji nû ve dest pê kir, li hinên din jî va ye wê dest pê bike. Ji ber wê jî em bi Mamoste Ulumaskan re li ser mijarê peyivîn.
Birêz Ulumaskan çend rojên din li eyaleta Wesfalya Bakurê Renê (NRW) dersa sala nû wê dest pê bike. Hêviyên we ji bo dersa zimanê Kurdî çi ne?
Li gorî salên berê, di van du salên dawî de qeydkirina zarokan ji bo dersên zimanê Kurdî hinekî zêde bûye. Bi taybetî bi hatina Kurdên ji Rojava re ev hejmar hinekî zêde bû. Niha li eyaleta NRW´ê tenê nêzî hezar zarokî hatine qeydkirin. Lê ji ber tinebûn yan jî tayinnekirina mamosteyan, ev zarok mixabin nikarin dersên zimanê Kurdî bibînin. Li wan deveran ku dersên zimanê Kurdî li wan heye jî hejmara mamosteyan têra xwendekaran nake. Lewma jî her mamosteyek, dersa 150-200 zarokî dide û hejmara saetên dersan jî kêm e.
Rewşa dersa zimanê Kurdî li tevahiya Ewrûpayê bi çi rengî ye?
Li Ewrûpayê bi giştî, Swêd ne têde, rewşa dersên zimanê Kurdî ne zêde baş e. Ji xwe li hinek welatên Ewrûpayê dersên zimanê Kurdî bi fermî qet tinene. Li hinekan jî, weke Swîsreyê, ne bi fermî ye. Tenê li Swêdê nêzîkî 200 mamoste dersa zimanê Kurdî didin bi qasî 15 hezar zarok û ciwanên Kurd.
Li Elmanyayê rewş çawa ye? Ma li Swêdê zêdetir Kurd dijîn?
Vê gavê li 3 eyaletên Elmanyayê (NRW, Niedersachsen û Bremen) li nêzî 50 dibistanan ji aliyê 25 mamosteyên Kurdî, dersên zimanê kurdî bi fermî tên dayin. Li tevahiya Elmanyayê qederê 2200 xwendekarî beşdarî dersên Kurdî dibin. Li Elmanyayê ji milyonekê bêhtir Kurd dijîn û hejmara zarokên diçin dersa zimanê dayikê ê Kurdî 2200 e û hejmara momosyeyan jî 25 e. Li Swêdê 80 hezar Kurd dijîn û 12 hezar zarok û ciwanên wan diçin dersên Kurdî. Îcar li gorî vê, hûn rewşê bidin ber hev.
Maneya xemsarîya beramberî zimanê Kurdî li Ewrûpayê ji bo siberoja zarokên Kurd çi ye?
Gava em li gorî mînaka Swêdê hesab bikin ku ji 80 hezar Kurdî 12 hezar zarok û ciwan diçin dersên Kurdî, li Elmanyayî ji milyonekê zêdetir Kurd divê 300 hezar zarok û ciwan îro beşdarî dersên zimanê Kurdî bibana. Lê hejmara li Elmanyayê bi tavahî 2 hezar û 200 e. Vêca hasab li cem we ye. Li gorî vê rewşê 10 salên din, zêdeyî 300 hezar zarokên kurd wê bibin Elman. Heta niha, evqas jî û bêhtir jî ji xwe bûne Elman. Gelo di pêşerojê de gava ciwan têkevin nava lêgerîna ka “Ez kî me?” kî wê karibe bersiv û hesabê vê gunehkariya mezin bide wan. Ev qetlîam e! Berpirsiyarên vê xwekujiyê jî; malbat, sazî û siyaseta me bi xwe ye.
Li Elmanyayê li aliyekî mamoste tayîn nakin, alîkî zarok nayên, alîkî jî saetan kêm dikin. Sedem çi ye?
Belê, li Elmanya mafê dersa zimanê dayikê yê Kurdî wek qanûn heye, lê ji bo ev ders neyên dayin jî gelek astengiyan derdixin. Heta ji destê wan tê, ji bo ev maf neyê bikaranîn hezar astengiyî der tînin pêşberî mamoste û saziyên malbatan. Lê mixabin di vî warî de gelek kêmasî û qelsiyên me jî hene. Em wek malbat, sazî û rêxistin, xwedî li vî mafî dernayên. Ev rewş jî tê hesabê Elmanan.
Cenabê te behsa nebûna mamosteyan kir. Çareseriya wê pirsgirekê çi ye? YMK çi difikire?
Ji bo temamkirina kêmasiya mamosteyên zimanê Kurdî, wek YMK´ê hin hewldan û xebatên me hene. Ev bû 3 sal me wek YMK´ê, projeyek ji bo perwerdeya mamosteyên zimanê Kurdî amade kir û da Zanîngeha Essenê. Zanîngehê projeya me eciband û ji bo perwerdekirina mamosteyan biryara xwe da. Lê ji bon vê destûr û piştgiriya Wezareta Perwerdeya Eyaletê hewce bû. Tevî hemû hewldanan heta niha wezaretê ti bersivek nedaye me.
Lê ji bo perwerdeya mamosteyên zimanê Tirkî li heman bajarî beşek zanîngehê hatiye avakirin.
Niha jî em dixwazin li Fransa vê projeya xwe pêk bînin. Me hin têkilî danîn û em li hêviya bersîva zanîngehê ne. Em hêvî dikin ku li wir em karibin perwerdeya mamosteyên Kurdî çareser bikin.
Kêmasî çi ye? Asteng tenê devleta Elman e?
Bêyî astengiyên ku dewleta Elman ji me re dertîne, gelek astengiyên me bi xwe jî hene. Berî her tiştî em weke Kurd di daxwaza xwe a mafê zimanê Kurdî de ne bibiryar û biisrar in. Em wek saziya mamosteyên kurd komeleyek in û 60-70 endamên me hene. Her edamê me jî mehê 5 û herî zêde 10 € endametiya xwe dide. Bi vê derfeta aborî, gelo em dikarin çi bikin? Em bi 5-10 € yên derfetên xwe nikarin li zanîgehekê beşeke mamostetiya Kurdî vekin. Lê dema sazî û rêxistinên me bixwazin, ne beşek, dikarin bi derfetên xwe zanîngehekê jî ava bikin. Lê mixabin nakin. Li Ewrûpa barê perwerdeya zimanê Kurdî komelekê nikare ji bin derê. Ev karê wezaretan e û wezareta me jî nîne. Lê bi rastî gava ku em bixwazin, em dikarin beşeke zimanê Kurdî ava bikin. Her sal gelek kampanya tên vekirin, dema rêxistinên Kurd ji bo vê jî kampanyekê çêkin, dikarin vî karî bi hêsanî bikin. Lê komelek tenê nikare vî karî bike.
Ji bo dersa Kurdî zarok jî kêm tên Qeydkirina ne wisa?
Ji bo qeydkirina zarokan jî heman pirsgirêkên me hene. Em vê mijarê ji siyaseta xwe re jî radigihînin, lê mixabin dîsa ti encam tineye. Her sal siyasetmedarên me ji me re dibêjin: “Îsal em kampanyayekê ji bo zimanê Kurdî didin destpêkirin û bi hezaran zarokan qedy dikin.” Sal diçe û tê û deh kampanya tên kirin, lê dema vê kampanya zimanê Kurdî qet nayê!
Dema em bi xwe karê xwe baş nekin, em nikarin gazinca ji dewleta xelkê jî bikin. Wek mînak me mîna komela mamosteyan bi derfetên xwe yên kêm heta niha nêzîkî 25 pirtûkên dersên zimanê Kurdî amade û çap kirine, lê heta îro ti saziyeke Kurd ji bo yek pirtûka dersa zimanê Kurdî ti alîkarî nekiriye.
Hûn dibêjin hemû sazî, siyaset, devleta Elman bi xemsarî nezîkî zimanê Kurdî dibin. Lê malbatên kurd?
Xemsariya malbatan û zarokên xwe neşandina zimanê Kurdî ji xwe derdekî dinê ye. Ji bo ji holêrakirina vê xemsariyê jî xebatên me jî gelekî qels in. Ji qelsiyê bêhtir, em dikarin bibêjin tine ne.
Mixabin rewşa me a ziman bi giştî xerab e. Li ber çavên me, sal bi sal zarok û ciwanên me winda dibin. Stûn û giyana neteweyê ye. Gava mirov zimanê xwe winda kir, giyan û hêstên mirov jî pê re diçin û winda dibin. Qalibekî Kurd û giyaneke biyanî qet li hev nayê. Giyan û ziman yê kê be, qalib jî wê bibe yê wan. Vêca ev ne qeder e, gelekê caran mirov bi xwe qedera xwe dinivîse.
Ji Yenî Ozgur Polîtîka hatiye girtin [1]